|
ش(شیراز):
آیاتی چون «ما هر که را بخواهیم هدایت می‌کنیم» یا «به کافران امکانات
مادی می‌دهیم تا گمراه‌تر شوند»، چگونه با عدل الهی قابل جمع است؟
همان‌طور که در سؤال اشاره شد، آیات
فراوانی وجود دارد که خداوند متعال می‌فرماید «اللَّهَ يَهْدي مَنْ
يَشاءُ - خداوند هر کس را بخواهد هدایت می‌نماید». لذا برای روشن شدن
مفهوم و رسیدن به پاسخ، باید به نکات ذیل دقت نمود:
الف – انسان فقیر و در ذات خود عاشق کمال است، چرا که خداوند «کمال
مطلق» است و انسان را عاشق خود آفریده است. همین عشق به کمال سبب
میگردد که انسان به دنبال سعادت و خوشبختی در دنیا و آخرت باشد. اما
برخی که «وسیله» را هدف می‌گیرند، گمان می‌کنند که آن وسیله می‌تواند
موجب هدایت و سعادت آنها شود. لذا خداوند در این دسته از آیات تأکید
دارد که هیچ کس و هیچ چیز به جز خداوند نمی‌تواند «هادی» شما باشد و
شما را به سوی کمال، سعادت، خوشبختی و رفاه دنیا و آخرت هدایت نماید.
حتی خداوند متعال به حضرت محمد مصطفی صلوات الله علیه و آله، که نه
تنها آخرین انبیای اوست، بلکه اشرف مخلوقات و «رحمة للعالمین» است، به
صراحت می‌فرماید که تو هیچ امکان و قدرتی جهت هدایت مردم نداری و این
خداوند است که هدایت می‌کند:
«لَيْسَ عَلَيْكَ هُداهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ ...»
(البقره – 272)
ترجمه: هدايت كردن با تو نيست، بلكه خدا است كه هر كس را بخواهد هدايت
مىكند ...
«فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ * لَّسْتَ عَلَيْهِم
بِمُصَيْطِرٍ» (الغاشیه – 21و 22)
ترجمه: پس تو اى پيامبر ايشان را تذكر بده كه وظيفه تو تنها همين تذكر
است * و گرنه تو بر آنان تسلطى ندارى.
ب – سبب اختصاص امر هدایت به حق تعالی نیز روشن است، چرا که با توجه به
هدف خلقت، چگونگی موجود، نیازهای هر موجودی به کمال، چگونگی ارتباط و
تأثیر و تأثر با اجزای عالم و ...، فقط کسی می‌تواند هدایتگر باشد که
مالک وجود «اعم از انسان و غیره» باشد. پس، بندگان و مخلوقاتی که خود
تحت تملک دیگری هستند، به هیچ وجه سلطه‌ای بر یک دیگر و عالم خلقت
ندارند که بتوانند «هادی» باشند. لذا خداوند متعال در آیات گوناگونی
قید و تأکید دارد که هر چه در زمین‌ها و آسمان‌هاست، مال خداست، پس فقط
اوست که می‌تواند هدایت کند. مانند:
«... قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدي مَنْ يَشاءُ
إِلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ» (البقره – 143)
ترجمه: ... بگو: مشرق و مغرب از آن خداست هر كه را بخواهد بصراط مستقيم
هدايت مىكند.
«لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما
في أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ
لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ
شَيْءٍ قَديرٌ» (البقره - 284)
ترجمه: آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، ملك خدا است، و شما آنچه
در دل داريد چه آشكار كنيد و چه پنهان بداريد خدا شما را با آن محاسبه
مىكند، پس هر كه را بخواهد مىآمرزد، و هر كس را بخواهد عذاب مىكند،
و خدا به هر چيز توانا است.
ج – همین آیات مبین آن است که «هر که را بخواهد هدایت و یا هر که را
بخواهد گمراه می‌کند»، به معنای سیطره‌ی قوانین خلقت است و نه جبر در
هدایت و یا گمراهی. که اگر جبری در کار بود، دیگر سؤال و جواب و بهشت و
جهنم و اساساً قیامت معنایی نداشت. بلکه تصریح دارد که شما مختار به
انجام برخی اعمال هستید، اما راه گریزی از علت و معلول‌ها، تأثیر و
تأثرها و نتیجه و عواقب ندارید، چرا که همه چیز در سیطره‌ی قوانین خلقت
است که من آفریدم و همه‌ی آفرینش نیز تحت حکومت من است و هیچ راه گریزی
از حکومت من نیست «لا یمکن الفرار من حکومتک – دعای کمیل».
د – اما راجع به اعطای نعمت دنیوی بیشتر به کفار که موجب طغیان و سقوط
بیشترشان میگردد نیز حاکمیت همین قانون است.
خداوند کریم به انسان هر چه بخواهد می‌دهد، اما دلیل نمی‌شود که اگر
انسانی بیشتر نصیبش شد، حتماً سعادتمندتر باشد. بلکه قوانین خلقت و عدل
الهی اینگونه است که متاع دنیا اگر نصیب مؤمن شود، موجب رشد بیشترش
میگردد و اگر نصیب کافر شود، موجب سقوط بیشترش میگردد. چنان چه
شاهدیم پول و ثروت زیاد برای مؤمن خیر است و برای کافر شر. علم در دست
مؤمن موجبات خیر بیشتر خود او و جامعه و جهانیان میگردد و در درست
کافر موجب فساد. چاقو در دست پزشک جانی را نجات می‌دهد و در دست جاهل
بدمست دیوانه، جانی را می‌گیرد. و این عین «عدل» است.
خداوند کریم به انسان آن چه را بخواهد می‌دهد، به کسانی که فقطدنیا را
می‌خواهند، دنیا را می‌دهد، اما این نعمت سبب گمراهی بیشترشان میگردد.
لذا فرمود: مؤمنین هم دنیا را می‌طلبند و هم آخرت را. بدیهی است که در
چنین حالتی، نه تنها نعمات دنیوی سبب انحراف نمی‌شود، بلکه با در نظر و
هدف گرفتن آخرتی که مؤمن طلب می‌کند، وسیله‌ای برای رشد و کمال بیشتر
میگردد:
«وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ
فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ» (البقره - 201)
ترجمه: و بعضى از آنان مىگويند پروردگارا به ما هم حسنه در دنيا بده و
هم حسنه در آخرت و ما را از عذاب آتش حفظ كن.
x-shobhe.com | 
