احکام وحقوق/شبهه6

ش (شیراز): آیا جمع بین الصلاتین (ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با هم خواندن) در زمان پیامبر هم شایع بوده است؟ من تا کنون ندیدم که در یک مسجد شیعی نمازهای جماعت در پنج وقت خوانده شود.

جمع الصلاتین، یعنی اقامه‌ی نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء در پی یک‌دیگر، در زمان رسول خدا صلوات الله علیه و آله نیز رایج بوده است. روایت اهل تشیع در این زمینه بسیار است و حتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید که سبب افزایش روزی می‌گردد، اما به جهت آن که گمان نشود لابد اهل تسنن نظر فقهی دیگری دارند، به روایات مستند اهل سنت اشاره می‌شود:
- احمد بن حنبل (رئیس مذهب حنبلی) از جابر بن زید:
«جابر بن زید گوید: از ابن عباس شنیدم که می‌گفت: با پیامبر گرامی هشت رکعت نماز (ظهر و عصر) را با هم و هفت رکعت نماز (مغرب و عشا) را نیز با هم به جای آوردم. می‌‌گوید به «ابوشعثا» گفتم: فکر می‌کنم رسول خدا، نماز ظهر را به تأخیر انداخت و نماز عصر را زودتر ادا نمود و نیز نماز مغرب را به تأخیر انداخت و نماز عشا را زودتر به جا آورد، (ابوشعثا) گفت: من هم چنین می‌اندیشم.» (مسند احمد بن حنبل: ج ۱، ص 221)
- احمد بن حنبل، از عبدالله بن شقیق:
«ابن عباس بعد از نماز عصر، برای ما سخنرانی نمود تا آنگاه که خورشید غروب کرد و ستارگان آشکار شدند و مردم ندای نماز دادند و در آن میان، مردی از قبیله بنی تمیم به تکرار کلمه «نماز» پرداخت، ابن عباس خشمگین گردید و گفت: آیا تو می‌خواهی سنت پیامبر را به من بیاموزی؟ من شاهد و ناظر بودم که رسول خدا بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود.» (مسند احمد: ج ۱، ص ۲۵۱)
- مالک بن انس (رئیس مذهب مالکیه):
«رسول الله (صلی الله علیه و آله) الظهر و العصر جمیعا، و المغرب و العشاء جمیعا فی غیر خوف و لا سفر»؛
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر دو نماز ظهر و عصر را با هم خواندند و هر دو نماز مغرب و عشا را نیز با هم به جا می‌آورد، بدون این که از دشمن بهراسد و یا در سفر باشد. (یعنی جواز آن فقط در موقع ترس و خوف نیست). (موطأ مالک: کتاب الصلوه: ط ۳ (بیروت)، ص ۱۲۵، حدیث ۱۷۷)
- مالک بن انس، از معاذ بن جبل:
«فکان رسول الله(صلی الله علیه و آله) یجمع بین الظهر والعصر، والمغرب والعشاء»؛
رسول خدا، نماز ظهر و عصر را با هم و نماز مغرب و عشا را نیز با هم می‌خواند. (همان مدرک)
- متقی هندی:
«عبدالله بن عمر گوید: پیامبر گرامی، در حالی که ساکن و در حضر بود و در حال سفر نبود، بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود. پس مردی از ابن عمر سؤال نمود: چرا پیامبر به چنین رفتاری مبادرت ورزید؟ پاسخ داد: برای این که امت خود را در رنج و مشقت نیندازد، اگر شخصی بخواهد بین دو نماز جمع نماید.» (کنز العمال: کتاب الصلوه، الباب الرابع فی صلاه المسافر، باب جمع، ج ۸، ص ۲۴۶، ط ۱(حلب)، سنه ۱۳۹۱ ه).
- ابن عباس:
«پیامبر گرامی، در مدینه منوره، بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود، بدون این که در حال سفر باشد و یا باران ببارد. راوی می‌گوید: از ابن عباس پرسیدم: چرا پیامبر بین دو نماز جمع نمود؟ ابن عباس پاسخ داد: زیرا پیامبر می‌خواست در رفتار امت خود توسعه و تسهیلی ایجاد نموده باشد.» (کنزالعمال: کتاب الصلوه، الباب الرابع، باب جمع، ج ۸.)
- ابوعبدالله بخاری:
«پیامبر (صلی الله علیه و آله) هفت رکعت (نماز مغرب و عشا) و هشت رکعت (نماز ظهر و عصر) را در مدینه به جای آورد.» (صحیح بخاری: جزء اول، ص ۱۱۰ – کتاب الصلوه: باب «تأخیر الظهر الی العصر» ط مصر، نسخه امیریه، سنه ۱۳۱۴ه)
پس، مبرهن گردید که به روایات مستند اهل تشیع و اهل تسنن همه دال بر آن است که پیامبر اکرم (ص)، چه در سفر و چه در حضر، مکرر به جمع الصلاتین عمل نمودند و عمده‌‌ترین علت آن نیز ایجاد تسهیل بیشتر و زحمت کمتر برای اقامه‌ی نماز – به ویژه در جماعت - بوده است.
اما، از علل مهمی که در مساجد شیعی نمازهای جماعت در پنج وقت مجزا اقامه نمی‌شود نیز همین است. یعنی ایجاد تسهیل بیشتر و زحمت کمتر. مضاف بر این که «وقت مردم» نوعی حق‌الناس است که باید حتماً در نماز و توسط امام جماعت رعایت شود و به همین دلیل مستحب است که نماز جماعت بسیار کوتاه خوانده شود. یعنی در نماز جماعت هر چه به مستحبات عمل نشود و فقط به واجبات قناعت، بهتر است. چون وقت می‌گیرد و این وقت «حق الناس» است. مگر آن که همه‌ی اقتدا کنندگان راضی باشند.
رساله‌ی امام خمینی (ره) – مسئله 1485: مستحب است امام جماعت حال مأمومی را که از دیگران ضعیف‌تر است رعایت کند و عجله نکند تا افراد ضعیف به او برسند و نیز مستحب است قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه‌ی کسانی که به او اقتدا کرده‌اند، مایلند.

x-shobhe.com