احکام وحقوق/شبهه16

 ش (تبریز): آیا رجوع به احکام ثانویه در زمان ائمه (ع) نیز مصداق داشته است و آیا سبب سکولار شدن دین نمی‌گردد؟

 قبل از هر نکته‌ای دقت فرمایید که اولاً احکام ثانویه نیز از حیطه‌ی احکام اسلامی خارج نیست و ثانیاً چنین نیست که هر کسی بتواند در همه‌ی موارد و به میل خود به احکام ثانویه رجوع کند.

احکام ثانویه، همان‌گونه که از نامش پیداست، متعاقب و جایگزین برخی از احکام اولیه و آن هم به تناسب ضرورت و مصلحت قرار می‌گیرد که خود عین دین است و نه تنها با سکولاریسم ربطی ندارد، بلکه کاملاً تناقض دارد.

نه تنها در سنت اهل بیت (ع)، بلکه در قرآن کریم احکام ثانویه متعددی بیان گردیده است.

به عنوان مثال، اصل بر نماز کامل است، اما خداوند می‌فرماید:

«وَ إِذا ضَرَبتُم فِي الأَرضِ فَلَيسَ عَلَيكُم جُناحٌ أَن تَقصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفتُم أَن يَفتِنَكُمُ الَّذينَ كَفَرُوا إِنَّ الكافِرينَ كانُوا لَكُم عَدُوًّا مُبيناً» (النساء - 101)

ترجمه: هنگامى كه سفر مى‏كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد اگر از فتنه (و خطر) كافران بترسيد زيرا كافران، براى شما دشمن آشكارى هستند.

یا می‌فرماید: اگر ترس از دشمن می‌رود، اشکالی ندارد که نماز را سواره بخوانید. یا اگر آب نبود، تیمم اشکال ندارد، یا حتی می‌فرماید، اگر شما را مجبور به انکار کردند و تحمل نیاوردید، به شرط آن که در دل ایمان داشته باشید، حرجی بر شما نیست. یا این که می‌فرماید جنگ در حریم کعبه حرام است، اما اگر دشمن در آنجا به شما حمله کرد، در همانجا با آنها بجنگید و آنها را بکشید. و هم چنین مصادیق دیگر قرآنی به ویژه در احکام بسیار وجود دارد.

نمونه‌های احکام ثانویه، در فقه بسیار است که هیچ کدام خروج از دایره‌ی احکام اسلامی نمی‌باشد. به عنوان مثال: در فقه، خرید و فروش اسلحه، جزء معاملات مجاز و حلال به شمار می‌آید و کشت خشخاش نیز مانند کشت هر گیاه دیگری می‌باشد و حرام نیست. اما، اگر فقیه یا (ولی‌فقیه در حکومت اسلامی) بنا به مصالح امنیت عمومی و یا جامعه‌ی انسانی و ...، خرید و فروش اسلحه یا کشت را ممنوع اعلام نماید، اقدام به آن حرام است. نمونه‌‌های این گونه مسائل، نه تنها در زمان برقراری حکومت اسلامی، بلکه حتی در دوره‌های قبل که قدرت اداره‌ی جامعه در دست فقه و فقیه نبود نیز بسیار وجود داشته است که «تحریم تنباکو» از جمله‌ موارد مشهور آن است.

رجوع به احکام ثانوی در زمان اهل‌بیت (ع) نیز اتفاق افتاده است. چنان چه در تاریخ می‌خوانیم، امام صادق (ع) به یکی از شیعیان خود که عازم شهر دیگری بود امر می‌فرمایند: در آن جا وضویت را طبق قاعده‌ی اهل سنت بگیر. آن شخص هم این امر را اطاعت می‌کند و بعد متوجه می‌شود که مأمورین دولت مترصد بودند هر کس را که بنا بر فتاوای امام و اهل بیت (ع) وضو می‌سازد، دستگیر نموده و بکشند.

و نهایت آن که در تاریخ زندگی اهل‌بیت (ع) از این گونه وقایع و صدور یا اجرای احکام ثانویه بسیار بوده است که هیچ کدام خروج از دین و احکام دینی نبوده و ربطی هم به سکولاریسم که جدایی دین از سیاست را مدعی است ندارد. اما باید دقت شود که علم به احکام ثانویه که در چارچوب احکام اسلامی است (نه این که هر کاری خواست انجام دهد) و این که چه کسی می‌تواند آن را تشخیص داده و یا رجوع به آن را مجاز بشمارد، در اختیار همگان نمی‌باشد.

x-shobhe.com