پرسش
در شرایط کنونی اقتصاد جامعه با توجه به نوسانات شدید قیمت ملک،
اتومبیل و ...، شخصی در معاملهای مغبون میشود و غبن او قابل
مسامحه نیست. اما زمانی که متوجه مغبون شدن خود میگردد، قیمت
واقعی مبیع افزایش زیادی یافته است. در این صورت استناد خریدار به
خیار غبن موجب ضرر بیشتر او میشود زیرا در خیار غبن خریدار فقط
میتواند معامله را فسخ کند و نمیتواند مبیع را نزد خود نگه دارد
و ما به التفاوت دو قیمت را اخذ نماید، خریدار چگونه ضرر خود را
جبران نماید؟ مثال: بایع مبیعی که قیمت واقعی آن در بازار 30
میلیون تومان بوده را به خریدار 45 میلیون تومان میفروشد، هنگامی
که خریدار متوجه غبن فاحش خود میشود قیمت واقعی مبیع در بازار 55
میلیون تومان شده است. 1. لطفاً راهکارهای چگونگی جبران خسارت
خریدار مغبون را بیان نمایید. 2. نظر مبارک خود را درباره
ناکارآمدی و غیر قابل استناد بودن خیار غبن در شرایط کنونی اقتصاد
جامعه تقریر فرمایید. 3. با در نظر گرفتن این نکته که مبنای خیار
غبن قاعده لاضرر است، برای عادلانه و قابل استفاده شدن خیار غبن در
شرایط کنونی اقتصادی، چه حکمی را صادر میفرمایید؟
پاسخ اجمالی
انسان باید در معاملات خود هوشمندانه عمل کند و نباید انتظار داشته
باشد که قانون و شرع، جبران تمام کمدقتیهای او را بکند. با این
وجود، راههایی برای جبران ضرر در نظر گرفته شده است که از جمله
آنها خیار غبن است، اما در این ارتباط باید دو نکته را درنظر داشت:
اول آنکه هیچکس مدعی نشده که با این خیار میتوان تمام غبنها را
جبران کرد و دوم اینکه اِعمال این خیار الزامی نیست و میتوان از
آن صرف نظر کرد. به هرحال؛ در فرض سؤال هم خریدار ضرر نکرده، بلکه
در واقع سود کمتری بدست آورده است.
ضمائم:
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[1]
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):
دلیلی بر لزوم وجود خیار در همه موارد تحقق غبن وجود ندارد و از
جمله در جایی که با اعمال خیار، جبران ضرر نمیشود خیار وجود
ندارد.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
در فرض سؤال؛ خریدار فقط میتواند بیع را فسخ کند و راهی دیگر وجود
ندارد. البته ناکارآمد بودن خیار غبن کلیت ندارد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در اینگونه موارد مشتری حق فسخ ندارد و ضرر نکرده است و در واقع
سود کمتر بدست آورده است. بنابراین، برای مشتری مشکلی ایجاد نشده
که بخواهیم مشکل را حل کنیم.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):
در فرض سؤال که ترقی قیمت باعث جبران خسارت و غبن مشتری شده
میتواند از حق فسخ استفاده نکند.