همچنین از قول
آقای حیدری کاشانی نقل شده ، آقا در مورد اساتید دوران کودکی خود می
فرمودند:
«
ما خیلی استاد داشتیم، یکی در مدرسه باقریه
علیه السلام بود، یکی در مدرسه تقی خان بود، یکی هم پسر عمه ما بود،
یکی آشیخ محمد و دیگری آخوند برادر آقای حائری بود، یعنی پسر برادر
آشیخ محمد علی (مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد علی حائری، متوفی 1358
هـ.ق)، که ما آنجا می رفتیم.
مرحوم
شیخ (ابوالقاسم کبیر) می آمد بحث های صرفی را از ما سؤال می کرد و در
آن وقت من هفت، هشت ساله بودم، قرآن را خوانده بودم و بحثهای تفسیر را
به ما یاد داده بودند.
حاج شیخ خیلی
از ما سؤال می کرد، ما فکر می کردیم و جواب می دادیم و مورد توجه واقع
می شد.
آقا در اینجا
فرمود:
«
خیلی روی ما زحمت کشیدند، اما زحمات هدر
رفت، ما آدم نالایقی بودیم. »
عرض
کردم :
چطور
هدر رفت و حال آنکه چشم حوزه علمیه به شما است و مایه دلگرمی طلاب
هستید. حوزه می خواهد از حضرتعالی الگو بگیرد آنوقت شما می فرمایید هدر
رفتیم.
آقا فرمود:
«
خود ما می دانیم چیزی نیستیم، در برابر حس
خودمان همه حسهای دیگران اعتباری ندارد. »
از آقا پرسیدم
حضرتعالی سطح ( دورانی قبل از سطوح عالی حوزه ) را پیش کدام یک از
آقایان خواندید، فرمودند:
«
من سطح را پیش میرزا خواندم (آیت الله
آمیرزا محمد همدانی متوفای 1365 هـ.ق) و لمعه را پیش آخوند (آیت الله
آخوند ملا علی همدانی).
آمیرزا
محمد خوب درس می داد. رسائل را هم پیش آمیرزا خواندیم.
منطق را خدمت
آسید احمد حجت افغانی خواندم. اخلاقیات عملی را خدمت آیت الله حاج شیخ
ابوالقاسم کبیر آموختیم. در سن دوازده سالگی به درس مرحوم آیت الله حاج
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (متوفی 1343 هـ.ق) رفتم.
ایشان
آیه « الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا » را عنوان بحث قرار داده بود،
ما دیدیم استفاده زیادی از درس ایشان نداریم، گفتیم درسی را که نمی
فهمیم برای چه برویم، دیگر نرفتیم، برای ما سنگین بود.
کلام
را خدمت آیت الله آمیرزا علی اکبر حکمی یزدی (متوفای 1344 هـ.ق) تلمذ
کردیم. در تفسیر یادم هست جلسه داشتیم راجع به عدم تحریف قرآن. ما به
علوم جدید رو نمی آوردیم، مثل اینکه بی اعتنا به آنها بودیم.
در تدریس، ما
هر کتابی را که می خواندیم، تدریس می کردیم و می خواستیم دیگران هم
اینطور درس بخوانند. مثلاً حاشیه ملاعبدالله را که خواندیم، شروع به
تدریس می کردیم. مغنی را می خواندیم و تدریس کردیم، حال چی بود؟ حافظه
ما خوب بود؟ نمی دانم.
ما همیشه
مطالعه را جلوتر داشتیم، که اگر یک شب نتوانیم مطالعه کنیم، آمادگی
تدریس را داشته باشیم. »
نیز می فرمود:
«
ما درس شاه آبادی رفتیم، اما نه زیاد، چون
علاقه به فلسفه نداشتیم، اهتمام ما بیشتر به فقه و اصول و تفسیر و فهم
و درک ادعیه بود.
اهتمام
ما به کلمات ائمه زیاد بود، با کلمات دیگران ما آرام نمی شدیم و قانع
نمی شدیم و کلمات و فرموده های ائمه ما را قانع می کرد.
لذا آنچه ما در
تفسیر و شرح ادعیه داشتیم، نظریاتی نبود که از دیگران گرفته باشیم، نظر
و دید خودمان بود که متخذ از فرمایشات معصومین بود.
در فقه و اصول،
تقریرات درس دیگران بود و اوائل هم بنا بر ایراد و اشکال نداشتیم بعد
این فکر برای ما پیدا شد که می دیدیم گفته ها بی ایراد و اشکال نیست.
نقد می کردیم و این افکار مال دیگران بود. اما در علوم دیگر نظرها همه
برای خود ما بود و به جای دیگر جز کلمات ائمه نظر نداشتیم.
و بعد هم متوجه شدیم اصلاً این علوم رسمی ما را اشباع نمی کند. به قول
بعضی ها علم رسمی سر بسر قیل است و قال، باید دنبال علمی رفت که آرام
بخش باشد. و به واقع نگری آدمی را راهنمایی کند تا حقیقت اشیاء را
ببیند،
«
اللهم ارنی الاشیاء کما هی » که از دعاهای
ائمه علیهم السلام است. »
جناب آقای
حیدری کاشانی؛ از شاگردان و ارادتمندان ایشان نقل می کند:
از ایشان
پرسیدم غیر از درس مرحوم آیت الله حائری اساتید درس خارج شما چه کسانی
بودند؟ فرمود:
«
درس مرحوم آیت الله العظمی آقای حجت می رفتم
و چند روزی هم درس مرحوم آیت الله آشیخ محمد علی حائری.
ایشان
اصول می گفت، تعادل و تراجیح.
نمی دانم فقه
هم می گفت یا نه. درس مرحوم حجت را زیاد رفتم و از درسش خوشم می آمد،
خوش بیان بود. همه بحثهای ایشان را نوشتم. درس مرحوم آیت الله العظمی
آقای بروجردی هم می رفتم. درس متین بود. کسی که نود سال زحمت کشیده باز
برای مباحثه مطالعه می کرد، خیلی من علاقه داشتم به مباحثه ایشان.
امام مؤسس درس
ایشان بود و در آوردن آقای بروجردی به قم، امام یک طرف و بقیه هم یک
طرف. با مرحوم آیت الله حاج میرزا آقای فیض هم ارتباطی داشتیم و درس
ایشان هم می رفتیم. »
ایشان در عرفان
برای خود سلسله مشایخی (اساتید) را قائل نبود و می فرمود:
«
استاد اخلاق و عرفان عملی ما آشیخ ابوالقاسم
کبیر بود، حاج شیخ محمد تقی بافقی هم هوای ما را داشت. »
او سلسه مشایخ
سیر و سلوک عملی بسیاری از عالمان اهل عرفان را می ستود، اما خود را در
سلک آن مشایخ ذکر نمی کرد. مثلاً ایشان تا مرحوم حاج سید علی شوشتری را
تجلیل می کرد و مرد وارسته و قابل اعتمادی می دانست، اما هرگاه صحبت از
قبل او می شد، می فرمود: نمی دانم، و اضافه می کرد:
«
مشایخ ما ائمه معصومین(ع) بوده اند، ما سیره
و روش آنها را برای خود الگو و سرمشق قرار داده ایم، و هر کجا جا پای
عرفان است از آن ائمه(ع) است، جای دیگر خبری نیست. »
در کتاب آسمان
معرفت در شرح حال سالک الی الله و عارف بالله علامه بزرگوار حاج سید
محمد حسین طباطبائی، صاحب تفسیر المیزان نقل می کند که فرموده است:
«
استاد ما در سیر و سلوک و عرفان عملی، آیت
الله حاج سید علی قاضی طباطبایی قدس سره العزیز بود و استاد آقای قاضی،
مرحوم حاج سید احمد کربلایی و استاد ایشان مرحوم آخوند ملا حسینقلی
همدانی و استاد ایشان، مرحوم حاج سید علی شوشتری و استاد ایشان، ملاقلی
جولا و بعد از ملاقلی جولا را نمی شناسیم و نمیدانیم ملاقلی جولا چه
کسی بوده است و خود حاج سید علی شوشتری هم او را نمی شناخت. »
