فصل سوّم

در فضیلت مبارک رمضان

شیخ صدوق به سند معتبره روایت کرده از حضرت امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوار خود از حضرت امیرالمؤ منین (علیه و على اولاده السلام) که فرمود : خطبه اى خواند براى ما روزى حضرت رسول خدا (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) پس فرمود : اَیها النّاس بدرستى که رو کرده است به سوى شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش. ماهى است که نزد خدا بهترین ماه ها است و روزهایش بهترین روزها است و شب هایش بهترین شب ها است و ساعت هایش بهترین ساعتها است و آن ماهی است که خوانده اند شما را در آن بسوى ضیافت خدا و گردیده اید در آن از اهل کرامت خدا . نَفَسهاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عملهاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است . پس سؤ ال کنید از پروردگار خود به نیت هاى درست و دل هاى پاکیزه از گناهان و صفات ذمیمه که توفیق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت کردن قرآن در آن .

به درستى که شقى و بد عاقبت کسى است که محروم گردد از آمرزش خدا در این ماه عظیم و یاد کنید به گرسنگى و تشنگى شما در این ماه تشنگى و گرسنگى روز قیامت را و تَصدّق کنید بر فقیران و مسکینان خود و تعظیم نمائید پیران خود را و رحم کنید کودکان خود را و نوازش نمائید خویشان خود را و نگاه دارید زبان هاى خود را از آنچه نباید گفت و بپوشید دیدهاى خود را از آنچه حلال نیست شما را در نظر کردن به سوى آن و بازدارید گوش هاى خود را از آنچه حلال نیست شما را شنیدن آن و مهربانى کنید با یتیمان مردم تا مهربانى کنند بعد از شما با یتیمان شما و بازگشت کنید به سوى خدا از گناهان خود و بلند کنید دست هاى خود را به دعا در اوقات نمازهاى خود ، زیرا که وقت نمازها بهترین ساعت ها است که نظر مى کند حق تعالى در این اوقات به رحمت به سوى بندگان خود و جواب مى گوید ایشان را هرگاه او را مناجات کند و لبّیک مى گوید ایشان را هرگاه او را ندا کنند و مستجاب مى گرداند هرگاه او را بخوانند اى گروه مردمان . به درستى که جان هاى شما در گروِ  کرده هاى شما است ، پس از گرو به در آورید به طلب آمرزش از خدا و پشت هاى شما گرانبار است از گناهان شما ، پس سبک گردانید آنها را به طول دادن سجده ها و بدانید که حق تعالى سوگند یاد کرده است به عزّت و جلال خود که عذاب نکند نمازگذارندگان و سجده کنندگان در این ماه را و نترساند ایشان را به آتش جهنم در روز قیامت .

ایها النّاس هر که از شما افطار دهد روزه دار مؤمنى را در این ماه از براى او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته . پس ‍ بعضى از اصحاب گفتند : یا رسول الله همه ما قدرت بر آن نداریم .  حضرت فرمود : بپرهیزید از آتش جهنم به افطار فرمودن روزه داران اگرچه به نصف دانه خرما باشد و اگر چه به یک شربت آبى باشد ؛ به درستى که خدا این ثواب را مى دهد کسى را که چنین کند اگر قادر بر زیاده از این نباشد .

اَیها النّاسُ هر که خُلْق خود را در این ماه نیکو گرداند بر صراط آسان بگذرد در روزى که قدم ها بر آن لغزد و هر که سبک گرداند در این ماه خدمت غلام و کنیز خود را ، خدا در قیامت حساب او را آسان گرداند و هر که در این ماه شرّ خود را از مردم باز دارد ، حق تعالى غضب خود را در قیامت از او باز دارد و هر که در این ماه یتیم بى پدرى را ، گرامى دارد خدا او را در قیامت گرامى دارد و هر که در این ماه صله و احسان کند با خویشان خود خدا وَصل کند او را به رحمت خود در قیامت و هر که در این ماه قطع احسان از خویشان خود بکند ، خدا در قیامت قطع رحمت از او کند و هر که نماز سنّتى در این ماه بکند خدا براى او برات بیزارى از آتش جهنم بنویسد و هر که در این ماه نماز واجبى را ادا کند خدا عطا کند به او ثواب هفتاد نماز واجب که در ماه هاى دیگر کرده شود و هر که در این ماه بسیار بر من صلوات فرستد خدا سنگین گرداند ترازوى عمل او را در روزى که ترازوهاى اعمال سبک باشد و کسى که یک آیه از قرآن در این ماه بخواند ثواب کسى دارد که در ماه هاى دیگر ختم قرآن کرده باشد .

اَیها النّاسُ بدرستى که درهاى بهشت در این ماه گشاده است پس سؤ ال کنید از پروردگار که آن را به روى شما نبندد ؛ و درهاى جهنّم در این ماه بسته است . پس سؤ ال کنید از پروردگار تبارک و تعالى به تلاوت کردن قرآن مجید در شب ها و روزهاى این ماه و به ایستادن به نماز و جِدّ و جَهد کردن در عبادت و بجا آوردن نمازها در اوقات فضیلت و کثرت استغفار و دعا .

فَعَنِ الصّادِقِ علیه السلام : اَنَّهُ مَنْ لَمْ یغْفَرْ لَهُ فى شَهْرِ

امام صادق علیه السلام فرمود: هر که در ماه رمضان آمرزیده نشود

رَمَضانَ لَمْ یغْفَرْ لَهُ اِلى قابِلٍ اِلاّ اَنْ یشْهَدَ عَرَفَةَ

تا سال آینده آمرزیده نشود مگر آنکه در عرفات حاضر شود

و نگاه دارد خود را از چیزهایى که خدا حرام کرده است و از افطار کردن بر چیزهاى حرام و رفتار کن به نحوى که مولاى ما حضرت صادق (علیه السلام) وصیت نموده و فرموده هرگاه روزه دارى ، مى باید که روزه داری گوش و چشم و مو و پوست و جمیع اعضاى تو ، یعنى از محرّمات بلکه از مکروهات و فرمود باید که روزِ روزه داری تو مانند روزِ افطار تو نباشد و نیز فرموده که روزه نه همین ترک از خوردن و آشامیدن است ؛ بلکه باید در روز روزه نگاه دارید زبان خود را از دروغ و بپوشانید دیده هاى خود را از حرام و با یکدیگر نزاع مکنید و حَسَد مبرید و غیبت مکنید و مجادله مکنید و سوگند دروغ مخورید بلکه سوگند راست نیز و دشنام مدهید و فحش مگوئید و ستم مکنید و بى خردى مکنید و دلتنگ مشوید و غافل مشوید از یاد خدا و از نماز و خاموش باشید از آنچه نباید گفت و صبر کنید و راستگو باشید و دورى کنید از اهل شرّ و اجتناب کنید از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت کردن با مردم و گمان بد بردن و غیبت کردن و سخن چینى کردن و خود را مُشْرِف به آخرت دانید و منتظر فَرَج و ظُهور قائم آل محمّد (علیه السلام) باشید و آرزومند ثوابهاى آخرت باشید و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت بردارید .

بر شما باد به آرام دل و آرام تن و خضوع و خشوع و شکستگى و مذلّت مانند بنده اى که از آقاى خود ترسد و ترسان باشید از عذاب خدا و امیدوار باشید رحمت او را و باید پاک باشد اى روزه دار دل تو از عیبها و باطن تو از حیله ها و مکرها و پاکیزه باشد بدن تو از کثافتها و بیزارى بجوى به سوى خدا از آنچه غیر اوست و در روزه ولایت خود را خالص گردانى از براى او و خاموش باشى از آنچه حق تعالى نهى کرده است تو را از آن در آشکارا و پنهان و بترسى از خداوند قهار آنچه سزاوار ترسیدن او است در پنهان و آشکار و ببخشى روح و بدن خود را به خداى عزّوجلّ در ایام روزه خود و فارغ گردانى دل خود را از براى محبّت او و یاد او و بدن خود را به کارفرمائى در آنچه خدا تو را امر کرده است به آن و خوانده است به سوى آن اگر همه اینها را به عمل آورى آنچه سزاوار روزه داشتن است به عمل آورده اى و فرموده خدا را اطاعت کرده اى و آنچه کم کنى از آنها که بیان کردم از براى تو به قدر آن از روزه تو کم مى شود از فضل آن و ثواب آن .

به درستى که پدرم گفت : رسول خدا (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) شنید که زنى در روز روزه اى جاریه خود را دشنام داد . حضرت طعامى طلبید . آن زن را گفت بخور زن . زن گفت من روزه ام . فرمود : چگونه روزه اى که جاریه خود را دشنام دادى . روزه فقط همین نخوردن و نیاشامیدن تنها نیست . به درستى که حق تعالى روزه را حجابى گردانیده است از سایر امور قبیحه . از کردار بد و گفتار بد . چه بسیار کمند روزه داران و چه بسیارند گرسنگى کشندگان و حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام) فرمود که چه بسیار روزه دارى که بهره اى نیست او را از روزه به غیر از تشنگى و گرسنگى و چه بسیار عبادت کننده اى که نیست او را بهره اى از عبادت به غیر تَعَب . اى خوشا خواب زیرکان که بهتر از بیدارى و عبادت احمقان است و خوشا افطار کردن زیرکان که بهتر از روزه داشتن بى خردان است .

و روایت شده از جابربن یزید از حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) که حضرت رسول (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) به جابر بن عبدالله فرمود : اى جابر این ماه رمضان است ، هر که روزه بدارد روز آن را و بایستد به عبادت پاره اى از شبش را و باز دارد از حرام شکم و فَرْج خود را و نگاه دارد زبان خود را ، بیرون رود از گناهان خود مثل بیرون رفتن او از ماه . جابر گفت یا رسول اللّه چه نیکو است این حدیث که فرمودى ،  فرمود : اى جابر  چقدر سخت است این شرطهایى که نمودم و بالجمله اعمال این ماه شریف در دو مطلب و یک خاتمه ذکر مى شود.

 

در اعمال مشترکه ماه رمضان

اعمال مشترکه این ماه چهار قسم است :

قسم اوّل : اعمالى است که در هر شب و روز این ماه بجا آورده مى شود.

دعا بعد از هر فریضه

سید بن طاوس روایت کرده از حضرت امام جعفر صادق و امام موسى کاظم (عَلیهِما السَّلام) که فرمودند مى گوئى در ماه رَمَضان از اوّل تا به آخر آن بعد از هر فریضه :

اَللّهُمَّ ارْزُقْنى حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ فى

خدایا روزیم گردان حج خانه کعبه را در

عامى هذا وَ فى کلِّ عامٍ ما اَبْقَیتَنى فى یسْرٍ مِنْک وَ عافِیةٍ وَ سَعَةِ

این سال و در هر سال تا زنده هستم در آسایش و تندرستى از جانب تو و وسعت

رِزْقٍ وَ لا تُخْلِنى مِنْ تِلْک الْمواقِفِ الْکریمَةِ وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ

روزى و دورم مکن از این اماکن گرامى و مشاهد شریفه

وَ زِیارَةِ قَبْرِ نَبِیک صَلَواتُک عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ فى جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا

و زیارت قبر پیامبرت که درود تو بر او و آلش باد در همه حاجتهاى دنیا

وَالا خِرَةِ فَکنْ لى اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُک فیما تَقْضى وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَمْرِ

و آخرتم پشتیبان من باش خدایا از تو خواهم در آنچه بنا هست درباره اش حکم فرمائى و مقدر کنى در آن فرمان

الْمَحْتُومِ فى لَیلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضاَّءِ الَّذى لا یرَدُّ وَ لا یبَدَّلُ اَنْ

حتمى و مسلم در شب قدر از آن تقدیرى که برگشت ندارد و تغییر نپذیرد که

تَکتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَیتِک الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ الْمَشْکورِ سَعْیهُمُ

مرا از حاجیان خانه محترم کعبه ات ثبت فرمایى آن حاجیانى که حجشان درست و سعیشان مورد تقدیر و سپاس است

الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمُ الْمُکفَّرِ عَنْهُمْ سَیئاتُهُمْ وَاجْعَلْ فیما تَقْضى

و گناهانشان آمرزیده و کارهاى بدشان بخشیده شده است و قرار ده در همان قضا

وَ تُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْرى وَ تُوَسِّعَ عَلَىَّ رِزْقى وَ تُؤدِّى عَنّى اَمانَتى

و تقدیراتت که عمر مرا طولانى گردانى و روزیم را فراخ کنى و امانت و قرضم را

وَ دَینى آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ

ادا فرمائى ، اجابت فرما اى پروردگار جهانیان

دعا عقب نمازهاى فریضه

و مى خوانى عقب نمازهاى فریضه :

یا عَلِىُّ یا عَظیمُ یا غَفُورُ یا رَحیمُ اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ الَّذى لَیسَ کمِثْلِهِ شَىءٌ

اى والا اى بزرگ اى آمرزنده اى مهربان تویى پروردگار بزرگى که نیست مانند او چیزى

وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ

و او شنوا و بینا است و این ماهى است که آنرا بزرگ و گرامى داشته و او را شرافت و برترى داده اى

عَلَى الشُّهُورِ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذى فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَىَّ وَ هُوَ شَهْرُ

بر ماههاى دیگر و این ماهى است که روزه آن را بر من واجب کرده و این ماه

رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنّاسِ وَ بَیناتٍ مِنَ الْهُدى

رمضان است همان ماهى که قرآن را در آن فرو فرستادى آن قرآنى که راهنماى مردم و نشانه هاى روشنى از هدایت

وَالْفُرْقانِ وَ جَعَلْتَ فیهِ لَیلَةَ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَها خَیراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ فَیا

و جدا ساختن (میان حق و باطل ) است و قراردادى در این ماه شب قدر را و آن را بهتر از هزار ماه کردى پس اى

ذَالْمَنِّ وَ لا یمَنُّ عَلَیک مُنَّ عَلَىَّ بِفَکاک رَقَبَتى مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنُّ

منت دارى که کسى بر تو منت ندارد منت نه بر من به آزاد ساختنم از آتش در میان آنانکه

عَلَیهِ وَ اَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ

بر آنها منت نهى و داخل بهشتم گردان برحمتت اى مهربانترین مهربانان

دعا بعد از هر نماز واجب

شیخ کفعمى درمصباح و بلد الامین و شیخ شهید در مجموعه خود از حضرت رسول (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود هرکه این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبى بخواند حق تعالى بیامرزد گناهان او را تا روز قیامت و دعا این است :

اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ

خدایا بفرست بر خفتگان در گور نشاط و سرور

اَللّهُمَّ اَغْنِ کلَّ فَقیرٍ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کلَّ جایعٍ اَللّهُمَّ اکسُ کلَّ عُرْیانٍ

خدایا دارا کن هر ندارى را خدایا سیر کن هر گرسنه اى را خدایا بپوشان هر برهنه را

اَللّهُمَّ اقْضِ دَینَ کلِّ مَدینٍ اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کلِّ مَکرُوبٍ اَللّهُمَّ رُدَّ

خدایا ادا کن قرض هر قرضدارى را خدایا بگشا اندوه هر غمزده را خدایا به وطن بازگردان هر

کلَّ غَریبٍ اَللّهُمَّ فُک کلَّ اَسیرٍ اَللّهُمَّ اَصْلِحْ کلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ

دور از وطنى را خدایا آزاد کن هر اسیرى را خدایا اصلاح کن هر فسادى را از کار

الْمُسْلِمینَ اَللّهُمَّ اشْفِ کلَّ مَریضٍ اَللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناک اَللّهُمَّ

مسلمین خدایا درمان کن هر بیمارى را خدایا ببند رخنه فقر ما را به وسیله دارائى خود خدایا

غَیرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِک اَللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّینَ وَاَغْنِنا مِنَ

بدى حال ما را بخوبى حال خودت مبدل کن خدایا ادا کن از ما قرض و بدهیمان را و بى نیازمان کن از

الْفَقْرِ اِنَّک عَلى کلِّشَىءٍ قَدیرٌ

ندارى که راستى تو بر هر چیز توانائى

دعاى حجّ

و شیخ کلینى در کافى روایت کرده از ابوبصیر که حضرت صادق (علیه السلام) در ماه رمضان این دعا رامى خواند :

اَللّهُمَّ اِنّى بِک وَ مِنْک اَطْلُبُ

خدایا من بوسیله تو و از شخص تو مى جویم

حاجَتى وَ مَنْ طَلَبَ حاجَةً اِلىَ النّاسِ فَاِنّى لا اَطْلُبُ حاجَتى اِلاّ

حاجتم را و هر که حاجت خویش از مردم مى جوید ولى من نجویم حاجتم را جز

مِنْک وَحْدَک لا شَریک لَک وَ اَسْئَلُک بِفَضْلِک وَ رِضْوانِک اَنْ تُصَلِّىَ

از تو تنها که شریکى ندارى و از تو خواهم به حق فضل و خوشنودیت که درود فرستى

عَلى مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیتِهِ وَ اَنْ تَجْعَلَ لى فى عامى هذا اِلى بَیتِک

بر محمد و خاندان او و اینکه در این سال براى رسیدن من به خانه

الْحَرامِ سَبیلاً حِجَّةً مَبْرُورَةً مُتَقبَّلَةً زاکیةً خالِصَةً لَک تَقَرُّ بِها عَینى

محترمت کعبه راهى قرار دهى که حجى صحیح و پذیرفته و پاکیزه و خالص براى تو انجام دهم آن چنانکه دیده ام

وَ تَرْفَعُ بِها دَرَجَتى وَ تَرْزُقَنى اَنْ اَغُضَّ بَصَرى وَ اَنْ اَحْفَظَ فَرْجى

بدان روشن شود و درجه ام بدان بالا رود و روزیم کن که دیده ام را بپوشانم و عورتم را (از گناه ) نگهدارم

وَ اَنْ اَکفَّ بِها عَنْ جَمیعِ مَحارِمِک حَتّى لایکونَ شَىءٌ آثَرَ عِنْدى

و خود را از همه کارهاى حرام تو باز دارم تا بدان حد که هیچ چیزى در پیش من محبوبتر

مِنْ طاعَتِک وَ خَشْیتِک وَالْعَمَلِ بِما اَحْبَبْتَ وَالتَّرْک لِما کرِهْتَ

از اطاعت و ترس از تو و انجام آنچه دوست دارى و نکردن آنچه را ناخوش دارى

وَ نَهَیتَ عَنْهُ وَاجْعَلْ ذلِک فى یسْرٍ وَ یسارٍ وَ عافِیةٍ وَ ما اَنْعَمْتَ بِهِ

و آنرا قدغن کرده اى نباشد و قرار ده همه اینها را در گشایش و آسودگى و تندرستى با هر چه نعمت که

عَلَىَّ وَ اَسْئَلُک اَنْ تَجْعَلَ وَفاتى قَتْلاً فى سَبیلِک تَحْتَ رایةِ نَبِیک

به من داده اى و از تو خواهم که مرگ مرا کشته شدن در راهت قرار دهى که در زیر پرچم پیغمبرت

مَعَ اَوْلِیاَّئِک وَ اَسْئَلُک اَنْ تَقْتُلَ بى اَعْداَّئَک وَ اَعْداَّءَ رَسُولِک وَ اَسْئَلُک

با دوستانت کشته شوم و از تو خواهم که دشمنان خود و دشمنان پیامبرت را بدست من بکشى و از تو خواهم

اَنْ تُکرِمَنى بِهَوانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِک وَ لا تُهِنّى بِکرامَةِ اَحَدٍ مِنْ

که مرا گرامى دارى بخوار کردن هر یک از خلق خود که خواهى ولى خوارم نکنى به گرامى داشتن هیچیک از

اَوْلِیاَّئِک اَللّهُمَّ اجْعَلْ لى مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً حَسْبِىَ اللّهُ ما شاَّءَ اللّهُ

دوستانت خدایا قرار ده براى من با پیامبرت راهى خدا مرا بس است و آنچه خواهد شود

مؤ لف گوید: که این دعاء موسوم به دعاى حجّ است سید در اقبال از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده خواندن آن را در شبهاى ماه رمضان بعد از مغرب و کفعمى در بلدالا مین گفته که مستحب است خواندن آن در هر روز از ماه رمضان و در شب اوّل نیز و شیخ مفید در مقنعه براى خصوص شب اوّل نقل کرده بعد از نماز مغرب .

و بدانکه بهترین اعمال در شبها و روزهاى ماه مبارک رمضان خواندن قرآن است و بسیار باید خواند چه آنکه قرآن در این ماه نازل شده است و وارد شده که هر چیزى را بهاریست و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماه هاى دیگر هر ماهى یک ختم سنت است و اقلّش شش روز است و در ماه رمضان در هر سه روز یک ختم سنّت است و اگر روزى یک ختم تواند بکند خوب است .

علامه مجلسى (رَحَمهُ اللّهُ ) فرموده که در حدیث است که بعضى از ائمّه (عَلیهمُ السلام) در این ماه چهل ختم قرآن و زیاده مى کردند و اگر ثواب هر ختم قرآنى را به روح مقدّس ‍ یکى از چهارده معصوم (عَلیهمُ السلام) هدیه کند ثوابش مضاعف گردد و از روایتى ظاهر مى شود که اجر چنین کسى آن است که با ایشان باشد در روز قیامت و دراین ماه دعا و صلوات و استغفار بسیار باید نمود و لااِلهَ اِلا اللّهُ بسیار باید گفت و روایت شده که جناب امام زین العابدین (علیه السلام) چون ماه رمضان داخل مى شد تکلّم نمى کرد مگر به دعاء و تسبیح و استغفار و تکبیر و باید اهتمام بسیار نمود به عبادت و نافله هاى شب و روز .

آداب افطار و سایر اعمال در شبهاى ماه رمضان

قسم دوّم : اعمالى است که در شب هاى ماه رمضان باید بجا آورد و آن چند امر است :

اوّل افطار است و مستحب است که بعد از نماز شام افطار کند مگر آنکه ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعى منتظر او باشند.

دوّم آنکه افطار کند با چیز پاکیزه از حرام و شُبهات و بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهارصد برابر گردد و به خرما و آب و به رطب و به لبن و به حلوا و به نبات و به آب گرم به هر کدام که افطار کند نیز خوب است.

سوّم آنکه در وقت افطار دعاهاى وارده آن را بخواند از جمله آنکه بگوید:

اَللّهُمَّ لَک صُمْتُ وَعَلى رِزْقِک اَفْطَرْتُ وَعَلَیک تَوَکلْتُ

خدایا براى تو روزه گرفتم و با روزى تو افطار کنم و بر تو توکل کنم

تا خدا عطا کند به او ثواب هر کسى را که در این روز روزه داشته و اگر دعاى اَللّهُمَّ رَبَّ النّورِ الْعَظیمِ را که سید و کفعمى روایت کرده اند بخواند فضیلت بسیار یابد و روایت شده که حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام) هرگاه مى خواست افطار کند مى گفت :

بِسْمِ اللّهِ اَللّهُمَّ لَک صُمْنا وَعَلى رِزْقِک

خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو

اَفْطَرْنا فَتَقَبَّلْ مِنّا اِنَّک اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ

افطار کنیم پس از ما بپذیر که براستى تو شنوا و دانایى

چهارم در لقمه اوّل بگوید بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرّحَیمِ یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لى تا خدا او را بیامرزد و در خبر است که در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان خدا هزار هزار کس را از آتش جهنّم آزاد مى کند پس از حق تعالى بخواه که تو را یکى از آنها قرار دهد .

پنجم در وقت افطار سوره قدر بخواند .

ششم در وقت افطار تصدّق کند و افطار دهد روزه داران را اگر چه به چند دانه خرما یا شربتى آب باشد و از حضرت رسول (صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله) مرویست که کسى که افطار دهد روزه دارى را از براى او خواهد بود مثل اجرِ آن روزه دار بدون آنکه از اجر او چیزى کم شود و هم از براى او خواهد بود مثل آن عمل نیکویى که بجا آورد آن افطار کننده به قوه آن طعام و آیة الله علامه حلّى در رساله سَعدِیه از حضرت صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود هر مؤمنى که اطعام کند مؤمنى را لقمه اى در ماه رمضان بنویسد حق تعالى براى او اجر کسى که سى بنده مؤمن آزاد کرده باشد و از براى او باشد نزد حق تعالى یک دعاى مستجاب .

هفتم در هر شب خواندن هزار مرتبه اِنّا اَنزَلْناهُ وارد است

هشتم در هر شب صد مرتبه حمَّ دُخان را بخواند اگر میسّر شود

نهم سید روایت کرده که هر که این دعا را بخواند در هر شب ماه رمضان آمرزیده شود گناهان چهل سال او :

اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على

خدایا اى پروردگار ماه رمضان که در آن قرآن را فرستادى و بر

عِبادِک فیهِ الصِّیامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنى حَجَّ بَیتِک

بندگان روزه را در این ماه واجب کردى درود فرست بر محمد و آل محمد و روزیم گردان حج خانه

الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى کلِّ عامٍ وَاغْفِرْ لى تِلْک الذُّنُوبَ الْعِظامَ

محترم خود کعبه را در این سال و در هر سال و بیامرز برایم این گناهان بزرگ را

فَاِنَّهُ لا یغْفِرُها غَیرُک یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ

که براستى نیامرزد آنها را جز تو اى بخشاینده و اى بسیار دانا

دهم در هر شب بخواند بعد از مغربدعاى حجّ را که در قسم اوّل گذشت

 

دعاى افتتاح

یازدهم بخواند در هر شب از ماه رمضان :

اَللّهُمَّ اِنّى اَفْتَتِحُ الثَّنآءَ بِحَمْدِک وَ اَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَّنِک وَ اَیقَنْتُ اَنَّک اَنْتَ

خدایا من ستایش را به وسیله حمد تو مى گشایم و تویى که به نعمت بخشى خود بندگان را به درستى وادارى و یقین دارم که براستى تو

اَرْحَمُ الرّاحِمینَ فى مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَ اَشَدُّ الْمُعاقِبینَ فى

مهربانترین مهربانانى اما در جاى گذشت و مهربانى ولى سخت ترین کیفرکننده اى در

مَوْضِعِ النَّکالِ وَالنَّقِمَةِ وَ اَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرینَ فى مَوْضِعِ الْکبْریآءِ

جاى شکنجه و انتقام و بزرگترین جبارانى در جاى بزرگى و

وَالْعَظَمَةِ اَللّهُمَّ اَذِنْتَ لى فى دُعآئِک وَ مَسْئَلَتِک فَاسْمَعْ یا سَمیعُ

عظمت خدایا تو به من اجازه دادى در این که بخوانمت و از تو درخواست کنم پس اى خداى شنوا

مِدْحَتى وَ اَجِبْ یا رَحیمُ دَعْوَتى وَ اَقِلْ یا غَفُورُ عَثْرَتى فَکمْ یا

مدح و ثنایم را بشنو و پاسخ ده اى مهربان خواسته ام را و نادیده گیر اى آمرزنده لغزشم را اى

اِلهى مِنْ کرْبَةٍ قَدْ فَرَّجْتَها وَ هُمُومٍ قَدْ کشَفْتَها وَ عَثْرَةٍ قَدْ اَقَلْتَها

معبود من چه بسیار گرفتارى که برطرف کردى و چه بسیار اندوه که زدودى و لغزشها که چشم پوشیدى

وَ رَحْمَةٍ قَدْ نَشَرْتَها وَ حَلْقَةِ بَلاَّءٍ قَدْ فَککتَها اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یتَّخِذْ

و مهر و رحمت که گستردى و زنجیر بلا که از هم باز کردى ستایش خاص خدایى است که نگیرد

صاحِبَةً وَ لا وَلَدا وَ لَمْ یکنْ لَهُ شَریک فى الْمُلْک وَلَمْ یکنْ لَهُ وَلِىُّ

همسرى و نه فرزندى و نیست برایش شریکى در فرمانروایى و نیست برایش یاورى

مِنَ الذُّلِّ وَ کبِّرْهُ تَکبیراً اَلْحَمْدُ لِلّهِ بِجَمیعِ مَحامِدِهِ کلِّهَا عَلى جَمیعِ

از خوارى و به کمال بزرگى او را یاد کن ستایش خداى را به همه ستودگیهایش یکسر بر همه

نِعَمِهِ کلِّها اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لا مُضآدَّ لَهُ فى مُلْکهِ وَ لا مُنازِعَ لَهُ فى

نعمتهایش یکسر ستایش براى خدایى است که ضد و دشمنى در پادشاهى او و ستیزه جویى در

اَمْرِهِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لا شَریک لَهُ فى خَلْقِهِ وَ لا شَبیهَ لَهُ فى عَظَمَتِهِ

فرمانش نیست ستایش خدایى را است که شریکى در خلقتش ندارد و شبیهى در عظمت او نیست

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الْفاشى فِى الْخَلْقِ اَمْرُهُ وَ حَمْدُهُ الظّاهِرِ بِالْکرَمِ مَجْدُهُ

ستایش خاص خدایى است که هویدا است در میان خلق کارش و ستایشش و آشکار است به بزرگوارى شوکتش

الْباسِطِ بِالْجُودِ یدَهُ الَّذى لا تَنْقُصُ خَزآئِنُهُ وَ لا تَزیدُهُ کثْرَةُ الْعَطآءِ

و گشاده است دستش آنکه نقصان نپذیرد خزینه هایش و نیفزایدش بسیارى عطا

اِلاّ جُوداً وَ کرَماً اِنَّهُ هُوَ الْعَزیزُ الْوَهّابُ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُک قَلیلاً مِنْ

مگر جود و بزرگوارى براستى که او عزیز و بسیار بخشنده است خدایا از تو خواهم اندکى از

کثیرٍ مَعَ حاجَةٍ بى اِلَیهِ عَظیمَةٍ وَ غِناک عَنْهُ قَدیمٌ وَ هُوَ عِنْدى کثیرٌ

بسیار با اینکه نیازمندیم بدان بزرگ است و بى نیازى تو از آن قدیم و ازلى است و آن درخواست پیش من بسیار

وَ هُوَ عَلَیک سَهْلٌ یسیرٌ اَللّهُمَّ اِنَّ عَفْوَک عَنْ ذَنْبى وَ تَجاوُزَک عَنْ

ولى در نزد تو اندک و آسان است خدایا براستى گذشت تو از گناهم و چشم پوشیت از

خَطیئَتى وَ صَفْحَک عَنْ ظُلْمى وَ سَِتْرَک عَلى قَبیحِ عَمَلى وَ حِلْمَک

خطایم و نادیده گیریت از ستمم و پرده پوشیت بر کار زشتم و بردباریت

عَنْ کثیرِ جُرْمى عِنْدَ ما کانَ مِنْ خَطایى وَ عَمْدى اَطْمَعَنى فى اَنْ

در برابر جنایت و جرم بسیارم که به خطا یا از روى تعمد کردم مرا به طمع انداخت تا از تو

اَسْئَلَک ما لا اَسْتَوْجِبُهُ مِنْک الَّذى رَزَقْتَنى مِنْ رَحْمَتِک وَ اَرَیتَنى

درخواست کنم چیزى را که مستحق آن نیستم ، درخواست کنم آنچه را که از رحمتت روزى من کردى و