نام آوینی در حد یک لفظ باقی مانده است/ درس انسان شناسی از یک گیاه بیست سانتی

مخالفت ها با آوینی تا جایی ادامه یافته بود که وی در اواخر عمر کاری اش علی رغم حجم بالای مستندسازی در جهاد و تلویزیون از آنجا خارج و یا شاید هم اخراج شده بود.

سید مرتضی آوینی مردی بود فراتر از هنر. همانکه مردم زمانش او را نمی فهمیدند و باید اذعان نمود که حتی هنوز هم دوره فهم او فرا نرسیده است. نظریات او بعنوان یک تئورسین فرهنگی به حدی عمیق و ژرف بود که عده ای کج فهم، از سر نافهمی به مخالفت با او می پرداختند و سد راهش می شدند. شاید اگر امامش او را «سید شهیدان اهل قلم» نمی نامید امروز عمق مظلومیت او با نظریات فرهنگی اش برابری می کرد.

مخالفت ها با آوینی تا جایی ادامه یافته بود که وی در اواخر عمر کاری اش علی رغم حجم بالای مستندسازی در جهاد و تلویزیون از آنجا خارج و یا شاید هم اخراج شده بود و به نزدیکانش گفته بود که دیگر تاب ماندن در حوزه هنری را هم ندارم و از آنجا هم می روم؛ که رفت اما برای همیشه و از «مشهد» فکه!

سید مرتضی هرچند هیچگاه اسیر بازی های سیاسی سیاستمداران نمی شد اما از سوی دیگر برای دغدغه های فرهنگی اش با کمتر کسی تعارف داشت. سید محمد خاتمی وزیر که تا سال1370 وزیر ارشاد دولت میرحسین موسوی و اکبرهاشمی رفسنجانی بود، هیچگاه از گزند قلم سید مرتضی در امان نمانده بود. او به سیاستهای این دوران انتقادهای زیادی دارد. انتقاد به نقطه نظر او درباره آزادی و یا مثلا انتقاد به سیاستهای ادبی وزارت ارشاد در حوزه داستان از این موارد است.

سخن در رابطه با مخالفت سید مرتضی با سیاست های فرهنگی دولت های گذشته و بارور شدن مخالفین او، داستان طویلی است که شاید در این مقال نگنجد اما برای شناخت عمق مظلومیت سید مرتضی پای صحبت های مصطفی دالایی دوست و همکار سید مرتضی آوینی نشستیم.

وی معتقد است ظلم در حق «سید شهیدان اهل قلم» حتی پس از شهادتش هم ادامه داشته تا جایی که پس از گذشت سالیان متمادی، هنز هیچ اقدامی برای شناخت سبک کاری و مستندسازی این هنرمند برجسته صورت نگرفته است.

در ذیل ماحصل گفت و گوی خبرنگار فرهنگ نیوز با مصطفی دالایی، دوست و همکار سید مرتضی آوینی را ملاحظه می نمایید.

 جناب دالایی ما تا چه اندازه برای شناخت سید مرتضی آوینی تلاش کرده ایم و امروز جامعه هنری تا چه حدی با ابعاد شخصیتی و زوایای فنی و تخصصی این مرد بزرگ آشنا هستند؟

ببینید دستاورد بزرگ آوینی روایت فتح بود. خودش در یک مقاله ای از روایت فتح بعنوان یک تجربه ماندگار نام می برد اما شما نگاه کنید و ببینید با این تجربه ماندگار چه شد؟

جا داشت بر روی این نحوه فیلمسازی تمرکز می شد و آنالیز صورت می گرفت. مشخصه ها، نقاط ضعف و قوتش استخراج و بررسی می شد و به راهکار و پایه ای برای یک روش فیلمسازی مستند تبدیل می گردید. به عنوان مثال صداوسیما و حتی دانشکده های هنر بعنوان یک واحد درسی این قابلیت را داشتند که آثار او را آنالیز نمایند. اما متاسفانه این تجربه ماندگار به عنوان یک لفظ و کلام باقی ماند و ادامه پیدا نکرد. نه اینکه گروه روایت فتح اثری تولید نکرد نه، فیلم ساخت اما فیلم ساختن کجا و اینکه یک کار کلاسیک مورد بررسی قرار گیرد و در دانشکده های ما راه پیدا کند، آنالیز شود و به دانشجوها تدریس بشود و به عنوان یک روش فیلمسازی ارتقا داده شود این کجا؟

یعنی موسسه روایت فتح و سازمان های مختلف که به نام شهید آوینی تاسیس شدند در حد یک روش ابتدایی کار کردند اما هیچکدام از این سازمان ها بر روی آثار ماندگار آوینی فعالیت نکردند و رفته رفته می رود تا این اثر بعنوان یک لفظ باقی بماند.

در سالگردها مثلا یکی دو روز مانده به سالروز شهادت ایشان، دوستان یادی از سید مرتضی آوینی می کنند اما در طول سال کار عمقی و ریشه ای روی اثار ایشان که چندین سال به طول بیانجامد صورت نمی گیرد و جایی چندان دعب این کار را ندارد و اکثرا می خواهند همین روز و لحظه را و همین سالگرد را گرامی بدارند.

البته من به شما و دوستان رسانه ای انتقادی ندارم چراکه این چندان وظیفه رسانه نیست بلکه جاهایی که کمی کار عمقی تر و ماندگارتر انجام می دهند مانند موسسات، وزارت ارشاد، تلویزیون و دانشکده های هنری باید بخشی را بگذارند روی کارهای مستند ایشان کار شود که مولفه هایش استخراج شود و ارتقا داده شود و کار کارشناسی صورت بگیرد یا روی نریشن های ایشان که خب رهبر هم فرمودند «نثر فاخر ایشان» یا ایشان تعبیر «سید شهدای اهل قلم» را برای آونی بکار بردند. این نشان دهنده این است که ایشان قلم خیلی خاصی دارد و این قلم باید آنالیز شود، کار بشود.

ایشان چه چیزهایی را در قلم و نریشن هایشان آورده اند و یا حتی نحوه نریشن خواندن ایشان قابل بررسی است اما باز هم خدارا شاکریم که در حد این یکی دو روز خدا هم برخی از رسانه ها یادی از سید می کنند اما متاسفانه چندان شاهد کار عمقی در خصوص او و آثارش نیستیم.

به عنوان مثال سبک فلان فیلمساز ایرانی یا خارجی در دانشکده های هنر مورد مداقه قرار می گیرد اما این سبک فاخر نادیده گرفته می شود. یعنی موسسات باید کار کارشناسی بکنند و بلافاصله در جاهایی استفاده و ارتقا داده شود و حتی بهتر از آثار ایشان تولید شود.

بعضی ها بر روی علاقه هایشان کار می کنند اما تا چه اندازه این کارها روی اصول است و شاید این تجربه ماندگار سید مرتضی در عمق آرام آرام نادیده گرفته می شود.

 آیا خاطره ای بکر و تازه از همراهی با سید مرتضی آوینی به خاطر دارید؟

یک روز سربالایی جام جم را باهم بالا می رفتیم یکسری گیاه هایی در این مسیر کاشته بودند به من گفت فلانی ببین برگ های این گیاه هر چه پایین تر است سبز تیره تر است و هرچه این برگ ها بالاتر آمده روشن تر می شود و به همین ترتیب قرمز تیره و و قرمز روشن و در نهایت برگ های بالا زرد و رنگی شبیه خورشید پیدا می کند. می گفت انسان هم همین گونه است هر چه به زمین نزدیک تر باشد سیاه تر می شود. او از یک گیاه 20-30 سانتی درس انسان شناسی می گرفت و می گفت اگر انسان به زمین و مسایل نفسانی اش بپردازد تیره می شود و هر چه بالاتر برود مانند این گیاه روشن و نورانی می شود.

منبع: فرهنگ نیوز