احكام ارث
مسأله 2693 ـ كسانى كه بواسطه خويشى ارث مىبرند سه دسته، هستند:
دسته اول: پدر و مادر و اولاد ميّت است، و با نبودن اولاد، اولادِ
اولاد هر چه پائين روند، هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث
مىبرد، و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمىبرند.
دسته دوم: جد يعنى پدر بزرگ، و جدّه يعنى مادر بزرگ، و خواهر و
برادر است، و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ايشان هر كدام آنان كه
به ميّت نزديكتر است ارث مىبرد، و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم
ارث نمىبرند.
دسته سوم: عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد آنان است، و تا يك نفر از
عموها وعمهها و دائىها و خالههاى ميّت زندهاند، اولاد آنان ارث
نمىبرند، ولى اگر ميّت يك عموى پدرى و يك پسر عموى پدر و مادرى داشته
باشد، و دائى و خاله نداشته باشد، ارث به پسر عموى پدر و مادرى
مىرسد، و عموى پدرى ارث نمىبرد، ليكن اگر عمو يا پسر عمو متعدد
باشد، و يا اينكه همسر ميت حيات داشته باشد، اين حكم خالى از اشكال
نيست.
مسأله 2694 ـ اگر عمو و عمه و دائى و خاله خود ميّت و اولاد آنان، و
اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائى و خاله پدر و مادر ميّت
ارث مىبرند، و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث مىبرند، و اگر
اينها هم نباشند، عمو و عمه، و دائى و خاله جد و جدّه ميّت، ارث
مىبرند، و اگر اينها هم نباشند، اولادشان ارث مىبرند.
مسأله 2695 ـ زن و شوهر به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود، از يكديگر ارث
مىبرند.
ارث دسته اول
مسأله 2696 ـ اگر وارث ميّت فقط يك نفر از دسته اول باشد، مثلاً پدر
يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد، همه مال ميّت به او مىرسد. و
اگر پسر و دختر باشند، مال را طورى قسمت مىكنند كه هر پسر دو برابر
دختر ببرد.
مسأله 2697 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت
مىشود: دو قسمت آن را پدر، و يك قسمت را مادر مىبرد. ولى اگر ميّت
دو برادر يا چهار خواهر، يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه
آنان مسلمان و آزاد و پدر آنان با پدر ميّت يكى باشد، خواه مادرشان هم
يكى باشد يا نه، و بشرط اينكه بدنيا آمده باشند، اگر چه تا ميّت پدر
و مادر دارد اينها ارث نمىبرند، امّا بواسطه بودن اينها، مادر يك ششم
مال را مىبرد وبقيه را به پدر مىدهند.
مسأله 2698 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد، چنانچه
ميّت برادر و خواهرى با شرايط فوق نداشته باشد، مال را پنج قسمت
مىكنند: پدر و مادر هر كدام يك قسمت، و دختر سه قسمت آن را مىبرد،
و اگر برادر يا خواهر با شرايط گذشته داشته باشد، پدر يك پنجم و مادر
يك ششم و دختر سه پنجم را مىبرند، و نسبت به31 كه باقيمانده است و
محتمل است سهم مادر باشد، همچنان كه محتمل است43 آن سهم دختر و 41 آن
سهم پدر باشد، ـ بنابر احتياط واجب ـ با هم مصالحه نمايند.
مسأله 2699 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد، مال را شش
قسمت مىكنند: پدر و مادر هر كدام يك قسمت، و پسر چهار قسمت آن را
مىبرد، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور
مساوى بين خودشان قسمت مىكنند، و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت
را طورى تقسيم مىكنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد.
مسأله 2700 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك يا چند پسر باشند،
مال را شش قسمت مىكنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر. و پنج قسمت را
پسر مىبرد، و اگر چند پسر باشند، آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم
مىنمايند.
مسأله 2701 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر با چند پسر و دختر باشد،
مال را شش قسمت مىكنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر مىبرد، و بقيه
را طورى قسمت مىكنند، كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2702 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك دختر باشد، مال را
چهار قسمت مىكنند: يك قسمت آن را پدر يا مادر، و بقيه را دختر مىبرد.
مسأله 2703 ـ اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد، مال را
پنج قسمت مىكنند: يك قسمت را پدر يا مادر مىبرد، و چهار قسمت را
دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند.
مسأله 2704 ـ اگر ميّت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او اگر چه دختر
باشد، سهم پسر ميّت را مىبرد، و نوه دخترى او اگر چه پسر باشد، سهم
دختر ميّت را مىبرد، مثلاً اگر ميّت يك پسر از دختر خود، و يك دختر
از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مىكنند: يك قسمت را به پسرِ
دختر، و دو قسمت را به دخترِ پسر مىدهند. و در ارث بردن نوهها، نبودن
پدر و مادر شرط نيست.
ارث دسته دوم
مسأله 2705 ـ دسته دوم از كسانى كه بواسطه خويشى ارث مىبرند، جد يعنى
پدر بزرگ، و جدّه يعنى مادر بزرگ، و برادر، و خواهر ميّت است، و
اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث مىبرند.
مسأله 2706 ـ اگر وارث ميّت فقط يك برادر، يا يك خواهر باشد، همه مال
به او مىرسد، و اگر چند برادر پدر و مادرى، يا چند خواهر پدر و
مادرى باشد، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود، و اگر برادر و
خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد،
مثلاً اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت
مىكنند: هر يك از برادرها دو قسمت، و خواهر يك قسمت آن را مىبرد.
مسأله 2707 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر
پدرى كه از مادر با ميّت جدا است، ارث نمىبرد، و اگر برادر و خواهر
پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط يك خواهر، يا يك برادر پدرى داشته
باشد، همه مال به او مىرسد، و اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى
داشته باشد، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود، و اگر هم برادر
و هم خواهر پدرى داشته باشد، هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد.
مسأله 2708 ـ اگر وارث ميّت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد، كه
از پدر با ميّت جدا است، همه مال به او مىرسد، و اگر چند برادر
مادرى يا چند خواهر مادرى يا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به
طور مساوى بين آنان قسمت مىشود.
مسأله 2709 ـ اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى
و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث
نمىبرند و مال را شش قسمت مىكنند: يك قسمت آن را به برادر يا خواهر
مادرى، و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مىدهند، و هر برادرى
دو برابر خواهر مىبرد.
مسأله 2710 ـ اگر ميّت برادر و خواهرِ پدر و مادرى، و برادر و خواهرِ
پدرى، و چند برادر و خواهرِ مادرى داشته باشد، برادر و خواهرِ پدرى ارث
نمىبرد و مال را سه قسمت مىكنند: يك قسمت آن را برادر و خواهرِ مادرى
به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند و بقيه را به برادر و خواهرِ پدر
و مادرى مىدهند و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد.
مسأله 2711 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهرِ پدرى و يك برادرِ مادرى
يا يك خواهرِ مادرى باشد، مال را شش قسمت مىكنند: يك قسمت آن را
برادر يا خواهرِ مادرى مىبرد و بقيه را به برادر و خواهرِ پدرى
مىدهند، و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد.
مسأله 2712 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهرِ پدرى و چند برادر و
خواهرِ مادرى باشد، مال را سه قسمت مىكنند: يك قسمت آن را برادر و
خواهرِ مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند، و بقيه را به
برادر و خواهرِ پدرى مىدهند، و هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد.
مسأله 2713 ـ اگر وارث ميّت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث
خود را به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود، مىبرد، و خواهر و برادر به
طورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مىبرند. و نيز اگر زنى
بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را
مىبرد، و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل پيش گفته شد ارث خود را
مىبرند، ولى براى آنكه زن يا شوهر ارث مىبرد، از سهم برادر و خواهر
مادرى چيزى كم نمىشود و از سهم برادر و خواهرِ پدر و مادرى يا پدرى كم
مىشود، مثلاً اگر وارث ميّت شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و
خواهر پدر و مادرى او باشد، نصف مال به شوهر مىرسد، و يك قسمت از سه
قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مىدهند، و آنچه مىماند مال
برادر و خواهرِ پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد:
سه تومان به شوهر، و دو تومان به برادر و خواهر مادرى، و يك تومان به
برادر و خواهرِ پدر و مادرى مىدهند.
مسأله 2714 ـ اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به
اولادشان مىدهند، و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى
بين آنان قسمت مىشود، و امّا سهمى كه به برادرزاده و خواهرزاده پدرى
يا پدر و مادرى مىرسد بنابر مشهور هر پسرى دو برابر دختر مىبرد، ولى
بعيد نيست كه بين اينها هم بالسويّه قسمت شود ـ و بنابر احتياط واجب ـ
بايد مصالحه كنند.
مسأله 2715 ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا يك جدّه است، چه پدرى باشد
يا مادرى، همه مال به او مىرسد، و با بودن جدّ ميّت، پدرِ جدّ او
ارث نمىبرد. و اگر وارث ميّت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد، مال سه قسمت
مىشود: دو قسمت را جدّ و يك قسمت را جدّه مىبرد. و اگر جدّ و جدّه
مادرى باشند، مال را بطور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند.
مسأله 2716 ـ اگر وارث ميّت فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّه
مادرى باشد، مال سه قسمت مىشود: دو قسمت را جدّ يا جدّه پدرى و يك
قسمت را جدّ يا جدّه مادرى مىبرد.
مسأله 2717 ـ اگر وارث ميّت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد،
مال سه قسمت مىشود: يك قسمت آن را جد و جدّه مادرى بطور مساوى بين
خودشان قسمت مىكنند، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مىدهند و
جدّ دو برابر جدّه مىبرد.
مسأله 2718 ـ اگر وارث ميّت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى و جد و جدّه
مادرى او باشد، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعداً گفته مىشود مىبرد، و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جدّه مادرى مىدهند كه بطور
مساوى بين خودشان قسمت مىكنند و بقيه را به جد و جدّه پدرى مىدهند،
و جد دو برابر جدّه مىبرد. و اگر وارث ميّت شوهر و جد و جدّه باشد،
شوهر نصف مال را مىبرد و جد و جدّه به دستورى كه در مسائل گذشته گفته
شد ارث خود را مىبرند.
مسأله 2719 ـ در اجتماع برادر يا خواهر يا برادرها يا خواهرها با جد يا
جدّه يا اجداد يا جدّات، چند صورت است:
اول: اينكه هر يك از جد يا جدّه و برادر يا خواهر همه از طرف مادر
باشند، در اين صورت مال بين آنها بطور مساوى تقسيم مىشود، اگر چه بعضى
مذكر و بعضى مؤنث باشند.
دوم: اينكه همه آنها از طرف پدر باشند، در اين صورت نيز مال بين آنها
بطور مساوى تقسيم مىشود، در فرضى كه همه ذكور و يا همه اناث باشند،
و اگر مختلف باشند، پس هر مذكرى دو مقابل مؤنث مىبرد.
سوم: اينكه هريك از جد يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از
طرف پدر و مادر باشد، حكم اين صورت حكم صورت گذشته است، و دانسته شد
كه برادر يا خواهر پدرى ميّت اگر با برادر يا خواهر پدرى و مادرى جمع
شود، پدرى تنها ارث نمىبرد.
چهارم: اينكه اجداد يا جدّات يا هر دو هم از طرف پدر و هم از طرف مادر
باشند، و برادرها يا خواهرها يا هر دو نيز چنين باشند، در اين صورت
براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات يك سوم از
تركه است، و بطور مساوى بين مذكر و مؤنث آنها تقسيم مىشود، و براى
خويشان پدرى از آنها دو سوم از تركه است كه به هر مذكرى دو مقابل مؤنت
داده مىشود، و اگر همه ذكور يا همه اناث باشند، بطور مساوى بين آنها
تقسيم مىشود.
پنجم: اينكه جد يا جدّه از طرف پدر باشد و برادر يا خواهر از طرف مادر، در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد يك ششم از مال را
مىبرد، و اگر متعدد باشند يك سوم را بطور مساوى بين خودشان تقسيم
مىنمايند و باقيمانده مال جد يا جدّه است، و اگر جد و جدّه هر دو
باشند، جد دو مقابل جدّه مىبرد.
ششم: اينكه جد يا جدّه يا هر دو از طرف مادر و برادر يا برادرها از
طرف پدر باشند، در اين صورت براى جد يا جدّه يك سوم است، و اگر هر دو
هستند همان يك سوم را بطور مساوى تقسيم مىكنند، و دو سوم آن براى
برادر يا برادرها است، و اگر با آن جد يا جدّه خواهر از طرف پدر باشد، در صورتى كه يكى باشد نصف را مىبرد، و اگر متعدد باشند دو سوم را
مىبرند، و در هر صورت از براى جد و يا جدّه يك سوم است، و بنابراين
اگر خواهر يكى شد، يك ششم از تركه زائد است، و مردد است كه به خواهر
داده مىشود، و يا ميان او و جد يا جدّه تقسيم مىشود، و احتياط واجب
در آن، مصالحه است.
هفتم: اينكه اجداد يا جدّات يا هر دو، هم پدرى باشند و هم مادرى و با
آنها برادر يا خواهرِ پدرى باشد، يكى باشد يا متعدد، در اين صورت
براى جد يا جدّه مادرى يك سوم است، و با تعدد بطور مساوى بين آنها
تقسيم مىشود، اگر چه بعضى مذكر و بعضى مؤنث باشند. و براى جد يا
جدّه پدرى، و برادر يا خواهرِ پدرى دو سوم باقى از تركه است، و مذكر
دو برابر مؤنث مىگيرد. و اگر با آن اجداد يا جدّات، برادر يا خواهرِ
مادرى باشد، براى جد يا جدّه مادرى و برادر يا خواهرِ مادرى يك سوم
است كه بطور مساوى بين آنها تقسيم مىشود، اگر چه بعضى مذكر و بعضى
مؤنث باشند ؛ و براى جد و يا جدّه پدرى دو سوم است، و جد دو برابر جدّه
مىگيرد.
هشتم: اينكه برادرها يا خواهرها بعضى پدرى و بعضى مادرى باشند و با
آنها جد يا جدّه پدرى باشد، در اين صورت براى برادر يا خواهرِ مادرى
يك ششم تركه است اگر يكى باشد، و يك سوم است اگر متعدد باشند، و بطور
مساوى بين آنها تقسيم مىشود و براى برادر يا خواهرِ پدرى و جد يا جدّه
پدرى باقىِ آن تركه است، و براى مذكر دو برابر مؤنث است و اگر با آن
برادرها يا خواهرها جد يا جدّه مادرى باشد، براى جد يا جدّه مادرى و
برادر يا خواهرِ مادرى تمام يك سوم است و بطور مساوى بين آنها تقسيم
مىشود، و براى برادر يا خواهرِ پدرى دو سوم است كه براى مذكر آنها دو
برابر مؤنث است.
مسأله 2720 ـ در صورتى كه ميّت برادر يا خواهر دارد، برادرزاده يا
خواهرزاده او ارث نمىبرد، ولى اين حكم در جائى كه ارث برادرزاده يا
خواهرزاده با برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست، مثلاً اگر ميّت
برادرِ پدرى و جدّ مادرى داشته باشد، برادرِ پدرى دو ثلث و جدّ مادرى
يك ثلث ارث مىبرد، و در اين صورت اگر ميّت پسر برادرِ مادرى داشته
باشد، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شريك مىباشند.
ارث دسته سوم
مسأله 2721 ـ دسته سوم عمو و عمه و دائى و خاله و اولاد خاله و اولاد
آنان است كه اگر از طبقه اول و دوم كسى نباشد، اينها ارث مىبرند.
مسأله 2722 ـ اگر وارث ميّت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادرى
باشد، يعنى با پدر ميّت از يك پدر و مادر باشند، چه پدرى چه مادرى،
همه مال به او مىرسد، و اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدر و
مادرى، يا همه پدرى يا همه مادرى باشند، مال بطور مساوى بين آنان
قسمت مىشود. و اگر عمو و عمه هر دو باشند، عمو دو برابر عمه مىبرد.
مسأله 2723 ـ اگر وارث ميّت عمو و عمه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و
بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمه پدرى ارث نمىبرند، پس اگر ميّت
يك عمو يا يك عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مىكنند: يك قسمت را به
عمو يا عمه مادرى، و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادرى، و در فرض
نبودن آنها به عمو و عمه پدرى مىدهند ؛ واگر هم عمو و هم عمه مادرى
دارد، مال را سه قسمت مىكنند: دو قسمت را به عمو وعمه پدر و مادرى،
و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى، و يك قسمت را به عمو وعمه
مادرى مىدهند ؛ و عمو در هر حال دو برابر عمه مىبرد.
مسأله 2724 ـ اگر وارث ميّت فقط يك دائى يا يك خاله باشد، همه مال به
او مىرسد، و اگر هم دائى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى ـ يعنى با
مادر ميّت از يك پدر و مادر باشند ـ يا پدرى يا مادرى باشند، بعيد
نيست كه دائى دو برابر خاله ارث ببرد، ولى احتمال تساوى هم مىرود، پس
ـ بنابر احتياط واجب ـ در مقدار زائد مصالحه كنند.
مسأله 2725 ـ اگر وارث ميّت فقط يك يا چند دائى و خاله مادرى، و دائى
و خاله پدر و مادرى، و دائى و خاله پدرى باشد، ارث نبردن دائى و خاله
پدرى محل اشكال است، و به هر حال دائى يا خاله مادرى اگر يك نفر باشد
يك ششم، و اگر متعدد باشند يك سوم مال را مىبرند، و ما بقى به دائى
و خاله پدرى يا پدر و مادرى داده مىشود ؛ و در هر حال محتمل است كه
دائى دو برابر خاله ارث ببرد، ولى ـ بنابر احتياط واجب ـ بايد مصالحه
كنند.
مسأله 2726 ـ اگر وارث ميّت يك يا چند دائى، يا يك يا چند خاله، يا
دائى و خاله، و يك يا چند عمو، يا يك يا چند عمه، يا عمو و عمه باشد، مال را سه قسمت مىكنند: يك قسمت را دائى يا خاله يا هر دو، و بقيه
را عمو يا عمه يا هر دو مىبرند. و كيفيت تقسيم بين هر گروه گذشت.
مسأله 2727 ـ اگر ميّت عمو و عمه و دائى و خاله نداشته باشد، سهم آنان
به اولاد آنان داده مىشود، پس اگر يك دختر عمه و چند پسر دائى داشته
باشد، آن يك دختر عمه دو سوم مىبرد، و پسر دائيها يك سوم را ميان
خود تقسيم مىكنند، و اين طبقه (فرزندان عمو و عمه و دائى و خاله) بر
عمو و عمه و دائى و خاله پدر، يا مادر ميّت مقدماند.
مسأله 2728 ـ اگر وارث ميّت عمو و عمه و دائى و خاله پدر و عمو و عمه و
دائى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم مىشود: يك سهم آن را عمو و
عمه و دائى و خاله مادر ميّت ارث مىبرند و در اين كه مال ميان آنها به
طور مساوى تقسيم مىشود يا مرد دو برابر زن مىگيرد اختلاف است و
احتياط واجب آن است كه صلح كنند، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مىكنند: يك قسمت را دائى و خاله پدر ميّت به همان كيفيت بين خودشان قسمت
مىنمايند، و دو قسمت ديگر آن را نيز به همان كيفيت به عمو و عمه پدر
ميّت مىدهند.
ارث زن و شوهر
مسأله 2729 ـ اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر
او و بقيه را ورثه ديگر مىبرند، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر
اولاد داشته باشد، يك چهارم همه مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر
مىبرند.
مسأله 2730 ـ اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد، يك چهارم مال او را
زن و بقيه را ورثه ديگر مىبرند، و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد
داشته باشد، يك هشتم مال را زن وبقيه را ورثه ديگر مىبرند، و زن از
زمين خانه و باغ و زراعت و زمينهاى ديگر ارث نمىبرد، نه از خود زمين
و نه از قيمت آن، و نيز از خود هوائى خانه مانند بنا و درخت ارث
نمىبرد، ولى از قيمت آنها ارث مىبرد، و همچنين است درخت و زراعت و
ساختمانى كه در زمين باغ و زراعت و زمينهاى ديگر است، ولى نسبت به
ميوههائى كه در وقت فوت شوهر بر درختان است از عين آنها ارث مىبرد.
مسأله 2731 ـ اگر زن بخواهد در چيزهائى كه از آنها ارث نمىبرد مانند
زمين خانه مسكونى تصرف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد. و جايز
نيست كه ورثه تا سهم زن را ندادهاند، در چيزهائى كه زن از قيمت آنها
ارث مىبرد مانند بنا و درخت، بدون اجازه او تصرف كنند.
مسأله 2732 ـ اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند، بايد
همانطور كه نزد كارشناسان قيمت گذارى معمول است آنها را بدون در نظر
گرفتن خصوصيت زمينى كه در آن هستند حساب كنند چقدر ارزش دارند، نه
اينكه آنها را كنده شده از زمين فرض نمايند و قيمت گذارند، يا اينكه
قيمت آنها را در حالى كه بدون اجاره در همين زمين باقى بمانند حساب
كنند.
مسأله 2733 ـ مجراى آب قنات و مانند آن، حكم زمين را دارد، و آجر و
چيزهائى كه در آن بكار رفته، در حكم ساختمان است، امّا نسبت به خود آب
از عين آن ارث مىبرد.
مسأله 2734 ـ اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته
باشد، يك چهارم مال، و اگر اولاد داشته باشد، يك هشتم مال به شرحى
كه گفته شد، بطور مساوى بين زنهاى او قسمت مىشود، اگر چه شوهر با
همه يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه در آن مرض از
دنيا رفته، زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث
نمىبرد و حقّ مهر هم ندارد.
مسأله 2735 ـ اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد، شوهرش
اگر چه با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مىبرد.
مسأله 2736 ـ اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق
رجعى بدهند و در بين عدّه بميرد، شوهر از او ارث مىبرد، و نيز اگر
شوهر در بين آن عدّه بميرد، زن از او ارث مىبرد، ولى اگر بعد از
گذشتن عدّه يا در عدّه طلاق بائن، يكى از آنان بميرد، ديگرى از او ارث
نمىبرد.
مسأله 2737 ـ اگر شوهر در حال مرض، عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن
دوازده ماه قمرى بميرد، زن با سه شرط از او ارث مىبرد، چه طلاق رجعى
باشد چه بائن:
اول: آنكه در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد، و در صورتى كه شوهر كرده
باشد ارث نمىبرد، هر چند احتياط مستحب اين است كه صلح نمايند.
دوم: آنكه طلاق به درخواست و رضاى زن انجام نگرفته باشد، و گرنه ارث
نمىبرد، خواه چيزى به شوهر داده باشد كه او را طلاق دهد يا نه.
سوم: شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده، بواسطه آن مرض يا
به جهت ديگرى بميرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا
برود، زن از او ارث نمىبرد، مگر اينكه فوت او در عدّه رجعى باشد.
مسأله 2738 ـ لباسى كه مرد براى پوشيدن زن خود گرفته، اگر چه زن آن را
پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است، مگر اينكه به زن
تمليك كرده باشد و زن حق دارد بعنوان نفقه از شوهر مطالبه تمليك لباس
كند.
مسائل متفرقه ارث
مسأله 2739 ـ قرآن و انگشتر و شمشير ميّت و لباسهائى را كه پوشيده يا
براى پوشيدن نگه داشته است، مال پسر بزرگتر است. و اگر ميّت از سه
چيز اول بيشتر از يكى دارد، مثلاً دو قرآن يا دو انگشترى دارد،
احتياط واجب آن است كه پسر بزرگ در آنها با ورثه ديگر صلح كند. و
همچنين در مورد رحل قرآن و تفنگ و خنجر و مانند آنها از سلاحهاى ديگر و
غلاف شمشير و جاى قرآن تابع آنهاست.
مسأله 2740 ـ اگر پسر بزرگ ميّت بيش از يكى باشد، مثلاً از دو زن او
در يك وقت دو پسر بدنيا آمده باشند، بايد چيزهاى گذشته را بطور مساوى
بين خودشان قسمت كنند. و اين حكم مختص بزرگترين پسر است، هر چند
خواهرانى بزرگتر از خود داشته باشد.
مسأله 2741 ـ اگر ميّت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او
يا زيادتر باشد، بايد پسر بزرگتر چيزهائى هم كه مال اوست و در مسأله
پيش گفته شد، به قرض او بدهد، و يا به مقدار قيمت آنها از مال خود
بدهد ؛ و اگر قرض ميّت كمتر از مال او باشد، چنانچه بقيه اموالش غير
از آن چند چيزى كه به پسر بزرگتر مىرسد كافى براى اداء قرضش نباشد،
بايد پسر بزرگتر از آن چيزها يا از مال خود به نسبت به قرض او بدهد،
واگر بقيه اموالش كافى به قرض باشد، باز هم احتياط لازم آن است كه پسر
بزرگتر به كيفيت گذشته در اداى قرض ميّت شركت كند، مثلاً اگر همه
دارائى ميّت شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهائى است كه
مال پسر بزرگتر است و سى تومان قرض دارد، پسر بزرگ بايد به مقدار ده
تومان از آن چيزها را بابت قرض ميّت بدهد.
مسأله 2742 ـ مسلمان از كافر ارث مىبرد، ولى كافر اگر چه پدر يا پسر
ميّت مسلمان باشد از او ارث نمىبرد.
مسأله 2743 ـ اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً و به ناحق بكشد، از
او ارث نمىبرد، ولى اگر قتل به حق باشد مانند قصاص يا اجراى حد يا
دفاع، ارث مىبرد، و همچنين اگر از روى خطا باشد، مثل آنكه سنگ را
به هوا بيندازد و اتفاقاً به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد، از
او ارث مىبرد، ولى از ديه قتل كه عاقله مىپردازد ارث نمىبرد و
همچنين قتل شبه عمد ـ يعنى: اينكه كارى كند كه معمولاً موجب قتل نيست
و قصد قتل هم نداشته، ولى قصد انجام آن نسبت به مقتول داشته است ـ مانع
ارث نمىشود.
مسأله 2744 ـ هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، براى بچهاى كه در شكم
است كه اگر زنده بدنيا بيايد ارث مىبرد، در صورتى كه معلوم باشد يكى
است يا متعدد، پسر است يا دختر، هر چند با كمك وسائل علمى باشد بايد
سهم او يا آنها را نگهدارد، و اگر معلوم نباشد، پس اگر احتمال معتبرى
داده شود كه متعدد است، به مقدار عدد محتمل بايد سهم پسر نگه دارند،
و چنانچه مثلاً يك پسر يا يك دختر بدنيا آمد، زيادى را ورثه بين خودشان
تقسيم كنند.
