امر به معروف و نهي از منكر

 

مسأله 2859. امر به معروف و نهي از منكر، يكي از تعاليم مهمه اسلامي است كه حيثيت و شرافت و بقاء عزت و ترقي و تعالي مسلمانان، و اجراي احكام و جلوگيري از فحشا و فساد و تأمين امنيت اجتماعي، به آن وابسته است.

مسأله 2860. اگر معروف، واجب باشد و انسان ملتفت شود كه شخصي آن را ترك مي‎كند امر به آن ـ با شرايطي كه بعداً ذكر مي‎شود ـ واجب است.

مسأله 2861. معروف اگر مستحب باشد امر به آن مستحب است و چون منكر عبارت است از فعل قبيح حرام، نهي از آن واجب است و وجوب، در هر دو، وجوب كفايي است و به فعل ديگري، ساقط مي‎شود.

 شرايط امر به معروف و نهي از منكر

مسأله 2862. شرايط امر به معروف و نهي از منكر پنج چيز است:

اول ـ آن كه آمر و ناهي، معروف و منكر را بشناسد و يقين داشته باشد بوجوب معروف و حرمت منكر، و ايمن باشد از اشتباه خودش.

دوم ـ آن كه احتمال بدهد كه امر و نهي او تأثير داشته باشد، پس اگر احتمال عقلايي ندهد كه امر و نهي او اثر دارد، وجوب آن ساقط مي‎شود.

سوم ـ آن كه كسي كه واجب را ترك نموده و يا فعل حرام را به جا آورده، اصرار به آن داشته باشد، پس اگر بداند كه مرتدع شده و بعد مرتكب نمي‎شود ساقط مي‎شود.

چهارم ـ آن كه واجب بودن معروف و حرام بودن منكر در حق فاعل، منجَّز و ثابت باشد و در ترك واجب و فعل حرام عذري نداشته باشد، پس اگر فاعل معتقد باشد به مباح بودن فعل حرامي و يا به جواز ترك واجبي در اين صورت امر به معروف و نهي از منكر، ساقط مي‎شود. و همين طور است در هر موردي كه تارك واجب و فاعل حرام عذر داشته باشد. بلي از راه تنبيه غافل و ارشاد جاهل، تنبيه و ارشاد، لازم است.

پنجم ـ آن كه در امر و نهي او مفسده و ضرري نباشد، پس با احتمال عقلايي به ضرر و مفسده، ساقط مي‎شود.

 درجات امر به معروف و نهي از منكر

مسأله 2863. لازمه ايمان به خداوند متعال و ايمان به انبياء عظام صلوات الله عليهم اجمعين و ايمان به احكام الهي آن است كه شخص مؤمن، قلباً از منكر و معصيت خداوند متعال، منزجر باشد و منكر را قلباً انكار كند.

مسأله 2864. چون مقصود از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه مرتكب فعل حرام و ترك واجب، اين عمل را ترك كند پس‎اگر به مجرد اظهار كراهت از اين عمل ـ ولو به اعراض و ترك معاشرت و مراوده ـ مرتكب، مرتدع مي‎شود و ترك مي‎كند، كافي است در اداء وظيفه امر به معروف و نهي از منكر و حاجت به امر و نهي علاوه نيست و اين، درجه اول از امر به معروف و نهي از منكر است.

مسأله 2865. درجه دوم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه اگر مرتكب منكر، با اظهار كراهت، ترك معصيت نكرد با حُسن خلق و كلام حسن او را امر به ترك منكر نمايد و مصالح ترك منكر و فعل معروف و مفاسد عكس آن را بيان كند تا مرتكب، متنبه شود و ترك معصيت بنمايد، و اگر به همين مقدار مرتكب، متنبه شد و معصيت را ترك كرد اداء وظيفه شده است.

مسأله 2866. درجه سوم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه اگر معصيت كار، به زبان خوش و كلام حسن، ترك معصيت نكرد با غلظت و كلام خشن و تعيير و سرزنش، امر و نهي كند با مراعات ترتيب درجات زبري و خشونت.

مسأله 2867. درجه چهارم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه معصيت كار، از درجات مذكوره، ترك معصيت نكند و مصر باشد در اين صورت اگر بداند به زدن، ترك مي‎كند و يا اقلا احتمال عقلايي باشد كه زدن، مؤثر است و از ضرر به جان و مال و عرض خود يا مسلمان ديگري ايمن باشد واجب است زدن به مقداري كه ترك معصيت كند به شرط آن كه منجر به جرح و قتل نشود.

مسأله 2868. اگر شخص با اهل معصيت، محشور باشد و بتواند به ترك معصيت، از معصيت آنها جلوگيري نمايد، بهترين طريقه امر به معروف و نهي از منكر است مثلاً اگر رفيق انسان بخواهد غيبت كند انسان از استماع، معذرت بخواهد و بگويد من از خدا مي‎ترسم غيبت كنم و اگر در بين تارك الصلاة‎ها باشد مراقب خواندن نماز باشد يا بين روزه‎خورها مراقب روزه باشد تا آنها به همين خواندن نماز و گرفتن روزه، تشويق شوند و نماز بخوانند و روزه بگيرند، بهترين اقسام نهي از منكر و امر به معروف را انجام داده است.

مسأله 2869. به جاي آوردن معروف و ترك نمودن منكر، بر هر مسلمان، واجب است و لكن آنان كه امر و نهي مي‎كنند بايد در عمل به معروف و ترك منكر، بر ديگران، پيش قدم باشند زيرا عمل، شرط تأثير گفتار است.

مسأله 2870. وجوب امر به معروف و نهي از منكر، در باره مكلف، نسبت به اهل خودش تأكيد بيشتر دارد پس اگر انسان ببيند كه اهل خودش از واجبات، تهاون ميورزد، مثلاً نماز نمي‎خواند يا اگر بخواند داراي قرائت صحيح نيست يا وضوي صحيح نمي‎گيرد يا آن كه با بدن و لباس نجس، نماز مي‎خواند در اين صورت لازم است به ترتيبي كه گفته شد، آنها را امر و نهي كند.