احكام وقف
مسئله 2198-
اگر كسى كه رشيد است و مىتواند در مال خود تصرّف كند (محجور و سفيه
نيست) با قصد و اختيار چيزى را در راه خدا وقف كند از ملك او خارج
مىشود و براى آن كار متعيّن مىشود.
مسئله 2199-
لازم نيست صيغه وقف را به عربى بخوانند، بلكه اگر مثلاً بگويد اين ملك
را مسجد نمودم وقف صحيح است بلكه صيغه وقف هم لازم نيست پس اگر به قصد
وقف ملكى را مسجد نمايد وقف صحيح است. و محتاج به قبول هم نيست ولى
تحويل مورد وقف به كسى كه براى او وقف شده لازم است، و اگر تحويل ندهد
گرچه صيغه هم خوانده باشد وقف محقق نمىشود بنابراين تا در آن ملك نماز
خوانده نشده آن ملك مسجد نمىشود و اگر چيزى را بر اولاد صغير خود وقف
كند و به قصد اينكه آن چيز ملك آنان شود از طرف آنان نگهدارى نمايد
وقف صحيح است.
مسئله 2200-
وقف لازم نيست هميشگى يا از موقع خواندن صيغه باشد بلكه مىتواند بگويد
اين مال تا ده سال وقف باشد يا بعد از مردن من وقف باشد.
مسئله 2201-
اگر مالى را براى اشخاصى كه بعضى از آنها به دنيا آمدهاند وقف كند وقف
صحيح است و آنها كه به دنيا نيامدهاند بعد از آمدن به دنيا با ديگران
شريك مىشوند و همچنين اگر مالى را فقط براى كسانى كه به دنيا
نيامدهاند وقف كند نيز صحيح است.
مسئله 2202-
اگر چيزى را بر خودش وقف كند مثل آنكه دكانى را وقف كند كه عايدى آن را
بعد از مرگ او خرج مقبرهاش نمايند صحيح است و نيز اگر مثلاً مالى را
بر فقرا وقف كند و خودش فقير شود مىتواند از منافع وقف استفاده نمايد.
مسئله 2203-
اگر براى چيزى كه وقف كرده متولّى معيّن كند بايد مطابق قرارداد او
رفتار نمايند و اگر معيّن نكند اختيار با حاكم شرع است مگر آن كه بر
افراد مخصوصى وقف كرده باشد كه در اين صورت در استفاده از وقف اجازه
حاكم شرع لازم نيست.
مسئله 2204-
اگر متولّى وقف ملك را اجاره داده باشد و بميرد، اجاره باطل نمىشود،
ولى اگر كسانى كه ملك بر آنها وقف شده آن را اجاره دهند و بميرند در
صورتى اجاره صحيح است كه ديگران آن را اجازه دهند.
مسئله 2205-
اگر متولّى وقف بميرد يا خيانت كند و يا از عهده اداره وقف برنيايد
بايد مراجعه به حاكم شرع شود تا حاكم شرع متولّى يا ناظر معيّن نمايد.
مسئله 2206-
فرش يا چيز ديگرى را كه براى جايى وقف كردهاند مىشود براى آنچه وقف
شده در جاى ديگر مصرف كنند مگر اينكه وقف مخصوص آنجا باشد.
مسئله 2207-
هر جا كه حاكم شرع فروش يا تبديل وقف را صلاح بداند مىتواند وقف را
تبديل نمايد و يا بفروشد نظير اينكه مالى را كه وقف كردهاند بدون
استفاده بماند و يا به طورى خراب شود كه نتوانند استفادهاى را كه مال
براى آن وقف شده از آن ببرند، يا بين كسانى كه مال را براى آنان وقف
كردهاند اختلاف پيدا شود و خوف آن برود كه مال يا جانى تلف شود.
مسئله 2208-
اگر ملكى را مثلاً براى تعمير مسجدى وقف نمايند، چنانچه آن مسجد احتياج
به تعمير ندارد با اذن حاكم شرع عايدات آن، در غير تعمير، يا تعمير
مسجد ديگر و مانند اينها مصرف مىشود.
مسئله 2209-
اگر ملكى را وقف كند كه عايدى آن خرج چند چيز شود، در صورتى كه نداند
كه براى هر يك چه مقدار معيّن شده، بايد با اذن حاكم شرع تعيين مقدار
شود.
مسئله 2210-
مؤسّساتى كه داراى شخصيت حقوقى است اگر افرادى كه آن مؤسّسه را تشكيل
دادهاند آن را از ملك خود بيرون كنند، و يا چيزى را به آن مؤسّسه
تمليك كنند، ملك آن مؤسّسه مىشود و بايد مطابق اساسنامه آن مؤسّسه عمل
شود و وقف نيست و احكام وقف را ندارد.
مسئله 2211-
متولّى وقف مىتواند فرش مسجد يا كتابهاى كتابخانه و مانند اينها را كه
آن مسجد و آن كتابخانه احتياج ندارد يا بلا استفاده مانده است تبديل
نمايد و يا بفروشد و اگر آن مسجد يا كتابخانه و مانند آنها متولّى
ندارد با اجازه حاكم شرع مىتوانند آن كار را انجام دهند.
مسئله 2212-
اگر جايى را وقف كنند زير زمين به اندازه متعارف و بالاى ساختمان به
اندازه متعارف خود به خود وقف مىشود مگر اينكه تعيين كند كه چه مقدار
وقف است بنابراين مىتواند زيرزمينى را دستشويى و طبقه اوّل آن را مسجد
و طبقات ديگر را ملك شخصى يا كتابخانه يا غير اينها قرار دهد.
احكام وصيّت
مسئله 2213-
وصيّت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش براى او كارهايى انجام
دهند، يا بگويد بعد از مرگش چيزى از مال او ملك كسى باشد يا براى اولاد
خود و كسانى كه اختيار آنان با اوست قيّم و سرپرست معيّن كند و كسى را
كه به او وصيّت مىكنند وصى مىگويند.
مسئله 2214-
كسى كه وصيّت مىكند بايد رشيد باشد و از روى قصد و اختيار وصيّت كند و
اگر مىخواهد نسبت به اموالش وصيّت كند بايد حاكم شرع او را از تصرّف
در اموالش جلوگيرى نكرده باشد.
مسئله 2215-
كسى كه اسباب قتل خود را فراهم كرده است مثلاً عمداً سمّى خورده است
اگر بعد از آن راجع به اموالش وصيّت كند صحيح نيست ولى اگر قبل از
خودكشى وصيّت كرده صحيح است چنانكه راجع به غير اموالش چه قبل از آن
عمل و چه بعد از آن اگر وصيّت كند صحيح است.
مسئله 2216-
اگر انسان وصيّت كند كه چيزى به كسى بدهند، در صورتى آن كس آن چيز را
مالك مىشود كه آن را قبول كند.
مسئله 2217-
وقتى انسان نشانههاى مرگ را در خود ديد، بايد اگر امانتى نزد او هست
به صاحبش برگرداند و اگر به مردم بدهكار است يا واجبى نظير نماز و حجّ
و خمس و زكات و مانند اينها بر ذمّه اوست بايد بپردازد يا وصيّت كند، و
اگر مالى نزد كسى دارد يا در جايى پنهان كرده بايد اطلاع دهد و نيز در
صورتى كه فرزند صغير دارد و حقّ آنان در معرض خطر است بايد براى آنان
قيّم معيّن نمايد.
مسئله 2218-
وصى بايد شيعه و بالغ و عاقل و مورد اطمينان باشد.
مسئله 2219-
اگر كسى چند وصى يا چند وصى و ناظر براى خود معيّن كند بايد با نظر
يكديگر به وصيّت او عمل نمايند و اگر اختلاف در ميان آنها افتاد بايد
به حاكم شرع مراجعه نمايند.
مسئله 2220-
اگر انسان به واسطه گفتن يا انجام دادن كارى از وصيّت خود برگردد وصيّت
باطل مىشود، همينطور اگر وصيّت خود را تغيير دهد وصيّت اوّلش باطل
مىشود و بايد به وصيّت دوّم او عمل نمايند.
مسئله 2221-
اگر كسى در مرضى كه به آن مرض مىميرد مالش را به كسى ببخشد يا بفروشد
بخشش و فروش او صحيح است.
مسئله 2222-
انسان بيش از ثلث اموالش نمىتواند وصيّت كند و چنانچه زيادتر از ثلث
وصيّت نمايد زيادى آن محتاج به اذن ورثه است، خواه قبل از مردن اذن
دهند يا بعد از مردن.
مسئله 2223-
اگر انسان بعد از مردن كسى بفهمد كه او را وصى خود كرده در صورتى كه
مشقّت نداشته باشد بايد وصيّت او را انجام دهد و مىتواند ديگرى را از
طرف خود وكيل نمايد.
مسئله 2224-
اگر وصى بميرد يا ديوانه شود يا كافر شود يا نتواند كارهاى ميّت را
انجام دهد حاكم شرع يك نفر را به جاى او معيّن مىكند.
مسئله 2225-
وصى امين است و اگر بگويد به وصيّت عمل كردم قول او پذيرفته مىشود و
چنانچه مال در دست او تلف شود اگر زياده روى يا كوتاهى ننموده باشد
ضامن نيست.
مسئله 2226-
واجبات مالى نظير بدهكارى و خمس و زكات و حجّ از اصل مال برداشته
مىشود گرچه ميّت براى آنها وصيّت نكرده باشد امّا واجبات بدنى نظير
نماز و روزه از اصل مال برداشته نمىشود و سزاوار است كه ورثه ميّت را
برى الذمّه نمايند گرچه مال هم نداشته باشد.
مسئله 2227-
هرگاه كسى وصيّتهاى متعدد براى كارهاى مختلف بنمايد و نگفته باشد از
ثلث بردارند بايد واجبات مالى او را نظير بدهى از اصل مال بردارند و
واجبات بدنى او را نظير نماز و روزه از ثلث مال بردارند و اگر ثلث زياد
آمد به بقيه وصيّت عمل نمايند ولى اگر وصيّت كرده باشد كه از ثلث
بردارند بايد اوّل واجبات مالى او را از ثلث بدهند و اگر زياد آمد
واجبات بدنى او را بدهند و اگر زياد آمد به بقيه وصيّت عمل نمايند.
مسئله 2228-
اگر كسى بگويد كه ميّت وصيّت كرده فلان مبلغ به من بدهند يا بگويد من
وصى ميّتم كه مال او را به مصرفى برسانم يا ميّت مرا قيّم بچههاى خود
قرار داده، چنانچه از گفته او اطمينان حاصل شود بايد به او بدهند و اگر
اطمينان حاصل نشود بايد مراجعه به حاكم شرع شود.
مسئله 2229-
اگر وصيّت كند چيزى به كسى بدهند و آن كس پيش از وصيّت كننده بميرد
وصيّت باطل مىشود، و اگر بعد از وصيّت كننده و پيش از آنكه قبول كند
يا رد نمايد، بميرد، مال منتقل به ورثه او مىشود در صورتى كه ورثه آن
وصيّت را رد نكنند.
كسانى كه از ميّت ارث مىبرند
ارث دسته اوّل: پدر و مادر و اولاد ميت، و با
نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پايين روند.
مسئله 2230-
اگر وارث ميّت يك پسر يا يك دختر باشد، همه مال ميّت به او مىرسد و
اگر چند پسر يا چند دختر باشند مال به طورى بين آنان قسمت مىشود كه هر
پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسئله 2231-
اگر ميّت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او گرچه دختر باشد سهم پسر ميّت
را مىبرد و نوه دخترى او گرچه پسر باشد سهم دختر ميّت را مىبرد
بنابراين مال را سه قسمت مىكنند يك قسمت را به نوه دخترى و دو قسمت را
به نوه پسرى مىدهند و نوه دخترى يا پسرى اگر متعدد باشند هر كدام سهمى
كه به آنها مىرسد طورى قسمت مىكنند كه هر پسرى دو برابر دختر ارث
ببرد.
مسئله 2232-
اگر شخصى بميرد و وارث او پدرش باشد همه مال ميّت به او مىرسد و
همچنين است اگر وارث او مادرش باشد، و اگر پدر و مادر هر دو باشند يك
قسمت مال ميّت به مادر و دو قسمت آن به پدر مىرسد به شرطى كه ميّت دو
برادر پدرى يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد چون
اگر اينها موجود باشند مادر شش يك مال را مىبرد و بقيه به پدر مىرسد.
مسئله 2233-
اگر ميّت اولاد داشته باشد، هر كدام از پدر و مادر يك ششم مال را
مىبرند مگر در سه صورت:
اوّل: صورتى كه وارث ميّت پدر و مادر و يك دختر
باشد كه در اين صورت مال را پنج قسمت مىكنند پدر و مادر هر كدام يك
قسمت و دختر سه قسمت آن را مىبرد به شرطى كه ميّت دو برادر يا چهار
خواهر يا يك برادر و دو خواهر نداشته باشد چون اگر اينها موجود باشند
مال را شش قسمت مىكنند پدر و مادر هر كدام يك قسمت و دختر سه قسمت
مىبرد، و يك قسمت باقى مانده را چهار قسمت مىكنند يك قسمت را پدر و
سه قسمت را دختر مىبرد.
دوّم: صورتى كه وارث ميّت پدر يا مادر و يك دختر
باشند كه در اين صورت مال را چهار قسمت مىكنند يك قسمت آن را پدر يا
مادر و بقيه را دختر مىبرد.
سوّم: صورتى كه وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند
دختر باشند كه در اين صورت مال را پنج قسمت مىكنند يك قسمت را پدر يا
مادر و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مىكنند.
ارث دسته دوّم: جد يعنى پدر بزرگ و جده يعنى مادر
بزرگ و برادر و خواهر ميّت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد
اولادشان ارث مىبرند، در صورتى كه از دسته اوّل كسى نباشد.
مسئله 2234-
اگر وارث ميّت فقط يك برادر يا يك خواهر باشد همه مال به او مىرسد و
اگر چند برادر يا چند خواهر پدر و مادرى يا پدرى تنها، يا مادرى تنها
باشند مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود و اگر برادر و خواهر با
هم باشند هر برادرى دو برابر خواهر مىبرد مگر برادر و خواهر مادرى كه
فقط اينها به طور مساوى مال را بين خود تقسيم مىكنند و با بودن برادر
و خواهر پدر و مادرى برادر و خواهر پدرى ارث نمىبرند.
مسئله 2235-
اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى تنها و يك برادر و يا
خواهر مادرى داشته باشد مال را شش قسمت مىكنند يك قسمت آن را به برادر
يا خواهر مادرى و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى
مىدهند و اگر چند برادر و خواهر مادرى باشند مال را سه قسمت مىكنند
يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت
مىكنند و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى مىدهند و هر
برادرى دو برابر خواهر مىبرد.
مسئله 2236-
اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد سهم ارث آنان را به اولادشان
مىدهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت
مىشود و از سهمى كه به برادرزاده و خواهرزاده پدرى يا پدر و مادرى
مىرسد هر پسرى دو برابر دختر مىبرد.
مسئله 2237-
اگر وارث ميّت جد يا جده باشد تمام مال به او مىرسد، خواه پدرى باشد
يا مادرى، و اگر جد و جده باهم باشند چنانچه هردو مادرى باشند مال را
به طور مساوى تقسيم مىكنند و اگر پدرى باشند جد دو برابر جده مىبرد،
و اگر هم پدرى و هم مادرى باشند يك قسمت به جدّ و جدّه مادرى مىرسد كه
به طور مساوى تقسيم مىكنند و دو قسمت ديگر به جدّ و جدّه پدرى مىرسد
كه جد دو برابر جده مىبرد، و اگر يك جد يا جده پدرى و يك جد يا جده
مادرى باشد دو قسمت را جد يا جده پدرى و يك قسمت را جد يا جده مادرى
مىبرد.
مسئله 2238-
اگر وارث ميّت جد يا جده، يا هر دو با برادر يا خواهر يا هر دو، يا
برادرزاده يا خواهرزاده يا هر دو باشد در همه اين صورتها جد حكم يك
برادر و جده حكم يك خواهر را دارد، ولى مانع از ارث برادرزاده و
خواهرزاده نمىشود.
ارث دسته سوّم: عمو و عمه و دايى و خاله و اولاد
آنان هستند در صورتى كه از طبقه اوّل و دوّم كسى نباشد.
مسئله 2239-
اگر وارث ميّت يك عمو يا يك عمه باشد همه مال به او مىرسد و اگر چند
عمو يا چند عمه باشند مال به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود و اگر عمو
و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند عمو دو برابر
عمه مىبرد و اگر همه مادرى باشند به طور مساوى بين آنان قسمت مىشود.
و با بودن عمو و عمه پدر و مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى عمو و عمه
پدرى و دايى و خاله پدرى ارث نمىبرند.
مسئله 2240-
اگر وارث ميّت عمو و عمه پدر و مادرى و عمو و عمه مادرى باشد، اگر از
خويشان مادرى يك نفر باشد سدس )يك ششم( مال به او تعلق دارد و اگر
بيشتر از يك نفر باشد ثلث مال به او تعلق دارد كه به طور مساوى بين خود
قسمت مىكنند، و بقيه به خويشان پدر و مادرى تعلق دارد و مرد دو برابر
زن مىبرد.
مسئله 2241-
اگر وارث ميّت فقط يك دايى يا يك خاله باشد همه مال به او مىرسد و اگر
هم دايى و هم خاله باشند، خواه پدر و مادرى باشند يا مادرى يا پدرى،
مال را به طور مساوى بين خود قسمت مىكنند.
مسئله 2242-
اگر وارث ميّت دايى و خاله پدر و مادرى يا خاله و دايى مادرى باشند،
خويشان مادر يك ششم )سدس( مىبرند اگر يك نفر باشند، و اگر متعدد باشند
ثلث مال را به طور مساوى بين خود قسمت مىكنند و بقيه به خويشان پدر و
مادرى تعلّق دارد كه به طور مساوى بين خود قسمت مىكنند.
مسئله 2243-
اگر وارث ميّت عمو و عمهها با دايى و خالهها باشند مال سه قسمت شده
دو قسمت به عمو و عمهها و يك قسمت به دايى و خالهها مىرسد كه اين يك
سهم را به طور مساوى بين خود تقسيم مىكنند و عمو و عمهها اگر پدرى يا
پدر و مادرى باشند آن دو سهم را طورى تقسيم مىكنند كه عمو دو برابر
عمه ببرد، و اگر مادرى باشند به طور مساوى بين خود قسمت مىكنند.
مسئله 2244-
اگر ميّت عمو و عمه و دايى و خاله نداشته باشد، مقدارى كه به عمو و عمه
مىرسد به اولاد آنان، و مقدارى كه به دايى و خاله مىرسد به اولاد
آنان داده مىشود.
ارث زن و شوهر
مسئله 2245-
اگر زن دائم بميرد و اولاد نداشته باشد نصف همه مال را شوهر او مىبرد
و اگر اولاد داشته باشد يك چهارم مال او را شوهر مىبرد. و اگر مرد
بميرد و اولاد نداشته باشد زن دائم او يك چهارم مال او را مىبرد و اگر
اولاد داشته باشد يك هشتم مال را مىبرد. و زن از مطلق ما يملك زوج ارث
مىبرد. ولى از خانه مسكونى قيمت آن را ارث مىبرد و از عين خانه ارث
نمىبرد. اما اگر زن از ميّت بچّه دارد، سزاوار است از عين خانه به او
ارث دهند.
مسئله 2246-
اگر ميّت بيش از يك زن دائم داشته باشد يك چهارم مال يا يك هشتم مال به
طور مساوى بين آنان قسمت مىشود، گرچه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعض
آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه به آن مرض از دنيا رفته
زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث نمىبرد و
حقّ مهر هم ندارد، ولى اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد
شوهرش گرچه با او نزديكى نكرده باشد از او ارث مىبرد.
مسئله 2247-
اگر زن را طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه يكى از زن يا شوهر بميرد، از
يكديگر ارث مىبرند.
مسئله 2248-
اگر شوهر در حال مرض عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن يكسال قمرى در
همان مرض بميرد، اگر زن شوهر ديگر نكرده باشد و طلاق به تقاضاى او
نباشد از مرد ارث مىبرد.
مسئله 2249-
آنچه كه مرد براى استفاده زن گرفته است نظير لباس و زيور آلات و مانند
اينها، بعد از مردن شوهر، جزو مال شوهر است.
مسئله 2250-
قرآن و انگشتر و سلاح و لباس ميّت چنانچه مورد استعمال ميّت باشد مال
پسر بزرگتر است.
مسئله 2251-
چيزهايى كه از اصل مال برداشته مىشود نظير قرض و مانند آن بايد از آن
چهار چيز هم به نسبت بردارند.
مسئله 2252-
مسلمان از كافر ارث مىبرد ولى كافر از مسلمان ارث نمىبرد ولى اگر
كافر بميرد و وارث مسلمان نداشته باشد كافر از او ارث مىبرد و اگر همه
ورّاث مسلمان كافر باشند ارث او مال حاكم شرع است.
مسئله 2253-
اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً يا به شبه عمد بكشد از او ارث
نمىبرد ولى اگر از روى خطا باشد از او ارث مىبرد ولى از ديه قتل ارث
نمىبرد.
مسئله 2254-
در صورتى كه ميّت بچهاى داشته باشد كه در شكم مادر است اگر در طبقه او
وارث ديگرى نباشد بايد صبر كنند، هرگاه زنده به دنيا آمد همه ارث به او
مىرسد ولى اگر در طبقه او وارث ديگرى هم باشد بايد هنگام تقسيم، سهم
دو پسر را براى او كنار بگذارند و چنانچه مثلاً يك پسر يا يك دختر به
دنيا آمد زيادى را ورثه بين خودشان تقسيم مىكنند و چنانچه بيشتر از دو
پسر به دنيا بيايد سهم او از ورثه ديگر گرفته مىشود.
مسئله 2255-
حقوقى را كه به خانواده افراد بازنشسته مىدهند اگر از زمان خدمتشان
پسانداز شده باشد جزو تركه ميّت است و به همه ورثه مىرسد و آنچه را
از طرف خود اداره به عنوان اعانت و كمك مىدهند به هركس بدهند مال
اوست.
مسئله 2256-
اگر دو نفر يا چند نفر كه از هم ارث مىبرند به سبب حادثهاى نظير غرق
يا زلزله يا تصادف اتومبيل و مانند اينها بميرند و معلوم نباشد كداميك
از آنها جلوتر مرده است هر يك از ديگرى نسبت به آنچه كه قبل از مردن
داشتهاند ارث مىبرند و آنچه را كه از يكديگر ارث بردهاند به ورثه
آنان منتقل مىشود.
مسئله 2257-
كسى كه مفقود الاثر شده است راجع به ارث بردن او يا تقسيم اموال او
بايد به حاكم شرع مراجعه شود تا حاكم شرع تعيين وظيفه نمايد، همينطور
اگر يكى از خويشان او بميرد در سهم ارث او بايد به حاكم شرع مراجعه
شود.
مسئله 2258-
اگر زنى بميرد و وراثى غير از شوهر نداشته باشد همه مال او به شوهر
مىرسد و اگر مردى بميرد و وراثى غير از زن نداشته باشد يك چهارم مال
به زن مىرسد، و بقيه مال حاكم شرع است، و اگر كسى بميرد و اصلاً وارث
نداشته باشد همه ارث او مال حاكم شرع است.
