١٠٤٥ نمازگزار بايد در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از رکوع
دو سجده کند و سجده آن است که پيشانى و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ
پاها را بر زمين بگذارد.
١٠٤٦ دو سجده روى هم يک رکن است که اگر کسى در نماز واجب عمدا يا از
روى فراموشى هر دو را ترک کند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
١٠٤٧ اگر عمدا يک سجده کم يا زياد کند نماز باطل مىشود، و اگر سهوا
يک سجده کم کند حکم آن بعدا گفته خواهد شد.
١٠٤٨ اگر پيشانى را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد سجده نکرده است اگر
چه جاهاى ديگر به زمين برسد، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهوا جاهاى ديگر
را به زمين نرساند يا سهوا ذکر نگويد سجده صحيح است.
١٠٤٩ در سجده هر ذکرى بگويد کافى است ولى احتياط واجب آن است
که مقدار
ذکر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يک مرتبه «سبحان ربى الاعلى و بحمده» کمتر نباشد
و مستحب است «سبحان ربى الاعلى و بحمده» را سه يا پنچ يا هفت مرتبه بگويد.
١٠٥٠ در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذکر
مستحب هم اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور دادهاند بگويد، آرام بودن بدن
لازم است.
١٠٥١ اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمدا
ذکر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذکر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
١٠٥٢ اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهوا ذکر
سجده را بگويد و پيش از آن که سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده بايد دوباره در
حال آرام بودن ذکر را بگويد.
١٠٥٣ اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد
که پيش از آرام گرفتن
بدن ذکر را گفته يا پيش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
١٠٥٤ اگر موقعى که ذکر سجده را مىگويد يکى از هفت عضو را عمدا از
زمين بردارد ، نماز باطل مىشود ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نيست اگر غير پيشانى
جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.
١٠٥٥ اگر پيش از تمام شدن ذکر سجده سهوا پيشانى را از زمين بردارد نمىتواند
دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهوا
از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذکر را بگويد.
١٠٥٦ بعد از تمام شدن ذکر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و
دوباره به سجده رود.
١٠٥٧ جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاهاى زانوهايش پستتر و بلندتراز
چهار انگشت بسته نباشد، بلکه احتياط واجب آن است که جاى پيشانى او از جاى انگشتانش
پستتر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
١٠٥٨ در زمين سراشيب که سراشيبى آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن
است که جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت
بسته بلندتر نباشد.
١٠٥٩ اگر پيشانى را سهوا به چيزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پا و سر
زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندى آن به قدرى است که نمىگويند
در حال سجده است مىتواند سر را بردارد و به چيزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت
بسته يا کمتر است بگذارد، و مىتواند سر را به روى آن چه به اندازه چهار انگشتيا
کمتر است بکشد، و اگر بلندى آن به قدرى است که مىگويند در حال سجده است احتياط
واجب آن است که پيشانى را از روى آن به روى چيزى که بلندى آن به انداره چهار انگشت
بسته يا کمتر است بکشد، و اگر کشيدن پيشانى ممکن نيست بنابر احتياط واجب بايد
پيشانى را بلند کند و بر موضعى که بلندى زايدى ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و
دوباره بخواند.
١٠٦٠ بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مىکند چيزى نباشد، پس اگر
مهر بهقدرى چرک باشد که پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلا رنگ
مهر تغيير کرده باشد، اشکال ندارد.
١٠٦١ در سجده بايد کف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت
دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست ممکن نباشد بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن
را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا که ميتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست
گذاشتن بازو کافى است.
١٠٦٢ در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به
زمين بگذارد و اگر انگشتهاى ديگر پا يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند
بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است.
١٠٦٣ کسى که مقدارى از شست پايش بريده بايد بقيه آن را به زمين بگذارد،
واگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى کوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد و
اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدارى از پا باقى مانده به زمين بگذارد.
١٠٦٤ اگر به طور غير معمول سجده کند مثلا سينه و شکم را به زمين
بچسباند بنابر احتياط مستحب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر پاها را دراز
کند،اگرچه هفت عضوى که گفته شد به زمين برسد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره
بخواند.
١٠٦٥ مهر يا چيز ديگرى که بر آن سجده ميکند بايد پاک باشد ولى اگر
مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد يا يک طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاک آن
بگذارد اشکال ندارد.
١٠٦٦ اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است بايد با جاى
سالم پيشانى سجده کند. و اگر ممکن نيست بايد زمين را گود کند و دمل را در گودال و
جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمين بگذارد.
١٠٦٧ اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يکى از دو طرف
پيشانى سجده کند و اگر ممکن نيست، به چانه و اگر به چانه هم ممکن نيست بايد به هر
جاى از صورت که ممکن استسجده کند. و اگر به هيچ جاى از صورت ممکن نيست، بايد با
جلو سر سجده نمايد.
١٠٦٨ کسى که نميتواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى
که مىتواند
خم شود و مهر يا چيز ديگرى را که سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى
پيشانى را بر آن بگذارد که بگويند سجده کرده است ولى بايد کف دستها و زانوها و
انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
١٠٦٩ کسى که هيچ نمىتواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر
اشاره کند، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت احتياط واجب آن
است که اگر مىتواند بقدرى مهر را بلند کند که پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمىتواند
احتياط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پيشانى بگذاردو اگر با سر يا چشمها هم
نمىتواند اشاره کند بايد در قلب نيتسجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند
آن براى سجده اشاره نمايد.
١٠٧٠ کسى که نمىتواند بنشيند بايد ايستاده نيتسجده
کند و چنانچه مىتواند
براى سجده با سر اشاره کند، و اگر نمىتواند با چشمها اشاره نمايد، و اگر اين را هم
نمىتواند در قلب يتسجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده
اشاره نمايد.
١٠٧١ اگر پيشانى بىاختيار از جاى سجده بلند شود چنانچه ممکن باشد
بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يک سجده حساب مىشود چه ذکر سجده را
گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بىاختيار دوباره به جاى سجده برسد
روى هم يک سجده حساب مىشود و اگر ذکر نگفته باشد بايد بگويد.
١٠٧٢ جايى که انسان بايد تقيه کند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده
نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود.
١٠٧٣ اگر روى چيزى که بدن روى آن آرام نمىگيرد سجده
کند باطل است.
ولى روى تشک پر يا چيز ديگرى که بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مىگيرد
سجده کند، اشکال ندارد.
١٠٧٤ اگر انسان ناچار شود که در زمين گل نماز بخواند، بنابر احتياط
واجب بايد در حالى که ايستاده است براى سجده با سر اشاره کند و تشهد را ايستاده
بخواند.
١٠٧٥ در رکعت اول و رکعتسومى که تشهد ندارد مثل رکعت سوم نماز ظهر و
عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنکه مقدارى بنشيند براى رکعت بعد برخيزد نمازش
صحيح است، ولى بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بىحرکت بنشيند و بعد
برخيزد.
چيزهايى که سجده بر آن صحيح است
١٠٧٦ بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراکى که از زمين مىرويد مانند چوب
و برگ رختسجده کرد و سجده بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى صحيح نيست و نيز سجده کردن بر
چيزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه باطل است، اما سجده کردن بر سنگهاى
معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشکال ندارد.
١٠٧٧ احتياط واجب آن است که بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نکنند.
١٠٧٨ سجده بر چيزهايى که از زمين مىرويد و خوراک حيوان است مثل علف و
کاه صحيح است.
١٠٧٩ سجده بر گلهايى که خوراکى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى
خوراکى که از زمين مىرويد مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحيح نيست.
١٠٨٠ سجده بر گياهى که خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در
شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.
١٠٨١ سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحيح است بلکه به گچ و آهک پخته و آجر
و کوزه گلى و مانند آن هم مىشود سجده کرد.
١٠٨٢ اگر کاغذ را از چيزى که سجده بر آن صحيح است مثلا از
کاه ساخته
باشند مىشود بر آن سجده کرد و سجده بر کاغذى که از پنبه و مانند آن ساخته شده
اشکال ندارد.
١٠٨٣ براى سجده بهتر از هر چيز تربتحضرت سيدالشهدا عليه السلام مىباشد،
بعد از آن خاک، بعد از خاک سنگ، و بعد از سنگ گياه است.
١٠٨٤ اگر چيزى که سجده بر آن صحيح است ندارد يا اگر دارد بواسطه سرما
يا گرماى زياد و مانند اينها نمىتواند بر آن سجده کند بايد به لباسش اگر از کتان
يا پنبه استسجده کند و اگر از چيز ديگر است بر همان چيز سجده کند و اگر آن هم نيست
بايد بر پشت دست و چنانچه آنهم ممکن نباشد به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده
نمايد.
١٠٨٥ سجده بر گل و خاک سستى که پيشانى روى آن آرام نمىگيرد اگر بعد
ازآن که مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشکال ندارد.
١٠٨٦ اگر در سجده اول مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينکه مهر را بردارد
دوباره به سجده برود اشکال دارد ، بلکه نماز باطل است و بايد اعاده کند.
١٠٨٧ اگر در بين نماز چيزى که بر آن سجده مىکند گم شود و چيزى
که
سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد بايد نماز را بشکند و اگر
وقت تنگ است بايد به لباسش اگر از پنبه يا کتان استسجده کند و اگر ازچيز ديگرى است
بر همان چيز و اگر آنهم ممکن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمىشود به چيز معدنى
مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
١٠٨٨ هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته
که سجده بر آن
باطل است اگر ممکن باشد بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى که سجده بر آن صحيح
است بکشد و اگر وقت تنگ است به دستورى که در مساله پيش گفته شد عمل کند.
١٠٨٩ اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته
که سجده بر آن
باطل است اشکال ندارد.
١٠٩٠ سجده کردن براى غير خداوند متعال حرام ميباشد و بعضى از مردم
عوام که مقابل قبر امامان عليهم السلام پيشانى را به زمين مىگذارند اگر براى شکر
خداوند متعال باشد اشکال ندارد و گرنه حرام است.
مبطلات نماز
١١٢٦ دوازده چيز نماز را باطل مىکند و آنها را مبطلات مىگويند: اول
: آنکه در بين نماز يکى از شرطهاى آن از بين برود مثلا در بين نماز بفهمد مکانش
غصبى است. دوم: آنکه در بين نماز عمدا يا سهوا يا از روى ناچارى، چيزى که وضو يا
غسل را باطل مىکند پيش آيد، مثلا بول از او بيرون آيد. ولى کسى که نمىتواند از
بيرون آمدن بول و غائط خوددارى کند، اگر چه در بين نماز بول يا غائط از او خارج شود
چنانچه به دستورى که در احکام وضو گفته شد رفتار نمايد، نمازش باطل نمى شود. و نيز
اگر در بين نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتى که به دستور استحاضه رفتار
کرده باشد، نمازش صحيح است.
١١٢٧ کسى که بىاختيار خوابش برده اگر نداند که در بين نماز خوابش
برده يا بعد از آن بنابر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند ولى اگر تمام شدن
نماز را بداند و شک کند که خواب در بين نماز بوده يا بعد نمازش صحيح است.
١١٢٨ اگر بداند به اختيار خودش خوابيده و شک کند
که بعد از نماز بوده
يا در بين نماز يادش رفته که مشغول نماز است و خوابيده نمازش صحيح است.
١١٢٩ اگر در حال سجده از خواب بيدار شود و شک کند
که در سجده آخر نماز
استيا در سجده شکر بايد آن نماز را دوباره بخواند.
سوم: از مبطلات نماز آن است که مثل بعض کسانى که شيعه نيستند دستها را روى هم
بگذارد.
١١٣٠ هرگاه براى ادب دستها را روى هم بگذارد اگرچه مثل آنها نباشد
بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر از روى فراموشى يا ناچارى
يا براى کار ديگر مثل خاراندن دست و مانند آن، دستها را روى هم بگذارد اشکال ندارد.
چهارم: از مبطلات نماز آن است که بعد از خواندن حمد آمين بگويد ولى اگر اشتباها از از
روى تقيه بگويد، اشکال ندارد.
پنجم: از مبطلات نماز آن است که عمدا يا از روى فراموشى پشت به قبله
کند، يا به طرف
راستيا چپ قبله برگردد، بلکه اگر عمدا بقدرى برگردد که نگويند رو به قبله است، اگر چه به
طرف راستيا چپ نرسد، نمازش باطل است.
١١٣١ اگر عمدا همه صورت را به طرف راستيا چپ قبله برگرداند نمازش
باطل است، بلکه اگر سهوا هم صورت را به اين مقدار برگرداند احتياط واجب آن است که
نماز را دوباره بخواند و لازم نيست که نماز اول را تمام نمايد،ولى اگر سر را کمى
بگرداند عمدا باشد يا اشتباها نمازش باطل نمىشود.
ششم: از مبطلات نماز آن است که عمدا کلمهاى بگويد
که از آن کلمه قصد معنى کند، اگر
چه معنى هم نداشته باشد و يک حرف هم باشد، بلکه اگر قصد هم نکند، بنا بر احتياط
واجب بايد نماز را دوباره بخواند در صورتى که دو حرف يا بيشتر باشد. ولى اگر سهوا بگويد،
نماز باطل نمىشود.
١١٣٢ اگر کلمهاى بگويد که يک حرف دارد چنانچه آن
کلمه معنى داشته
باشد مثل (ق) که در زبان عرب به معناى اين است که «نگهدارى کن» چنانچه معنى آن را
بداند و قصد آن را نمايد نمازش باطل مىشود، بلکه اگر قصد معناى آن را نکند ولى
ملتفت معناى آن باشد احتياط واجب آن است که نماز را دوباره بخواند.
١١٣٣ سرفه کردن و آروغ زدن و آه کشيدن در نماز اشکال ندارد ولى گفتن
آخ و آه و مانند اينها که دو حرف است اگر عمدى باشد نماز را باطل مىکند.
١١٣٤ اگر کلمهاى را به قصد ذکر بگويد، مثلا به قصد ذکر بگويد: «الله
اکبر» ودر موقع گفتن آن، صدا را بلند کند که چيزى را به ديگرى بفهماند اشکال ندارد
ولى چنانچه به قصد اين که چيزى به کسى بفهماند بگويد اگرچه قصد ذکر هم داشته باشد
نماز باطل مىشود.
١١٣٥ خواندن قرآن در نماز غير از چهار سورهاى که سجده واجب دارد و در
احکام جنابت گفته شد و نيز دعا کردن در نماز اشکال ندارد اگر چه به فارسى يا زبان
ديگر باشد.
١١٣٦ اگر چيزى از حمد و سوره و ذکرهاى نماز را عمدا يا احتياطا چند
مرتبه بگويد اشکال ندارد.
١١٣٧ در حال نماز انسان نبايد به ديگرى سلام کند و اگر ديگرى به او
سلام کند بايد طورى جواب دهد که سلام مقدم باشد مثلا بگويد: «السلام عليکم» يا
«سلام عليکم» و نبايد «عليکم السلام» بگويد.
١١٣٨ انسان بايد جواب سلام را چه در نماز يا در غير نماز فورا بگويد و
اگر عمدا يا از روى فراموشى جواب سلام را به قدرى طول دهد که اگر جواب بگويد جواب
آن سلام حساب نشود چنانچه در نماز باشد نبايد جواب بدهد و اگر در نماز نباشد جواب
دادن واجب نيست.
١١٣٩ بايد جواب سلام را طورى بگويد که سلام کننده بشنود، ولى اگر سلام
کننده کر باشد چنانچه انسان بطور معمول جواب او را بدهد کافى است.
١١٤٠ نمازگزار جواب سلام را به قصد جواب بگويد نه به قصد دعا.
١١٤١ اگر زن يا مرد نامحرم يا بچه مميز يعنى بچهاى
که خوب و بد را
مىفهمد به نمازگزار سلام کند نمازگزار بايد جواب او را بدهد.
١١٤٢ اگر نمازگزار جواب سلام را ندهد معصيت کرده، ولى نمازش صحيح است.
١١٤٣ اگر کسى به نمازگزار غلط سلام کند به طورى که سلام حساب نشود
جواب او واجب نيست.
١١٤٤ جواب سلام کسى که از روى مسخره يا شوخى سلام مىکند واجب نيست و
احتياط واجب آن است که در جواب سلام مرد و زن غير مسلمان بگويد:«سلام» يا فقط
«عليك».
١١٤٥ است، ولى اگريکى از آنان جواب دهد کافى است.
١١٤٦ اگر کسى به عدهاى سلام کند و کسى که سلام کننده قصد سلام دادن
به او را نداشته، جواب دهد باز هم جواب سلام او بر آن عده واجب است.
١١٤٧ اگر به عدهاى سلام کند و کسى که بين آنها مشغول نماز استشک
کند
که سلام کننده قصد سلام کردن به او را هم داشته يا نه نبايد جواب بدهد و همچنين است
اگربداند قصد او را هم داشته ولى ديگرى جواب سلام را بدهد، اما اگر بداند که قصد
اورا هم داشته و ديگرى جواب ندهد بايد جواب او را بگويد.
١١٤٨ سلام کردن مستحب است و خيلى سفارش شده است که سواره به پياده و
ايستاده به نشسته و کوچکتر به بزرگتر سلام کند.
١١٤٩ اگر دو نفر با هم به يکديگر سلام کنند بر هر يک واجب است جواب
سلام ديگرى را بدهد.
١١٥٠ در غير نماز مستحب است جواب سلام را بهتر از سلام بگويد مثلا اگر
کسى گفت: «سلام عليکم» در جواب بگويد: «سلام عليکم و رحمة الله».
هفتم: از مبطلات نماز خنده با صدا و عمدى است و چنانچه سهوا هم با صدا بخندد يا عمدا
لبخند بزند نمازش باطل نمىشود.
١١٥١ اگر براى جلوگيرى از صداى خنده حالش تغيير کند مثلا رنگش سرخ شود
چنانچه از صورت نمازگزار بيرون رود بايد نمازش را دوباره بخواند.
هشتم: از مبطلات نماز آن است که براى کار دنيا عملا با صدا گريه
کند ولى اگر براى کار
دنيايى بى صدا گريه کند اشکال ندارد ولى اگر از ترس خدا يا براى آخرت گريه کند آهسته
باشد يا بلند اشکال ندارد بلکه از بهترين اعمال است.
نهم: از مبطلات نماز کارى است که صورت نماز را به هم بزند مثل دست زدن و به هوا پريدن
و مانند اينها کم باشد يا زياد عمدا باشد يا از روى فراموشى ولى کارى که صورت نماز را به هم
نزنند مثل اشاره کردن به دست اشکال ندارد.
١١٥٢ اگر در بين نماز به قدرى ساکت بماند که نگويند نماز مىخواند
نمازش باطل مىشود.
١١٥٣ اگر در بين نماز کارى انجام دهد يا مدتى ساکتشود و شک
کند که
نماز بههم خورده يا نه، نمازش صحيح است. دهم: از مبطلات نماز خوردن و آشاميدن است،
اگر در نماز طورى بخورد يا بياشامد که نگويند نماز مىخواند.
١١٥٤ احتياط واجب آن است که در نماز هيچ چيز نخورد و نياشامد چه
موالات نماز به هم بخورد يا نخورد و چه بگويند نماز مىخواند يا نگويند.
١١٥٥ اگر در بين نماز غذايى را که لاى دندانها مانده فرو ببرد نمازش
باطل نمىشود و اگر قند يا شکر و مانند اينها در دهان مانده باشد و در حال نماز کم
کم آب شود و فرو رود نمازش اشکال پيدا مىکند. يازدهم: از مبطلات نماز شک در
رکعتهاى نماز دو رکعتى يا سه رکعتى يا در دو رکعت اول نمازهاى چهار رکعتى است.
دوازدهم: از مبطلات نماز آن است که رکن نماز را عمدا يا سهوا کم يا زياد کند، يا
چيزى را که رکن نيست عمدا کم يا زياد نمايد.
١١٥٦ اگر بعد از نماز شک کند که در بين نماز کارى
که نماز را باطل
مىکند انجام داده يا نه، نمازش صحيح است.
