آیا امام علی(ع)
در جنگ با عمرو بن عبدود، او را فریب داد؟ اگر چنین است؛ آیا
فریب و نیرنگ در میدان نبرد، صحیح است؟
94/06/02
پرسش
در ماجرای نبرد امام علی(ع) با عمرو بن عبدود میگویند علی(ع)
به عمرو گفت: به پشت سرت نگاه کن. اینها چه کسانی هستند که به
دنبالت میآیند؟ و وقتی عمرو برگشت، ناگهان علی او را غافلگیر
کرده و یک پایش را قطع نموده و او را میکشد. لطفاً ماجرای
واقعی این جنگ تن به تن را با نقل از منابع معتبر تاریخی بیان
کنید.
پاسخ اجمالی
در گزارش جنگ خندق درباره نبرد میان امام علی(ع) و عَمْرو بن
عَبْدِوَدّ نقل شده است؛ علی(ع) در حالىکه هَرْوَله میکرد، [از
کنار عمرو] گذشت ... عمرو به وى گفت: کیستى؟
گفت: «من، على بن ابیطالب، پسر عموى پیامبر خدا و داماد اویم».
عمرو گفت: به خدا سوگند، پدرت در گذشته با من دوست بود و خوش
ندارم که تو را به قتل رسانم. پسر عمویت هنگامى که تو را به
سویم فرستاد، خاطرجمع نبود که تو را با نیزهام برُبایم و میان
زمین و آسمان رها سازم، نه زنده و نه مرده!
امیرمؤمنان به وى گفت: «پسر عمویم میدانست که اگر تو مرا
بکُشى، من وارد بهشت شوم و تو در آتش باشى، و اگر من تو را
بکُشم، تو در آتش باشى و من در بهشت».
عمرو گفت: هر دوى آنها به سودِ تو است، اى على! و این، تقسیمِ
ناعادلانهاى است!
على(ع) فرمود: «این سخن، بگذار. من از تو شنیدم در حالىکه
پردههاى کعبه را گرفته بودى، میگفتى: "هیچکس در جنگ، سه
خواسته بر من عرضه ندارد، جز آنکه یکى از آنها را اجابت کنم"
و [اینک] من سه خواسته بر تو عرضه میدارم، یکى را اجابت کن».
[عمرو] گفت: بگو آنها را، اى على!
فرمود: «یکى آنکه شهادت دهى که خدایى جز خداى یگانه نیست و
محمّد، پیامبر خدا است».
[عمرو] گفت: این را رها کن و دومین خواسته را بپرس.
فرمود: «اینکه بازگردى و این سپاه را از [رویارویى با] پیامبر
خدا بازگردانى. اگر [پیامبر] راستگو باشد، شما نیز به واسطه
او عزّت و برترى یابید، و اگر دروغگو باشد، دزدان و فرومایگان
عرب [براى از میان بُردن او] بس باشند».
عمرو گفت: آن وقت، زنان قریش با یکدیگر گفتوگو نمیکنند و
شاعران در سرودههایشان [نخواهند گفت] که من از جنگ ترسیدم و
به عقب بازگشتم؟ [در این صورت،] گروهى را که مرا بر خود رئیس
کردند، یارى نکردهام.
امیرمؤمنان فرمود: «[خواسته] سوم، آن است که فرود آیى، تا با
تو کارزار کنم؛ چرا که تو سوارهاى و من پیاده».
آنگاه از اسبش پایین پرید و آنرا پى کرد و گفت: این، خصلتى
است که گمان نمیکردم یکى از عربها مرا بدان وادار نماید.
آنگاه [کارزار را] شروع کرد و با شمشیر بر سرِ على(ع) زد.
امیرمؤمنان، خود را در پناه سپرش گرفت؛ اما [شمشیر] سپر را
بُرید و بر سرش نشست.
على(ع) به او فرمود: «اى عمرو! آیا همین که من با تو کارزار میکنم
و تو جنگاور عرب هستى، تو را بس نیست براى مبارزه با من، از
یاور کمک گرفتى؟».
عمرو به پشت سرش نگاه کرد. امیرمؤمنان، به سرعت ضربهاى بر دو
ساقش فرود آورد و هر دو را قطع کرد. گَرد و غبارى از میان آنان
بلند شد.
منافقان گفتند: على بن ابیطالب، کشته شد.
سپس گَرد و غبار خوابید و نگاه کردند. در این هنگام، امیر
مؤمنان را بر روى سینه عمرو دیدند که ریش او را گرفته و میخواهد
سر او را از تن جدا کند. سپس سرش را بُرید و آنرا گرفت و به
سوى پیامبر خدا آمد، در حالىکه بر اثر ضربتِ عمرو، خون از سرش
جارى بود و از شمشیرش خون میچکید، و چنین رجز میخواند:
«من، على و پسر عبدالمطّلبم،
مرگ براى جوانمرد، از فرار بهتر است».
آنگاه پیامبر خدا فرمود: «اى على! بر او نیرنگ کردى؟».
گفت: بلى اى پیامبر خدا! جنگ، نیرنگ است.[1]
درباره این گزارش باید به این نکته توجه نمود که؛ یکی از عناصر
مهم در نبرد با دشمن، جنگ روانی است که خود مبتنی بر نیرنگها،
بزرگنماییها و ... میباشد و چون این فریب به منظور هدف مهمتری
میباشد، نباید آنرا همسان با دروغی دانست که برای منافع ناحق
شخصی و گروهی بر زبان جاری میشود. چنانکه در اینباره در
روایات دیگر میخوانیم:
1. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «جنگ؛ یعنى نیرنگ».[2]
2. ابن عبّاس میگوید: پیامبر(ص) یکى از اصحاب خود را مأمور
کشتن یک نفر یهودى کرد. او گفت: اى پیامبر خدا! در صورتى از
عهده این کار برمیآیم که دستم را باز بگذارى. پیامبر خدا
فرمود: «همانا جنگ، نیرنگ است. پس هر کار میخواهى، بکن».[3]
3. عدى بن حاتم میگوید: به درستى که حضرت علی(ع)، هنگامى که
در صفّین با معاویه رو در رو شد، صدایش را بلند میکرد تا
یارانش بشنوند و میفرمود: «به خدا سوگند، معاویه و یارانش را
خواهم کُشت!». آنگاه در آخر سخن، صدایش را آهسته میکرد و میگفت:
«إن شاء الله!». من نزدیک ایشان بودم و گفتم: اى امیرمؤمنان!
به درستى که سوگند یاد کردى بر آنچه انجام میدهى. آنگاه «ان
شاء الله» گفتى. مقصودت از این، چه بود؟ فرمود: «جنگ، نیرنگ
است و من نزد مؤمنان، دروغگو نیستم. خواستم تا یارانم را بر
دشمن بشورانم تا سُستى نکنند و [به نبردِ] با آنان، رغبت پیدا
کنند. پس در آینده، داناترین آنان، از این سخن سود بَرَد. إن
شاء الله!».[4]
4. امام صادق(ع) فرمود: «خداوند کسى که در جنگ به حریف خود
نیرنگ بزند و به او دروغ بگوید، بازخواست نمیکند».[5]
[1]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، موسوی جزائری،
سید طیب، ج 2، ص 184 – 185، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق.
[2]. عتکی البزّار، أبوبکر أحمد بن عمرو، مسند البزّار، ج 4، ص
187، بیروت، مؤسسة علوم القرآن، چاپ اول، 1409ق.
[3]. متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنز العمّال، ج 4، ص 469،
بیروت، مکتبة التراث الاسلامی، چاپ اول، 1397ق.
[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر،
آخوندی، محمد، ج 7، ص 460، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ
چهارم، 1407ق.
[5]. کافی، ج 2، ص 342.
منبع:سایت
اسلام کوِئست
|