نماز احتياط

مسأله ۱۲۲۴ ـ كسى كه نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از سلام نماز باید فوراً نیت نماز احتیاط كند و تكبیر بگوید و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نماید، پس اگر یك ركعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهّد بخواند و سلام دهد، و اگر دو ركعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده یك ركعت دیگر مثل ركعت اوّل به جا آورد، و بعد از تشهّد سلام دهد.

مسأله ۱۲۲۵ ـ نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد، و باید آن را آهسته بخواند و نیت آن را به زبان نیاورد، و بنابر احتیاط واجب «بسم الله» آن را هم آهسته بگوید.

مسأله ۱۲۲۶ ـ اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد نمازى كه خوانده درست بوده، نماز احتیاط مورد ندارد، و اگر در بین نماز احتیاط بفهمد، لازم نیست آن را تمام نماید، و مى تواند آن را به قصد نافله دو ركعتى تمام نماید.

مسأله ۱۲۲۷ ـ اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده، چنانچه كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، باید آنچه را از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بیجا ـ بنابر احتیاط واجب ـ دو سجده سهو بنماید، و همچنین براى هر موجب دیگرى كه پیش آمده باشد، و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده ـ مثلا پشت به قبله كرده ـ باید نماز را دوباره به جا آورد.

مسأله ۱۲۲۸ ـ اگر بعد از نماز احتیاط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتیاط بوده، مثلا در شكّ بین دو و چهار دو ركعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده، نمازش صحیح است.

مسأله ۱۲۲۹ ـ اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتیاط بوده، مثلا در شكّ بین دو و چهار دو ركعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، باید نماز را دوباره بخواند.

مسأله ۱۲۳۰ ـ اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد كسرى نمازش بیشتر از نماز احتیاط بوده، چنانچه بعد از نماز احتیاط كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده ـ مثلا پشت به قبله كرده ـ باید نماز را دوباره بخواند، و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، بنابر احتیاط واجب كسرى نمازش را ضمیمه نماید و نماز را تمام كند، و براى هر یك از سلام در اصل نماز و نماز احتیاط و هر موجب دیگرى كه پیش آمده باشد، دو سجده سهو به جا آورد و نماز را هم اعاده نماید.

مسأله ۱۲۳۱ ـ اگر بین دو و سه و چهار شكّ كند و بعد از خواندن دو ركعت نماز احتیاط ایستاده یادش بیاید كه نماز را دو ركعت خوانده، لازم نیست دو ركعت نماز احتیاط نشسته را بخواند.

مسأله ۱۲۳۲ ـ اگر بین سه و چهار شكّ كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتیاط نشسته مى خواند، قبل از ركوع اوّل یادش بیاید كه نماز را سه ركعت خوانده، آنچه را خوانده به حساب نیاورد، و بنابر احتیاط واجب بایستد و كسرى نماز را تمام كند، و دو سجده سهو براى زیادى سلام، و دو سجده دیگر براى زیادى تشهّد ـ اگر آورده باشد ـ به جا آورد و نماز را دوباره بخواند، و اگر بعد از ركوع یادش بیاید نمازش باطل است.

مسأله ۱۲۳۳ ـ اگر بین دو و سه و چهار شكّ كند، و موقعى كه دو ركعت نماز احتیاط ایستاده را مى خواند پیش از ركوع دوم یادش بیاید كه نماز را سه ركعت خوانده، بنابر احتیاط واجب بنشیند و نماز احتیاط را یك ركعتى تمام كند، و دو سجده سهو براى زیادى سلام و دو سجده دیگر براى زیادى تشهّد ـ اگر آورده باشد ـ به جا آورد و نماز را اعاده نماید.

مسأله ۱۲۳۴ ـ اگر در بین نماز احتیاط بفهمد كسرى نمازش بیشتر یا كمتر از نماز احتیاط بوده، چنانچه نتواند نماز احتیاط را مطابق كسرى نمازش تمام نماید، مثل آن كه در شكّ بین سه و چهار موقعى كه دو ركعت نماز احتیاط نشسته را مى خواند یادش بیاید كه نماز را دو ركعت خوانده، چون نمى تواند دو ركعت نشسته را به جاى دو ركعت ایستاده حساب كند، باید نماز احتیاط نشسته را رها كند، و بنابر احتیاط واجب كسرى نمازش را تمام كند، و دو سجده سهو براى زیادى سلام و دو سجده سهو دیگر براى زیادى تشهّد ـ اگر آورده باشد ـ به جا آورد و نماز را اعاده نماید، در صورتى كه قبل از ركوع اوّل یادش بیاید، و در غیر این صورت نمازش باطل است.

مسأله ۱۲۳۵ ـ اگر شكّ كند نماز احتیاطى را كه بر او واجب بوده به جا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز گذشته به شكّ خود اعتنا نكند، و اگر وقت دارد، در صورتى كه بین شكّ و نماز زیاد طول نكشیده و كارى كه منافى با نماز است ـ مثل رو برگرداندن از قبله ـ انجام نداده، باید نماز احتیاط را بخواند، و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده، یا بین نماز و شكّ او زیاد طول كشیده، بنابر احتیاط واجب نماز را اعاده نماید.

مسأله ۱۲۳۶ ـ اگر در نماز احتیاط به جاى یك ركعت دو ركعت بخواند یا ركنى را زیاد كند، نماز احتیاط باطل مى شود، و باید دوباره اصل نماز را بخواند.

مسأله ۱۲۳۷ ـ موقعى كه مشغول نماز احتیاط است، اگر در یكى از كارهاى آن شكّ كند، چنانچه محلّ آن نگذشته باید به جا آورد، و اگر محلّش گذشته باید به شكّ خود اعتنا نكند، مثلا اگر شكّ كند كه حمد خوانده یا نه، چنانچه به ركوع نرفته باید بخواند، و اگر به ركوع رفته باید به شكّ خود اعتنا نكند.

مسأله ۱۲۳۸ ـ اگر در شماره ركعتهاى نماز احتیاط شكّ كند، چنانچه طرف بیشتر شكّ نماز را باطل مى كند، باید بنا را بر كمتر بگذارد، و اگر طرف بیشتر شكّ نماز را باطل نمى كند، باید بنا را بر بیشتر بگذارد، مثلا موقعى كه مشغول خواندن دو ركعت نماز احتیاط است، اگر شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت، چون طرف بیشتر شكّ نماز را باطل مى كند، باید بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده، و اگر شكّ كند كه یك ركعت خوانده یا دو ركعت، چون طرف بیشتر شكّ نماز را باطل نمى كند، باید بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است.

مسأله ۱۲۳۹ ـ اگر در نماز احتیاط چیزى كه ركن نیست سهواً كم یا زیاد شود، سجده سهو ندارد، مگر آنچه كه در مسأله «۱۲۴۱» مى آید.

مسأله ۱۲۴۰ ـ اگر بعد از سلام نماز احتیاط شكّ كند كه یكى از اجزاء یا شرایط آن را به جا آورده یا نه، به شكّ خود اعتنا نكند.

مسأله ۱۲۴۱ ـ اگر در نماز احتیاط، تشهّد یا یك سجده را فراموش كند و در جاى خود تداركش ممكن نباشد، باید بعد از سلام نماز، اگر تشهّد را فراموش كرده، بنابر احتیاط مستحبّ آن را قضا نماید، و باید دو سجده سهو به جا آورد، و اگر سجده را فراموش كرده، باید آن را قضا نماید.

مسأله ۱۲۴۲ ـ اگر نماز احتیاط و قضاى یك سجده یا قضاى یك تشهّد یا دو سجده سهو بر او واجب شود، باید اوّل نماز احتیاط را به جا آورد.

مسأله ۱۲۴۳ ـ حكم گمان در نماز نسبت به ركعات مثل حكم یقین است، مثلا اگر نداند كه یك ركعت خوانده یا دو ركعت و گمان داشته باشد كه دو ركعت خوانده، بنا مى گذارد كه دو ركعت است، و اگر در نماز چهار ركعتى گمان دارد كه چهار ركعت خوانده، نباید نماز احتیاط بخواند، و امّا نسبت به افعال، گمان حكم شكّ را دارد، پس اگر گمان دارد ركوع كرده، در صورتى كه داخل سجده نشده است، باید آن را به جا آورد، و اگر گمان دارد حمد را نخوانده، چنانچه در سوره داخل شده باشد، اعتنا به گمان ننماید و نمازش صحیح است.

مسأله ۱۲۴۴ ـ حكم شكّ و سهو و گمان در نمازهاى واجب یومیه و نمازهاى واجب دیگر فرق ندارد، مثلا اگر در نماز آیات شكّ كند كه یك ركعت خوانده یا دو ركعت، چون شكّ او در نماز دو ركعتى است نمازش باطل مى شود، و اگر گمان داشته باشد كه دو ركعت یا یك ركعت خوانده است، بر طبق گمان خود نماز را تمام مى نماید.

 

سجده سهو

مسأله ۱۲۴۵ ـ براى پنج چیز بعد از سلام نماز، باید دو سجده سهو به دستورى كه مى آید به جا آورد.

(اوّل) آن كه در بین نماز سهواً حرف بزند.

(دوم) آن كه تشهّد را فراموش كند.

(سوم) آن كه در نماز چهار ركعتى بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، شكّ كند كه چهار ركعت خوانده یا پنج ركعت، و همچنین در شكّ بین پنج و شش در حال ایستادن، چنانچه در صورت چهارم و نهم مسأله «۱۲۰۷» گذشت.

(چهارم) آن كه بنابر احتیاط واجب جایى كه نباید سلام نماز را بدهد ـ مثلا در ركعت اوّل ـ سهواً سلام بدهد.

(پنجم) آن كه بنابر احتیاط واجب یك سجده را فراموش كند، و همچنین براى هر چیزى كه در نماز اشتباهاً كم یا زیاد كند.

و احتیاط مستحبّ آن است كه براى ایستادن در جایى كه باید بنشیند، یا نشستن در جایى كه باید بایستد دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۴۶ ـ اگر انسان اشتباهاً یا به خیال این كه نمازش تمام شده حرف بزند، باید دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۴۷ ـ براى صدایى كه از آه كشیدن و سرفه كردن پیدا مى شود سجده سهو واجب نیست، ولى اگر مثلا سهواً آخ یا آه بگوید، باید سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۴۸ ـ اگر چیزى را كه سهواً غلط خوانده دوباره به طور صحیح بخواند، براى آن غلط سجده سهو واجب نیست.

مسأله ۱۲۴۹ ـ اگر در نماز سهواً مدّتى حرف بزند و تمام آنها عرفاً یك مرتبه حساب شود، دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافیست.

مسأله ۱۲۵۰ ـ اگر سهواً تسبیحات اربعه را نگوید، احتیاط واجب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۵۱ ـ اگر در جایى كه نباید سلام نماز را بگوید سهواً بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحِینَ» یا بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» بنابر احتیاط واجب باید دو سجده سهو به جا آورد، و همچنین اگر اشتباهاً مقدارى از این دو سلام را بگوید، ولى اگر اشتباهاً بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ اَیهَا النَبِی وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» احتیاط مستحبّ آن است كه دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۵۲ ـ اگر در جایى كه نباید سلام دهد اشتباهاً هر سه سلام را بگوید، دو سجده سهو كافیست.

مسأله ۱۲۵۳ ـ اگر یك سجده یا تشهّد را فراموش كند و پیش از ركوع ركعت بعد یادش بیاید، باید برگردد و به جا آورد و بعد از نماز بنابر احتیاط مستحبّ براى ایستادن بیجا دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۵۴ ـ اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید كه یك سجده از ركعت پیش فراموش كرده، باید بعد از سلام نماز سجده را قضا نماید، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو به جا آورد، و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید كه تشهّد را از ركعت پیش فراموش كرده، بنابر احتیاط مستحبّ تشهّد را قضا نماید، و باید دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۵۵ ـ اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت كرده، و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد، و چنانچه سهواً به جا نیاورد، هروقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد، و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.

مسأله ۱۲۵۶ ـ اگر شكّ دارد كه سجده سهو بر او واجب شده یا نه، لازم نیست به جا آورد.

مسأله ۱۲۵۷ ـ كسى كه شكّ دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده یا چهار تا، اگر دو سجده بنماید كافیست.

مسأله ۱۲۵۸ ـ اگر بداند یكى از دو سجده سهو را به جا نیاورده، و تدارك ممكن نباشد، باید دو سجده سهو به جا آورد، و اگر بداند سهواً سه سجده كرده، احتیاط واجب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنماید.

 

دستور سجده سهو

مسأله ۱۲۵۹ ـ دستور سجده سهو این است كه بعد از سلام نماز فوراً نیت سجده سهو كند، و پیشانى را بر چیزى كه سجده بر آن صحیح است بگذارد، و احتیاط واجب آن است كه سایر مواضع سجده را هم بر زمین بگذارد و این ذكر را بگوید:

«بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیكَ اَیهَا النَبِی وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ» و بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و ذكرى را كه گذشت بگوید، و بنشیند و بعد از تشهّد سلام دهد، و احتیاط واجب آن است كه تشهّد به نحو متعارف باشد و در سلام بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ».

 

قضاى سجده و تشهّد فراموش شده

مسأله ۱۲۶۰ ـ سجده و تشهّدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز قضاى آن را به جا مى آورد، و همچنین دو سجده سهوى كه براى تشهّد فراموش شده باید بجا آورد، باید تمام شرایط نماز، مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى دیگر را داشته باشد.

مسأله ۱۲۶۱ ـ اگر سجده را چند دفعه فراموش كند، مثلا یك سجده از ركعت اوّل و یك سجده از ركعت دوم فراموش نماید، باید بعد از نماز هر دو سجده را قضا كند، و احتیاط واجب آن است كه براى هر یك از آن دو دو سجده سهو بعد از قضاى هر دو به جا آورد و لازم نیست معین كند كه قضاى كدام یك از آنها است، و همچنین سجده سهو براى كدام یك از آنهاست.

مسأله ۱۲۶۲ ـ اگر یك سجده و تشهّد را فراموش كند، واجب است قضاى سجده را به جا آورد و بنابر احتیاط مستحبّ تشهّد را قضا نماید، و احتیاط واجب آن است كه قضاى سجده را بر قضاى تشهّد مقدّم بدارد، و باید براى تشهّد فراموش شده دو سجده سهو به جا آورد، و همچنین ـ بنابر احتیاط واجب ـ براى سجده فراموش شده.

مسأله ۱۲۶۳ ـ اگر دو سجده از دو ركعت فراموش نماید، لازم نیست هنگام قضا مراعات ترتیب نماید.

مسأله ۱۲۶۴ ـ اگر بین سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه اگر عمداً یا سهواً در نماز اتّفاق بیفتد، نماز باطل مى شود ـ مثلا پشت به قبله نمایدـ احتیاط واجب آن است كه بعد از قضاى سجده نماز را اعاده كند، و همچنین در دو سجده سهوى كه براى قضاى تشهّد مى آورد.

مسأله ۱۲۶۵ ـ اگر بعد از سلام نماز یادش بیاید كه یك سجده یا تشهّد را از ركعت آخر فراموش كرده، چنانچه كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند مثل روگرداندن از قبله ـ انجام نداده، باید برگشته و نماز را تمام نموده، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو براى سلام بیجا به جا آورد، و همچنین دو سجده سهو دیگر، در صورتى كه یك سجده را فراموش كرده و قبل از سلام تشهّد به جا آورده باشد.

مسأله ۱۲۶۶ ـ اگر بین سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه براى آن، سجده سهو واجب مى شود ـ مثل آن كه سهواً حرف بزندـ باید سجده را قضا كند، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو براى تكلّم سهوى و دو سجده سهو دیگر هم براى سجده فراموش شده به جا آورد.

مسأله ۱۲۶۷ ـ اگر نداند كه در نماز سجده را فراموش كرده یا تشّهد ركعت دوم را، باید سجده را قضا نماید و دو سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۶۸ ـ اگر شكّ دارد كه سجده یا تشهّد را فراموش كرده یا نه، واجب نیست قضا نماید یا سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۲۶۹ ـ اگر بداند سجده یا تشهّد را فراموش كرده، و شكّ كند كه پیش از ركوع ركعت بعد یادش آمده و آن را به جا آورده، یا یادش نیامده، اگر سجده است باید آن را قضا نماید، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو بجا آورد، و اگر تشهّد است باید دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله ۱۲۷۰ ـ كسى كه باید سجده را قضا نماید، اگر براى كار دیگرى هم سجده سهو بر او واجب شود، بنابر احتیاط واجب بعد از نماز، اوّل سجده را قضا نماید و بعد سجده سهو را به جا آورد.

مسأله ۱۲۷۱ ـ اگر شكّ دارد كه بعد از نماز قضاى سجده را به جا آورده یا نه، چنانچه شكّ بعد از وقت نماز باشد، بنابر احتیاط واجب سجده را قضا كند، و چنانچه شكّ در وقت است باید به جا آورد.

 

كم و زياد كردن اجزاء و شرايط نماز

مسأله ۱۲۷۲ ـ هرگاه چیزى از واجبات نماز را عمداً كم یا زیاد كند، اگر چه یك حرف آن باشد نماز باطل است.

مسأله ۱۲۷۳ ـ اگر به واسطه ندانستن مسأله از روى تقصیر، چیزى از واجبات نماز را كم یا زیاد كند، نماز باطل است، ولى جاهل قاصر یا كسى كه از روى فراموشى واجبات غیر ركنى نماز را كم یا زیاد كند، نماز صحیح است. ( و حكم واجب ركنى در مسأله «۹۵۱» گذشت )

و اگر به واسطه ندانستن مسأله، حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را آهسته بخواند، یا حمد و سوره نماز ظهر و عصر را بلند بخواند، یا در مسافرت نماز ظهر و عصر و عشاء را چهار ركعتى بخواند، هر چند ندانستن او از روى تقصیر باشد، نمازش صحیح است.

مسأله ۱۲۷۴ ـ اگر در بین نماز یا بعد از آن بفهمد وضو یا غسلش باطل بوده، یا بدون وضو یا غسل مشغول نماز شده، نمازش باطل است، و باید دوباره با وضو یا غسل بخواند، و اگر وقت گذشته قضا نماید.

مسأله ۱۲۷۵ ـ اگر بعد از رسیدن به ركوع یادش بیاید كه دو سجده از ركعت پیش فراموش كرده نمازش باطل است، و اگر پیش از رسیدن به ركوع یادش بیاید، باید برگردد و دو سجده را به جا آورد و برخیزد و حمد و سوره یا تسبیحات را بخواند و نماز را تمام كند، و بعد از نماز براى آنچه زیاد كرده از قرائت یا تسبیحات ـ بنابر احتیاط واجبـ دو سجده سهو به جا آورد، و همچنین بنابر احتیاط مستحبّ دو سجده سهو براى ایستادن بیجا.

مسأله ۱۲۷۶ ـ اگر پیش از گفتن «اَلسَّلامُ عَلَینا...» و یا «اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ...» یادش بیاید كه دو سجده ركعت آخر را به جا نیاورده، باید دو سجده را به جا آورد، و دوباره تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد، و براى زیادى تشهّد بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو بنماید.

مسأله ۱۲۷۷ ـ اگر پیش از سلام نماز یادش بیاید كه یك ركعت یا بیشتر از آخر نماز نخوانده، باید مقدارى را كه فراموش كرده به جا آورد.

مسأله ۱۲۷۸ ـ اگر بعد از سلام نماز یادش بیاید كه یك ركعت یا بیشتر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه كارى انجام داده كه اگر در نماز عمداً یا سهواً اتّفاق بیفتد، نماز را باطل مى كند ـ مثلا پشت به قبله كرده ـ نمازش باطل است، و اگر چنین كارى انجام نداده، باید فوراً مقدارى را كه فراموش كرده به جا آورد، و براى سلام زیادى ـ بنابر احتیاط واجب ـ دو سجده سهو بنماید، و همچنین دو سجده سهو دیگر اگر تشهّد زیاد كرده باشد.

مسأله ۱۲۷۹ ـ هرگاه بعد از سلام عملى انجام دهد كه اگر در نماز عمداً یا سهواً اتّفاق بیفتد نماز را باطل مى كند ـ مثلا پشت به قبله نماید ـ و بعد یادش بیاید كه دو سجده آخر را به جا نیاورده، نمازش باطل است، و اگر پیش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند یادش بیاید، باید دو سجده اى را كه فراموش كرده به جا آورد، و دوباره تشهّد بخواند و سلام دهد، و بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو براى سلام بیجا به جا آورد و همچنین دو سجده سهو دیگر اگر تشهّد زیاد كرده باشد.

مسأله ۱۲۸۰ ـ اگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده، باید دوباره بخواند، و اگر وقت گذشته قضا نماید، و اگر بعضى از نماز را پیش از وقت خوانده، حكمش در مسأله «۷۵۱» بیان شده است، و اگر بفهمد نماز را رو به قبله نخوانده، در صورتى كه منحرف به ما بین راست و چپ باشد نمازش صحیح است، و در غیر این صورت، اگر پیش از گذشتن وقت بفهمد باید اعاده كند، و اگر بعد از آن بفهمد قضا ندارد، ولى اگر پشت به قبله كرده باشد بنابر احتیاط واجب قضا نماید.

و در هر صورت اگر به جهت ندانستن حكم شرعى به غیر قبله نماز بخواند، نمازش باطل است.