نفاس

مسأله 497 ـ از وقتى كه اولين جزء بچّه از شكم مادر بيرون مى‏آيد، خونى كه زن در فاصله ده روز مى بيند خون نفاس است، بشرط آنها خون زايمان بر آن صدق كند. و زن را در حال نفاس «نفساء» مى گويند.

مسأله 498 ـ خونى كه زن پيش از بيرون آمدن اولين جزء بچّه مى بيند نفاس نيست.

مسأله 499 ـ لازم نيست كه خلقت بچّه تمام باشد، بلكه اگر نا تمام نيز باشد در صورتى كه از حالت علقه كه خون بسته است، و مضغه كه قطعه گوشت است گذشته باشد و بيافتد، خونى كه تا ده روز ببيند خون نفاس است.

مسأله 500 ـ ممكن است خون نفاس يك آن بيشتر نيايد، ولى بيشتر از ده روز. نفاس به حساب نمى‏آيد.

مسأله 501 ـ هر گاه شك كند كه چيزى سقط شده يا نه، يا چيزى كه سقط شده بچّه است يا نه، لازم نيست وارسى كند، و خونى كه از او خارج مى شود شرعاً خون نفاس نيست.

مسأله 502 ـ آنچه بر حائض واجب است بر نفساء هم واجب مى باشد. و بنابر احتياط واجب توقف در مسجد و دخول آن بدون عبور، و عبور از مسجدين (مسجد الحرام و مسجد پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم) و خواندن آيات سجده واجب، و تماس با خط قرآن و نام خدا، بر نفساء حرام است.

مسأله 503 ـ طلاق دادن زنى كه در حال نفاس است و نزديكى كردن با او حرام مى باشد. ولى كفّاره ندارد.

مسأله 504 ـ زنى كه عادت عدديه ندارد اگر خون او از ده روز تجاوز نكند همه آن نفاس است، پس اگر قبل از ده روز پاك شد بايد غسل كند و عبادتهاى خود را بجا آورد. و اگر بعد يك بار يا بيشتر خون ببيند، چنانچه روزهائى را كه خون ديده با روزهائى كه در وسط پاك بوده، روى هم ده روز يا كمتر از ده روز باشد، تمام خونهائى كه ديده نفاس است، و در روزهائى كه پاك بوده بايد احتياطاً عبادتهاى واجب را انجام دهد و كارهائى را كه بر نفساء حرام است ترك نمايد. بنابر اين بايد چنانچه روزه گرفته باشد قضا نمايد، و اگر خونى كه آخر ديده از ده روز تجاوز كرد بايد مقدارى از آن را كه در ده روز ديده نفاس، و آنچه بعد از آن است استحاضه قرار دهد.

مسأله 505 ـ زنى كه عادت عدديه دارد اگر خون از عدد روزهاى عادت او بيشتر شود هر چند از ده روز تجاوز نكند ـ بنابر احتياط واجب ـ در روزهاى بعد از عدد عادت محرمات نفساء را ترك و واجبات مستحاضه را انجام دهد، و اگر بيش از يك بار خون ببيند و بين آنها پاكى باشد به عدد ايام عادت خون را نفاس قرار دهد و احتياطاً در ايام پاكى وسط و ايام خون زائد بر عادت، محرمات نفساء را ترك و واجبات را انجام دهد.

مسأله 506 ـ اگر زن از خون نفاس پاك شود و احتمال دهد كه در باطن خون هست، يا بايد احتياطاً غسل كند و عبادتها را انجام دهد يا بايد استبراء كند، و جايز نيست عبادتها را بدون استبراء ترك كند. و كيفيت استبراء در مسأله (496) گذشت.

مسأله 507 ـ اگر خون نفاس زن از ده روز بگذرد، چنانچه در حيض عادت عدديه دارد، به اندازه روزهاى عادت او نفاس، و بقيه استحاضه است. و اگر عادت ندارد، تا ده روز نفاس، و بقيه استحاضه مى باشد. و اگر عادت خود را فراموش كرده بايد عادت را بالاترين عددى فرض كند كه احتمال مى دهد، و احتياط مستحب آن است كه كسى كه عادت دارد از روز بعد از عادت، و كسى كه عادت ندارد بعد از روز دهم تا روز هيجدهم زايمان، كارهاى استحاضه را بجا آورد، و كارهائى راكه بر نفساء حرام است ترك كند.

مسأله 508 ـ زنى كه در حيض عادت عدديه دارد، اگر بعد از زائيدن تا يك ماه يا بيشتر از يك ماه پى در پى خون ببيند، به اندازه روزهاى عادت او نفاس است، و خونى كه بعد از نفاس تا ده روز مى بيند اگر چه عادت و قتيه هم داشته باشد و خون در روزهاى عادت ماهانه‏اش باشد، استحاضه است، مثلاً زنى كه عادت حيض او از بيستم هر ماه تا بيست و هفتم آن ماه است اگر روز دهم ماه زائيد و تا يك ماه يا بيشتر پى در پى خون ديد، تا روز هفدهم نفاس و از روز هفدهم تا ده روز حتّى خونى كه در روزهاى عادت خود كه از بيستم تا بيست و هفتم است مى بيند، استحاضه مى باشد، و بعد از گذشتن ده روز اگر عادت وقتيه داشته باشد و خونى را كه مى بيند در روزهاى عادتش نباشد بايد منتظر روزهاى عادتش شود هر چند كه انتظارش يك ماه يا بيشتر طول بكشد، هر چند كه خون در اين مدت داراى نشانه‏هاى حيض باشد. و اگر صاحب عادت وقتيّه نباشد بايد حيض خود را چنانچه ممكن است با نشانه‏هاى آن تعيين كند ـ روش آن در مسأله (479) گذشت ـ و اگر ممكن نيست مثل اينكه همه خونى را كه ده روز بعد از نفاس مى بيند يكسان باشد و يك ماه يا چند ماه به همين صفت ادامه پيدا كند، بايد در هر ماه حيض بعضى از خويشان خود را براى خويش حيض قرار دهد، به تفصيلى كه در مسأله (479) گذشت. و اگر ممكن نيست عددى را كه مناسب با خود مى داند اختيار نمايد، و توضيح آن در مسأله (481) گذشت.

مسأله 509 ـ زنى كه در حيض عادت عدديّه ندارد، اگر بعد از زايمان تا يك ماه يا بيشتر از يك ماه خون ببيند، ده روز اول آن نفاس، و ده روز دوم آن استحاضه است. و أما خونى كه بعد از آن مى بيند ممكن است حيض باشد و ممكن است استحاضه باشد، و براى تعيين حيض بايد به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد عمل نمايد.

 

غسل مسّ ميّت

مسأله 510 ـ اگر كسى بدن انسان مرده‏اى را كه سرد شده و غسلش نداده‏اند مسّ كند، يعنى جائى از بدن خود را به آن برساند، بايد غسل مسّ ميّت نمايد، چه در خواب مسّ كند چه در بيدارى، با اختيار مسّ كند يا بى اختيار، حتّى اگر ناخن و استخوان او به ناخن و استخوان ميّت برسد بايد غسل كند، ولى اگر حيوان مرده‏اى را مسّ كند غسل بر او واجب نيست.

مسأله 511 ـ براى مسّ مرده‏اى كه تمام بدن او سرد نشده، غسل واجب نيست، اگر چه جائى را كه سرد شده مسّ نمايد.

مسأله 512 ـ اگر موى خود را به بدن ميّت برساند، يا بدن خود را به موى ميّت، يا موى خود را به موى ميّت برساند، غسل واجب نيست.

مسأله 513 ـ اگر بچه‏اى مرده به دنيا بيايد ـ بنابر احتياط واجب ـ بايد مادرش غسل كند و اگر مادر مرده باشد بچه بايد پس از بلوغ ـ بنابر احتياط واجب ـ غسل كند.

مسأله 514 ـ اگر انسان، ميّتى را كه سه غسل او كاملاً تمام شده مسّ نمايد، غسل بر او واجب نمى شود، ولى اگر پيش از آنكه غسل سوم تمام شود جائى از بدن او را مسّ كند ـ اگر چه غسل سوم آنجا تمام شده باشد ـ بايد غسل مسّ ميّت نمايد.

مسأله 515 ـ اگر ديوانه يا بچه نابالغى ميّت را مسّ كند، بعد از آنكه آن ديوانه عاقل يا بچّه بالغ شد بايد غسل مسّ ميّت نمايد. و اگر مميز بود غسل او صحيح است.

مسأله 516 ـ اگر از بدن زنده يا مرده‏اى كه غسلش نداده‏اند، قسمتى جدا شود، پيش از آنكه قسمت جدا شده را غسل دهند، انسان آن را مسّ نمايد، لازم نيست غسل مسّ ميّت كند، هر چند كه آن قسمت داراى استخوان باشد. ولى اگر ميتى قطعه قطعه شده باشد و كسى همه يا معظم آنها را مسّ كند غسل واجب است.

مسأله 517 ـ براى مسّ استخوانى كه آن را غسل نداده‏اند چه از مرده جدا شده باشد چه از زنده، غسل واجب نيست. و همچنين است براى مسّ دندانى كه از مرده يا زنده جدا شده باشد.

مسأله 518 ـ غسل مسّ ميّت مانند غسل جنابت است، و كفايت از وضو هم مى‏كند.

مسأله 519 ـ اگر چند ميّت را مسّ كند يا يك ميّت را چند بار مسّ نمايد، يك غسل كافى است.

مسأله 520 ـ براى كسى كه بعد از مسّ ميّت غسل نكرده است، توقف در مسجد و نزديكى با زن و خواندن آيه‏هائى كه سجده واجب دارد، مانعى ندارد، ولى براى نماز و مانند آن بايد غسل كند.

 

احكام محتضر

مسأله 521 ـ مؤمنى را كه محتضر است يعنى در حال جان دادن مى‏باشد، مرد باشد يا زن، بزرگ باشد يا كوچك، ـ بنابر احتياط ـ در صورت امكان بايد به پشت بخوابانند، بطورى كه كف پاهايش به طرف قبله باشد.

مسأله 522 ـ بهتر آن است تا وقتى كه غسل ميّت تمام نشده نيز او را ـ به نحوى كه در مسأله قبل گفته شد ـ رو به قبله بخوابانند، ولى بعد از آنكه غسلش تمام شد بهتر آن است كه او را مثل حالتى كه بر او نماز مى‏خوانند بخوابانند.

مسأله 523 ـ بنابر احتياط رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است، چنانچه بدانند خود محتضر راضى است ـ و قاصر هم نباشد ـ لازم نيست براى اين كار از ولىّ او اجازه بگيرند، و در غير اين صورت اجازه گرفتن از ولىّ او بنابر احتياط لازم است.

مسأله 524 ـ مستحب است شهادتين و اقرار به دوازده امام عليهم‏السلام و ساير عقائد حَقّه را به كسى كه در حال جان دادن است، طورى تلقين كنند كه بفهمد، و نيز مستحب است چيزهائى را كه گفته شد، تا وقت مرگ تكرار كنند.

مسأله 525 ـ مستحب است اين دعا را طورى به محتضر تلقين كنند كه بفهمد «اللّهُمّ اغْفِرْ لِيَ الكَثِيرَ مِنْ مَعاصِيكَ، وَاقْبَلْ مِنِّي اليَسِيرَ مِنْ طاعَتِكَ، يا مَنْ يَقْبَلُ اليَسِيرَ وَيَعْفُو عَنِ الكَثيرِ، اِقْبَلْ مِنِّي اليَسِيرَ وَاعْفُ عَنِّي الكَثِيرَ، إنَّكَ اَنْتَ العَفُوُّ الغَفُورُ، اللّهُمَّ ارْحَمْنِي فَاِنَّكَ رَحِيمٌ ».

مسأله 526 ـ مستحب است كسى را كه سخت جان مى‏دهد، اگر ناراحت نمى‏شود، به جائى كه نماز مى‏خوانده ببرند.

مسأله 527 ـ مستحب است براى راحت شدن محتضر، در بالين او سوره مباركه يـس، و صافّات، و احزاب، و آية الكرسى، و آيه پنجاه و چهارم از سوره اعراف، و سه آيه آخر سوره بقره، بلكه هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.

مسأله 528 ـ تنها گذاشتن محتضر، و گذاشتن چيز سنگين روى شكم او، و بودن جنب و حائض نزد او، و همچنين حرف زدن زياد و گريه كردن، و تنها گذاشتن زنها نزد او، مكروه است.

 

احكام بعد از مرگ

مسأله 529 ـ بعد از مرگ مستحب است چشمها و لبها و چانه ميّت را ببندند، دست و پاى او را دراز كنند، و پارچه‏اى روى او بيندازند. و اگر شب مرده است، در جائى كه مرده چراغ روشن كنند. و براى تشييع جنازه او مؤمنين را خبر كنند. و در دفن او عجله نمايند. ولى اگر يقين به مردن او ندارند بايد صبر كنند تا معلوم شود. و نيز اگر ميّت حامله باشد و بچّه در شكم او زنده باشد، بايد به قدرى دفن را عقب بيندازند كه پهلوى او را بشكافند و طفل را بيرون آورند و پهلو را بدوزند.

 

وجوب غسل و كفن و نماز و دفن ميّت

مسأله 530 ـ غسل و حنوط و كفن، و نماز و دفن مسلمان اگر چه دوازده امامى نباشد، بر ولىّ او واجب است، ولىّ بايد اين كارها را يا خود انجام دهد يا ديگرى را مأمور انجام آنها نمايد، و چنانچه شخصى اين كارها را به اجازه ولىّ انجام دهد از ولىّ ساقط مى‏شود، بلكه اگر دفن و مانند آن را بدون اجازه ولىّ انجام دهد از و لىّ ساقط مى‏شود و حاجت به اعاده آنها نيست، و اگر ميّت ولىّ نداشته باشد، يا آنكه ولىّ از انجام كارهاى او امتناع كند، بر بقيه مكلّفين واجب كفائى است كه كارهاى او را انجام دهند، يعنى اگر بعضى انجام دهند از ديگران ساقط مى‏شود، و چنانچه هيچ كس انجام ندهد همه معصيت كرده‏اند، و در صورت امتناع ولىّ، اذن او معتبر نيست.

مسأله 531 ـ اگر كسى مشغول كارهاى ميّت شود، بر ديگران واجب نيست اقدام نمايند، ولى اگر او عمل را نيمه كاره بگذارد بايد ديگران تمام كنند.

مسأله 532 ـ اگر انسان اطمينان كند كه ديگرى مشغول كارهاى ميّت شده، واجب نيست به كارهاى ميّت اقدام كند، ولى اگر شك يا گمان دارد بايد اقدام نمايد.

مسأله 533 ـ اگر كسى بداند غسل يا كفن يا نماز يا دفن ميّت را باطل انجام داده‏اند، بايد دوباره انجام دهد، ولى اگر گمان دارد كه باطل بوده يا شك دارد كه درست بوده يا نه، لازم نيست اقدام نمايد.

مسأله 534 ـ ولىّ زن شوهر اوست، و در غير اين مورد وارث ولىّ ميت است به ترتيبى كه در طبقات ارث خواهد آمد، و در هر طبقه مردان بر زنان مقدّمند، و در مقدّم بودن پدر ميّت بر پسرش، و جدّ او بر برادرش، و برادر پدر و مادريش بر برادر پدرى يا مادريش فقط، و برادر پدرى او بر برادر مادريش، و عموى او بر دائيش، اشكال است. پس در چنين موارد بايد مقتضاى احتياط رعايت شود. و اگر ولىّ متعدد بود اذن يكى از آنها كافى است.

مسأله 535 ـ بچه نابالغ و ديوانه ولايت انجام كارهاى ميّت را ندارند، و همچنين غائبى كه نمى تواند ـ شخصاً يا با مأمور كردن كسى ديگر ـ متكفل انجام آن كارها شود ولايت ندارد.

مسأله 536 ـ اگر كسى بگويد من ولىّ ميّت هستم، يا ولىّ ميّت به من اجازه داده كه غسل و كفن و دفن ميّت را انجام دهم، يا بگويد راجع به امور تجهيز ميّت من وصىّ او مى‏باشم، چنانچه به حرف او اطمينان دارند، يا ميّت در تصرّف اوست، يا اينكه دو نفر عادل به گفته او شهادت دهند، بايد حرف او را قبول كرد.

مسأله 537 ـ اگر ميّت براى غسل و كفن و دفن و نماز خود غير از ولىّ، كسى ديگرى را معيّن كند، ولايت اين امور با اوست، و لازم نيست كسى كه ميّت وصيّت كرده كه او شخصاً انجام اين كارها را متكفل شود اين وصيّت را قبول كند، ولى اگر قبول كرد بايد به آن عمل نمايد.

 

كيفيّت غسل ميّت

مسأله 538 ـ واجب است ميّت را سه غسل به اين ترتيب بدهند:

اول: با آبى كه با سدر مخلوط باشد.

دوم: با آبى كه با كافور مخلوط باشد.

سوم: با آب خالص.

مسأله 539 ـ سدر و كافور بايد به اندازه‏اى زياد نباشد كه آب را مضاف كند، و به اندازه‏اى هم كم نباشد كه نگويند سدر و كافور با آب مخلوط شده است.

مسأله 540 ـ اگر سدر و كافور به اندازه‏اى كه لازم است پيدا نشود ـ بنابر احتياط مستحب ـ مقدارى كه به آن دسترسى دارند در آب بريزند.

مسأله 541 ـ اگر كسى در حال احرام بميرد، نبايد او را با آب كافور غسل دهند و به جاى آن بايد با آب خالص غسل بدهند، مگر اينكه در احرام حج تمتع بوده و طواف و نمازش و سعى را تمام نموده باشد، يا آنكه در احرام حج قران يا إفراد بوده و حلق را انجام داده باشد، كه در اين دو صورت با آب كافور بايد غسل دهند.

مسأله 542 ـ اگر سدر و كافور يا يكى از اينها پيدا نشود، يا استعمال آن جايز نباشد مثل آنكه غصبى باشد، بايد ـ بنابر احتياط ـ او را يك تيمم بدهند، و بجاى هر كدام كه ممكن نيست ميّت را با آب خالص غسل بدهند.

مسأله 543 ـ كسى كه ميّت را غسل مى‏دهد، بايد عاقل و مسلمان ـ و بنابر احتياط واجب ـ دوازده امامى باشد، و نيز بايد مسائل غسل را هم بداند. و اگر بچه مميز بتواند غسل را بطور صحيح انجام دهد كفايت مى‏كند. و چنانچه ميّتِ مسلمان غير اثنا عشرى را، هم مذهب خودش اگر چه بر طبق مذهبش غسل بدهد، تكليف از مؤمن اثنا عشرى ساقط است، مگر آنكه ولىّ آن ميّت باشد كه در اين صورت تكليف از او ساقط نمى شود.

مسأله 544 ـ كسى كه ميّت را غسل مى‏دهد بايد قصد قربت داشته باشد، و كافى است به قصد امتثال امر خداوند باشد.

مسأله 545 ـ غسل بچه مسلمان ـ اگر چه از زنا باشد ـ واجب است. و غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او واجب نيست. و اگر بچه كافر مميز باشد و اظهار اسلام كند مسلمان است. و كسى كه از بچه‏گى ديوانه بوده و به حال ديوانگى بالغ شده، چنانچه پدر يا مادر او مسلمان باشند، بايد او را غسل داد.

مسأله 546 ـ بچه سقط شده را اگر چهار ماه يا بيشتر دارد، بايد غسل بدهند، بلكه اگر چهار ماه هم ندارد ولى ساختمان بدنش تمام شده، بايد ـ بنابر احتياط واجب ـ او را غسل دهند. و در غير اين دو صورت بايد بنابر احتياط در پارچه‏اى بپيچند و بدون غسل دفن كنند.

مسأله 547 ـ مرد نمى تواند زن نا محرم را غسل بدهد، و همچنين زن نمى تواند مرد نامحرم را غسل بدهد، و زن و شوهر مى‏توانند يكديگر را غسل بدهند.

مسأله 548 ـ مرد مى‏تواند دختر بچه‏اى را كه مميز نيست، غسل دهد، و زن هم مى تواند پسر بچه‏اى راكه مميز نيست، غسل دهد.

مسأله 549 ـ محارم مى‏توانند يكديگر را غسل دهند، چه محارم نسبى مانند مادر و خواهر، و چه آنها كه به واسطه شير خوردن يا ازدواج محرم شده‏اند، و لازم نيست غسل دادن ـ در غير عورت ـ از زير لباس باشد، گر چه بهتر است. ولى بنابر احتياط واجب در صورتى مرد زنى را كه محرم او است غسل دهد، كه زنى كه بتواند غسل دهد پيدا نشود، و همچنين بعكس.

مسأله 550 ـ اگر ميّت و كسى كه او را غسل مى‏دهد، هر دو مرد يا هر دو زن باشند، جايز است كه غير از عورت، جاهاى ديگر ميّت برهنه باشد، ولى بهتر آن است كه از زير لباس غسل داده شود.

مسأله 551 ـ نگاه كردن به عورت ميّت براى غير زن و شوهر حرام است. و كسى كه او را غسل مى‏دهد اگر نگاه كند معصيت كرده، ولى غسل باطل نمى شود.

مسأله 552 ـ اگر در جائى از بدن ميّت عين نجس باشد، بايد پيش از آنكه آنجا را غسل بدهند، آن را بر طرف كنند، و اولى آن است كه نجاسات را از تمام بدن ميّت پيش از شروع به غسل بر طرف كنند.

مسأله 553 ـ غسل ميّت مثل غسل جنابت است، و احتياط واجب آن است كه تا غسل ترتيبى ممكن است، ميّت را غسل ارتماسى ندهند، و در غسل ترتيبى هم لازم است طرف راست را پيش از طرف چپ بشويند.

مسأله 554 ـ كسى را كه در حال حيض يا در حال جنابت مرده، لازم نيست غسل حيض يا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل ميّت براى او كافى است.

مسأله 555 ـ مزد گرفتن براى غسل دادن ميّت ـ بنابر احتياط واجب، ـ حرام است. و اگر كسى براى گرفتن مزد، ميّت را غسل دهد بطورى كه منافات با قصد قربت داشته باشد، آن غسل باطل است، ولى مزد گرفتن براى كارهاى مقدماتى غسل حرام نيست.

مسأله 556 ـ در غسل ميّت غسل جبيره‏اى مشروع نيست، و اگر آب پيدا نشود يا استعمال آن مانعى داشته باشد بايد عوض غسل، ميّت را يك تيمم بدهند، و احتياط مستحب آن است كه سه تيمم بدهند.

مسأله 557 ـ كسى كه ميّت را تيمم مى‏دهد، بايد دست خود را بر زمين بزند و به صورت و پشت دستهاى ميّت بكشد، و اگر ممكن باشد احتياط مستحب آن است كه با دست ميّت هم او را تيم بدهد.

 

احكام كفن ميّت

مسأله 558 ـ ميّت مسلمان را بايد با سه پارچه كه آنها را لنگ، و پيراهن، و سر تا سرى، مى‏گويند كفن نمايند.

مسأله 559 ـ لنگ بايد ـ بنابر احتياط واجب ـ از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه از سينه تا روى پا برسد. و پيراهن بايد ـ بنابر احتياط واجب ـ از سرِ شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه تا روى پا برسد. و سر تا سرى بايد به اندازه‏اى باشد كه تمام بدن را بپوشاند، و احتياط واجب آن است كه درازاى او بقدرى باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد، و پهناى آن به اندازه‏اى باشد كه يك طرف روى طرف ديگر بيايد.

مسأله 560 ـ مقدار واجب كفن كه در مسأله قبل گفته شد از اصل مال ميّت برداشته مى‏شود، بلكه مقدار مستحب كفن ـ در حدود متعارف و معمول ـ با ملاحظه شأن ميّت را هم مى‏شود از اصل مال او برداشت اگر چه احتياط مستحب آن است كه بيشتر از مقدار واجب كفن را از سهم وارثى كه بالغ نشده برندارند.

مسأله 561 ـ اگر كسى وصيت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را از ثلث مال او بردارند، يا وصيّت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند، ولى مصرف آن را معيّن نكرده باشد، يا فقط مصرف مقدارى از آن را معيّن كرده باشد، مى‏توانند مقدار مستحب كفن را هر چند بيش از مقدار متعارف باشد از ثلث مال او بردارند.

مسأله 562 ـ اگر ميّت وصيّت نكرده باشد كه كفن را از ثلث مال او بردارند و بخواهند از اصل مال بردارند، نبايد زيادتر از آنچه در مسأله (561) گذشت مثل مستحبات غير متعارفه كه شأن ميّت اقتضاء آن را ندارد، از اصل مال بردارند. و همچنين اگر بيشتر از قيمت متعارف براى كفن بپردازند نبايد زيادى آن را از اصل مال بردارند، و مى شود با اجازه ورثه بالغ از سهم آنان برداشت.

مسأله 563 ـ كفن زن بر شوهر است، اگر چه زن از خود مال داشته باشد. و همچنين اگر زن را به شرحى كه در احكام طلاق گفته مى‏شود، طلاق رجعى بدهند پيش از تمام شدن عدّه بميرد، شوهرش بايد كفن او را بدهد. و چنانچه شوهر بالغ نباشد يا ديوانه باشد، ولىّ شوهر بايد از مال او كفن زن را بدهد.

مسأله 564 ـ كفن ميّت بر خويشان او واجب نيست، اگر چه از كسانى باشد كه مخارج او در حال زندگى بر آنان واجب باشد.

مسأله 565 ـ اگر ميّت مالى براى تهيه كفن نداشته باشد، جايز نيست برهنه دفن شود، بلكه ـ بنابر احتياط ـ بر مسلمانان واجب است او را كفن كنند، و جايز است هزينه آن را از زكات حساب نمايند.

مسأله 566 ـ احتياط واجب آن است كه هر يك از سه پارچه كفن بقدرى نازك نباشد كه بدن ميّت از زير آن پيدا باشد، ولى اگر بطورى باشند كه هر سه با هم مانع از پيدا شدن بدن ميّت باشند كفايت مى‏كند.

مسأله 567 ـ كفن كردن با چيز غصبى اگر چه چيز ديگرى هم پيدا نشود، جايز نيست. و چنانچه كفن ميّت غصبى باشد و صاحب آن راضى نباشد بايد از تنش بيرون آورند اگر چه او را دفن كرده باشند، مگر در بعضى موارد كه مقام گنجايش تفصيل آن را ندارد.

مسأله 568 ـ كفن كردن ميّت با چيز نجس و با پارجه ابريشمى خالص ـ و بنابر احتياط واجب ـ با پارچه‏اى كه با طلا بافته شده، جايز نيست، ولى در حال نا چارى اشكال ندارد.

مسأله 569 ـ كفن كردن با پوست مردار نجس در حال اختيار، جايز نيست، بلكه كفن كردن با پوست مردار پاك، و همچنين با پارچه‏اى كه از پشم يا موى حيوان حرام گوشت تهيه شده ـ بنابر احتياط واجب ـ در حال اختيار جايز نيست، ولى اگر كفن از مو و پشم حيوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد، اگر چه احتياط مستحب آن است كه با اين دو هم كفن ننمايند.

مسأله 570 ـ اگر كفن ميّت به نجاست خود او يا به نجاست ديگرى نجس شود چنانچه كفن ضايع نمى شود، بايد مقدار نجس را بشويند يا ببُرند اگر چه بعد از گذاشتن در قبر باشد، و اگر شستن يا بريدن آن ممكن نيست، در صورتى كه عوض كردن آن ممكن باشد، بايد عوض نمايند.

مسأله 571 ـ كسى كه براى حج يا عمره احرام بسته، اگر بميرد بايد مثل ديگران كفن شود، و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.

مسأله 572 ـ مستحب است انسان در حال سلامتى، كفن و سدر و كافور خود را تهيه كند.

 

احكام حنوط

مسأله 573 ـ بعد از غسل واجب است ميّت را حنوط كنند، يعنى به پيشانى و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهاى او كافور بزنند، بطورى كه مقدارى از كافور در آنها باقى بماند هر چند به غير ماليدن باشد. و مستحب است به سرِ بينى ميّت هم كافور بزنند، و بايد كافور سائيده و تازه و پاك و مباح (غير غصبى) باشد، و اگر بواسطه كهنه بودن، عطر او از بين رفته باشد كافى نيست.

مسأله 574 ـ احتياط مستحب آن است كه اول كافور را به پيشانى ميّت بمالند، ولى در جاهاى ديگر ترتيب معتبر نيست.

مسأله 575 ـ بهتر آن است كه حنوط پيش از كفن كردن باشد، اگر چه در بين كفن كردن و بعد از آن هم مانعى ندارد.

مسأله 576 ـ كسى كه براى حج يا عمره احرام بسته است، اگر بميرد حنوط كردن او جايز نيست مگر در دو صورتى كه در مسأله (542) گذشت.

مسأله 577 ـ معتكف و زنى كه شوهر او مرده و هنوز عدّه‏اش تمام نشده، اگر چه حرام است خود را خوشبو كنند، ولى چنانچه بميرند حنوط آنها واجب است.

مسأله 578 ـ احتياط مستحب آن است كه ميّت را با مشك و عنبر و عود و عطرهاى ديگر خوشبو نكنند، و نيز اينها را به كافور مخلوط ننمايند.

مسأله 579 ـ مستحب است قدرى تربت قبر حضرت سيد الشهداء عليه‏السلام را با كافور مخلوط كنند، ولى بايد از آن كافور به جاهائى كه بى احترامى مى‏شود نرسانند، و نيز بايد تربت بقدرى زياد نباشد كه وقتى با كافور مخلوط شد آن را كافور نگويند.

مسأله 580 ـ اگر كافور پيدا نشود يا فقط به اندازه غسل باشد، حنوط لازم نيست، و چنانچه از غسل زياد بيايد ولى به همه هفت عضو نرسد ـ بنابر احتياط مستحب ـ بايد اول پيشانى، و اگر زياد آمد به جاهاى ديگر بمالند.

مسأله 581 ـ مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه ميّت بگذارند.

 

احكام نماز ميّت

مسأله 582 ـ نماز خواندن بر ميّت مسلمان، يا بچّه‏اى كه محكوم به اسلام و شش سال او تمام شده باشد، واجب است.

مسأله 583 ـ بنابر احتياط واجب نماز خواندن بر بچّه‏اى كه شش سال او تمام نشده ولى نماز را مى‏فهميده، لازم است، و اگر نمى‏فهميده، خواندن نماز بر او رجاءً مانعى ندارد. و امّا نماز خواندن بر بچّه‏اى كه مرده به دنيا آمده مستحب نيست.

مسأله 584 ـ نماز ميّت بايد بعد از غسل و حنوط و كفن كردن او خوانده شود، و اگر پيش از اينها، يا در بين اينها بخوانند، اگر چه از روى فراموشى يا ندانستن مسأله باشد كافى نيست.

مسأله 585 ـ كسى كه مى‏خواهد نماز ميّت بخواند، لازم نيست با وضو يا غسل يا تيمّم باشد و بدن و لباسش پاك باشد، و اگر لباس او غصبى هم باشد اشكال ندارد، اگر چه بهتر آن است كه تمام چيزهائى را كه در نمازهاى ديگر معتبر است رعايت كند.

مسأله 586 ـ كسى كه بر ميّت نماز مى‏خواند، بايد رو به قبله باشد، و نيز واجب است ميّت را مقابل او به پشت بخوابانند، بطورى كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاى او به طرف چپ نمازگزار باشد.

مسأله 587 ـ بايد جاى نماز گزار از جاى ميّت پست تر يا بلندتر نباشد، ولى پستى و بلندى مختصر اشكال ندارد. و احتياط مستحب آن است كه مكان نماز گزار غصبى نباشد.

مسأله 588 ـ نماز گزار بايد از ميّت دور نباشد، ولى دورى ماموم در جماعت چنانچه صفها به يكديگر متصل باشند اشكال ندارد.

مسأله 589 ـ نماز گزار بايد مقابل ميّت بايستد، ولى در جماعت نماز كسانى كه مقابل ميّت نيستند اشكال ندارد.

مسأله 590 ـ بين ميّت و نماز گزار بايد پرده و يا ديوار و يا چيزى مانند اينها نباشد، ولى اگر ميّت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.

مسأله 591 ـ در وقت خواندن نماز بايد عورت ميّت پوشيده باشد، و اگر كفن كردن او ممكن نيست بايد عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اينها باشد بپوشانند.

مسأله 592 ـ نماز ميّت را بايد ايستاده و با قصد قربت بخواند، و در موقع نيّت ميّت را معيّن كند، مثلاً نيّت كند: نماز مى‏خوانم بر اين ميّت «قربةً إلى اللّه‏ ». و احتياط واجب آن است كه استقرارى كه در قيام نماز يوميه معتبر است رعايت شود.

مسأله 593 ـ اگر كسى نباشد كه بتواند نماز ميّت را ايستاده بخواند، مى‏شود نشسته بر او نماز خواند.

مسأله 594 ـ اگر ميّت وصيّت كرده باشد كه شخص معيّنى بر او نماز بخواند لازم نيست آن شخص از ولىّ ميّت اجازه بگيرد، گرچه بهتر است.

مسأله 595 ـ به نظر بعضى از فقهاء مكرو ه است بر ميّت چند مرتبه نماز بخوانند، ولى اين مطلب ثابت نيست، و اگر ميّت اهل علم و تقوا باشد بدون اشكال مكروه نيست.

مسأله 596 ـ اگر ميّت را عمداً يا از روى فراموشى يا به جهت عذرى بدون نماز دفن كنند، يا بعد از دفن معلوم شود نمازى كه بر او خوانده شده باطل بوده است، جايز نيست براى نماز خواندن بر او قبرش را نبش كنند، ولى مانعى ندارد كه تا وقتى جسد او از هم نپاشيده رجأً با شرطهائى كه براى نماز ميّت گفته شد بر قبرش نماز بخوانند.

 

دستور نماز ميّت

مسأله 597 ـ نماز ميّت پنج تكبير دارد، و اگر نماز گزار پنج تكبير به اين ترتيب بگويد كافى است: بعد از نيّت و گفتن تكبير اول بگويد: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاّ اللّه‏ُ وَاَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه‏ِ». و بعد از تكبير دوم بگويد: «الّهُمَّ صَلّ عَلى مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ». بعد از تكبير سوم بگويد: «اللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَالمُؤْمِناتِ». و بعد از تكبير چهارم اگر ميّت مرد است بگويد: «اللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا المَيِّتِ» و اگر زن است بگويد: «اللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ المَيِّتَةِ». و بعد تكبير پنجم را بگويد.

و بهتر است بعد از تكبير اول بگويد: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاّ اللّه‏ُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ وَاَشْهَدُ اَنْ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اَرْسَلَهُ بِالحَقِّ بَشِيراً وَنَذِيراً بَيْنَ يَدَي السّاعَةِ ». و بعد از تكبير دوم بگويد: «اللّهُمَّ صَلِ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَبارِكْ عَلى مُحَمَّدٍ وآل مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ كَاَفْضَلِ ما صَلّيْتَ وَباركْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلى إبْراهِيمَ وَآلِ إبْراهِيمَ إنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، وَصَلّ عَلى جَميعِ الأنْبِياءِ والمُرْسَلِينَ وَالشُّهَداءِ وَالصّدّيقِينَ وَجَمِيعِ عِبادِ اللّه‏ِ الصّالِحِينَ ». وبعد از تكبير سوم بگويد: «اللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَالمُؤْمِناتِ، وَالمُسْلِمِينَ وَالمُسْلِماتِ، الاَحْياءِ مِنْهُمْ وَالاَمْواتِ، تابِعْ بَيْنَنا وَبَيْنَهمْ بِالخَيْراتِ، إنَّكَ مُجِيبُ الدَّعَواتِ، إنَّكَ عَلى كُلّ شَيءٍ قَدِيرٌ». و بعد از تكبير چهارم اگر ميّت مرد است بگويد: «اللّهُمَّ إنّ هذا عَبْدُكَ وَابَنُ عَبْدِكَ وَابْنُ اَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَاَنْتَ خَيْرُ مَنْزُو لٍ بِهِ، اللّهُمَّ إنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ إلاّ خَيْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا، اللّهُمَّ إنّ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِي اِحْسانِهِ وَاِنْ كانَ مُسِيئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْ لَهُ، اللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِي اَعْلى عِلّيّينَ وَاخْلفْ عَلى اَهْلِهِ فِي الغابِرِينَ، وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ». بعد تكبير پنجم را بگويد. ولى اگر ميّت زن است بعد از تكبير چهارم بگويد: «اللّهُمَّ إنَّ هذِهِ اَمَتُكَ وَابَنَةُ عَبْدِكَ وَابْنَةُ اَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَاَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ، اللّهُمَّ إنّا لا نَعْلَمُ مِنْها إلاّ خَيْراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا، اللّهُمَّ إنّ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِي إحْسانِها وَاِنْ كانَتْ مُسِيئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَاغْفِرْ لَها، اللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فِي اَعْلى عِلّيَينَ، وَاخْلُفْ عَلى اَهْلِها فِي الغابِرِينَ، وَارْحَمْها بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ ».

مسأله 598 ـ بايد تكبيرها و دعاها را طورى پشت سر هم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.

مسأله 599 ـ كسى كه نماز ميّت را به جماعت مى‏خواند، اگر چه مأموم باشد بايد تكبيرها و دعاهاى آن را هم بخواند.

 

مستحبّات نماز ميّت

مسأله 600 ـ چند چيز در نماز ميّت مستحب است:

اول: آنكه نماز گزار بر ميّت با وضو يا غسل يا تيمم باشد، و احتياط آن است در صورتى تيمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، يا بترسد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند به نماز ميّت نرسد.

دوم: اگر ميّت مرد است، امام جماعت يا كسى كه فرادى بر او نماز مى‏خواند مقابل وسط قامت او بايستد، و اگر ميّت زن است مقابل سينه‏اش بايستد.

سوم: پا برهنه نماز بخواند.

چهارم: در هر تكبير دستها را بلند كند.

پنجم: فاصله او با ميّت بقدرى كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.

ششم: نماز ميّت را به جماعت بخواند.

هفتم: امام جماعت تكبير و دعاها را بلند بخواند، و كسانى كه با او نماز مى‏خوانند آهسته بخوانند.

هشتم: در جماعت اگر چه مأموم يك نفر باشد، عقب امام بايستد.

نهم: نماز گزار، به ميّت و مؤمنين زياد دعا كند.

دهم: پيش از نماز در جماعت سه مرتبه بگويد: (الصلاة).

يازدهم: نماز را در جائى بخوانند كه مردم براى نماز ميّت بيشتر به آنجا مى‏روند.

دوازدهم: زن حائض اگر نماز ميّت را به جماعت مى‏خواند، تنها بايستد و در صف نماز گزاران نايستد.

مسأله 601 ـ خواندن نماز ميّت در مساجد مكروه است، ولى در مسجد الحرام مكروه نيست.