احكام مساقات

 

مسأله 2246. اگر انسان با كسي به اين قسم معامله كند كه درخت‎هاي ميوه‎اي را كه ميوه آن مال خود اوست، يا اختيار ميوه‎هاي آن با اوست، تا مدت معيني به آن كس واگذار كند كه تربيت نمايد و آب دهد و به مقداري كه قرار مي‎گذارند از ميوه آن بردارد، اين معامله را مساقات مي‎گويند.

مسأله 2247. معامله مساقات در درخت‎هايي كه مثل بيد و چنار ميوه نمي‎دهند صحيح نيست. و در مثل درخت حنا كه از برگ آن يا درختي كه از گل آن استفاده مي‎كنند صحت آن بعيد نيست.

مسأله 2248. در معامله مساقات لازم نيست صيغه بخوانند بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسي كه كار مي‎كند به همين قصد مشغول كار شود، معامله صحيح است.

مسأله 2249. مالك و كسي كه تربيت درخت‎ها را به عهده مي‎گيرد، بايد مكلف و عاقل باشند و كسي آنها را مجبور نكرده باشد و نيز بايد سفيه نباشند، يعني مال خود را در كارهاي بيهوده مصرف نكنند و نيز بايد مالك، از تصرف در مالش به حكم حاكم شرع ممنوع نباشد.

مسأله 2250. مدت مساقات بايد معلوم باشد و اگر اول آن را معين كنند و آخر آن را موقعي قرار دهند كه ميوه آن سال به دست مي‎آيد و به حسب عادت آن موقع معلوم باشد صحيح است.

مسأله 2251. بايد سهم هر كدام نصف يا ثلث حاصل و مانند اينها باشد و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد من از ميوه ها مال مالك و بقيه مال كسي باشد كه كار مي‎كند معامله باطل است.

مسأله 2252. بايد قرار مساقات را پيش از ظاهر شدن ميوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن ميوه و پيش از رسيدن آن قرار بگذارند پس اگر كاري كه مثل آبياري كه براي درخت لازم است، باقي مانده باشد، معامله صحيح است وگرنه اشكال دارد اگر چه احتياج به كاري مانند چيدن ميوه و نگهداري آن داشته باشد.

مسأله 2253. معامله مساقات در بوته خربزه و خيار و مانند اينها بنابر احتياط صحيح نيست.

مسأله 2254. درختي كه از آب باران يا رطوبت زمين استفاده مي‎كند و به آبياري احتياج ندارد، اگر به كارهاي ديگر مانند بيل زدن و كود دادن براي زياد شدن ميوه محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحيح است.

مسأله 2255. دو نفري كه مساقات كرده‎اند، با رضايت يكديگر مي‎توانند معامله را به هم بزنند و نيز اگر در ضمن قرارداد مساقات، شرط كنند كه هر دو يا يكي از آنان حق به هم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قراري كه گذاشته ‎اند، به هم زدن معامله اشكال ندارد و اگر در معامله شرطي كنند و عملي نشود، كسي كه براي نفع او شرط كرده‎اند، مي‎تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2256. اگر مالك بميرد، معامله مساقات به هم نمي‎خورد و ورثه‎اش به جاي او هستند.

مسأله 2257. اگر كسي كه تربيت درخت‎ها به او واگذار شده بميرد معامله مساقات باطل نمي‎شود پس اگر در عقد شرط نكرده باشند كه خودش آنها را تربيت كند، ورثه‎اش به جاي او هستند و چنان چه خودشان عمل را انجام ندهند و اجير هم نگيرند، حاكم شرع از مال ميت اجير مي‎گيرد و حاصل را بين ورثه ميت و مالك قسمت مي‎كند و اگر شرط كرده باشند كه خود او درخت‎ها را تربيت نمايد مالك با مردن او مي‎تواند معامله را فسخ كند يا راضي شود كه ورثه او يا كسي كه آنها اجيرش مي‎كنند درخت‎ها را تربيت نمايد بلي اگر عقد بر خصوص مساقات به مباشرت واقع شده باشد با مردن او معامله باطل مي‎شود.

مسأله 2258. اگر شرط كند كه تمام حاصل براي مالك باشد، مساقات باطل است و ميوه مال مالك مي‎باشد و كسي كه كار مي‎كند نمي‎تواند مطالبه اجرت نمايد ولي اگر باطل بودن مساقات به جهت ديگر باشد، اگر كسي كه درخت‎ها را تربيت كرده به امر مالك كار كرده باشد مزد كارش را از مالك طلبكار است.

مسأله 2259. اگر زميني را به ديگري واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل مي‎آيد مال هر دو باشد بنابر احتياط لازم معامله باطل است، پس اگر درخت‎ها مال صاحب زمين بوده، بعد از تربيت هم مال اوست و بايد مزد كسي كه آنها را تربيت كرده اگر به امر او كار كرده بدهد و اگر مال كسي بوده كه آنها را تربيت كرده، بعد از تربيت هم مال اوست و مي‎تواند آنها را بكند ولي بايد گودال‎هايي را كه به واسطه كندن درخت‎ها پيدا شده پر كند و اجاره زمين را از روزي كه درخت‎ها را كاشته به صاحب زمين بدهد و مالك هم مي‎تواند او را مجبور نمايد كه درختها را بكند وچنان چه به واسطه كندن درخت، عيبي در آن پيدا شود اگر مالك آن را كنده باشد، بايد تفاوت قيمت آن را به صاحب درخت بدهد، و هيچكدام نمي‎تواند ديگري را مجبور نمايد كه با اجاره يا بدون اجاره، درخت را در زمين باقي بگذارد.