فهرست تفصیلی جلد یازدهم تفسیر المیزان علامه طباطبایی آيات 100 تا 108 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات دو احتمال در معناى: (ابناء القرى) مراد از اينكه آلهه مشركين جز بر هلاكت و تباهى خوانندگان خويش نيفزودند اشاره به وجود ارتباط بين اعمال سابق و لاحق انسان،  و نيز ارتباط آن با اعمال ديگران عالم برزخ منزلگاه موقتى است و جنبه تمهيدى براى روز قيامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد چند وجه در معناى : (يوم يأت ...) در آيه شريفه در روز قيامت حقايق براى همگان واضح شده،  توهم استقلال اسباب و وسائط زائل مى گردد معناى جمله : (يوم يأت لاتكلم نفس الّا باذنه) و معناى تكلم در قيامت بيان اينكه دروغ گفتن مشركين در روز قيامت از باب ظهور ملكات است وجه جمع بين آياتى كه تكلم در روز قيامت را اثبات مى كنند با آياتى كه آن را نفى و انكار مى كنند گفتار ديگر مفسرين در معناى آيه (لاتكلم نفس الا باذنه) علاوه بر اينكه خداى تعالى مى فرمايد: (هذا يوم لا ينطقون و لا يوذن لهم فيعتذرون) و معلوم است كه عذرخواهى، عمل قبيحى نيست وجهى كه ديگران درباره جمع بين اين دو دسته از آيات معناى جمله : (فمنهم شقىّ و سعيد) و اشاره به معناى تقسيم انسانها به سعادتمند و شقاوتمند نقد و رد سخن فخررازى كه گفته است سعادت و شقاوت آدمى به حكم خدا و لازم لاينفک اوست بيان اينكه قضاء و قدر الهى و علم او بهاعمال انسان منافاتى با اختيارى بودن اعمال انسان ندارد معناى (زفير) و (شهيق ) و بيان حال اهل جهنم معناى (خلود) و مشتقات آن دو اشكال در ارتباط با آيه: (خالدين فيها مادامت السماوات و الارض) و جواب آنها سخن زمخشرى در تفسير كشاف در اشاره به اين وجه دفع اشكال قاضى بيضاوى بر آيه شريفه وجوه ديگرى كه درباره تحديد خلود در آيه شريفه ذكر شده است معناى استثناء: (الّا ماشاء ربّك) در دو آيه مربوط به بهشتيان و دوزخيان وجوه مختلف ديگر درباره مراد از استثناء فوق الذكر اشاره به نكته لطيفى كه از آيه : (و اما الذين سعدوا...) استفاده مى شود وجه جمع بين جمله : (الّا ماشاء ربّك) و (عطاء غير مجذوذ) در آيه شريفه بحث روايتى بررسى نسبت سعادت و شقاوت انسان با قضا و قدر الهى با توجه به روايات وارده عالم هستى داراى دو وجه است : وجه ضرورت و تقدير و وجه امكان و اختيار معناى فرمايش پيامبر (ص): (كل ميسر لما خلق له) رواياتى در ذيل آيات شريفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء: (الّا ماشاء ربّك) بهشت اولياء خدا با بهشت ديگران تفاوت دارد (و من دونهما جنّتان) رد سخن سيوطى در مورد منسوخ شدن دو آيه : (فاما الّذين شقوا... ) آيات 109 تا 119 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات بت پرستى پايه و مبنائى جز تقليد از نياكان ندارد دلالت آيه بر تاخير عذاب اختلاف كنندگان در دين تا روز قيامت اشاره به اينكه شك و ترديد يهوديان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است معنا و موارد استعمال واژه هاى : (قيام)، (اقامه) و (استقامت) معناى جمله : (فاستقم كما امرت) معناى (ركون) كه در آيه : (و لاتركنوا الى الّذين ظلموا...) از آن نهى شده است منظور از (الّذين ظلموا) كه از اعتماد و تمايل به آنان نهى گرديده است سخن صاحب المنار درباره مراد از: (الّذين ظلموا) و نقاط ضعف آن سخن آيه شريفه : (و لاتركنوا...) متضمن نهى ازتمايل به همه ستمكاران است چه مواردى مشمول نهى آيه شريفه نمى باشد؟ ركون به اهل ظلم اخص از ولايت كفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دين و حيات دينى است نه مطلق ركون و اعتماد سخن ديگرى از صاحب المنار و اشكال وارد بر آن اشاره به فرق بين ميل به ظالمين و مصاديق مباشرت در ظلم امر به نماز و صبر كه مهمترين عبادات و اخلاقيات هستند معناى (اختلاف) و مشتقات ديگر ماده (خلف) دو نوع اختلاف و مذمت يك نوع آن در قرآن كريم جمله : (لا يزالون مختلفين) راجع به اختلاف در دين است مذمت اختلاف، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است رحمت الهى غايت خلقت انسان مى باشد (و لذلك خلقهم ) وجوهى كه در معناى دو آيه (و لو شاء ربك ...) و (الّا من رحم ربك ...) گفته شده است بحث روايتى چند روايت در ذيل جمله : (فاستقم كما امرت ...) و (لاتركنوا الى الذين ظلموا) رواياتى در فضيلت نماز و اينكه نماز كفاره گناهان است (ان الحسنات يذهبنالسّيّئات ). اميدوار كننده ترين آيات كتاب خدا دو روايت از امام صادق (ع) در ذيل (ان الحسنات يذهبن السيئات ...) چند روايت در ذيل جمله : (لايزالوان مختلفين الّا من رحم ربك و لذلك خلقهم ) آيات 120 تا 123 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات فايده نقل داستان انبياء گذشته براى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) و مؤمنين آخرين حرف به ايمان نياورندگان : (اعملوا على مكانتكم ...) سوره يوسف آيات 1 تا 3 ترجمه آيات بيان آيات آهنگ مفاد و غرض كلى سوره يوسف قالب الفاظ و زبان عربى و نقش مهم آن دو در حفظ ضبط آيات الهى احسن القصص بودن داستان يوسف (عليه السلام) آيات 4 تا 6 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات رؤياى يوسف (عليه السلام) و تعبير آن به وسيله پدرش يعقوب (عليه السلام) نهى يعقوب (ع) از اينكه يوسف (ع) خواب خود را براى برادرانش بازگو كند وجه اينكه در جمله: (و يعلمك من تأويل الاحاديث ) از رؤيا به (حديث) تعبير شده است مراد از علم يوسف (عليه السلام ) به تأويل احاديث معناى (نعمت )، ريشه، مشتقات و مورد استعمال آن مراد از اتمام نعمت سه نكته درباره شخصيت يعقوب (عليه السلام)، سجده براى يوسف (عليه السلام) يعقوب (ع) و فرزندانش در حقيقت به خدا سجده كرده اند مقصود از اتمام نعمت بر آل يعقوب عليه السلام بحث روايتى (چند روايت درباره رؤ ياى يوسف (عليه السلام ) آيات 7 تا 21 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات براى سائلان، در داستان يوسف و برادرانش نشانه هايى الهى هست مراد پسران يعقوب (عليه السلام ) در جمله : (انّ ابانا لفى ضلال مبين ) ضلالت در امر زندگى است نه در دين بيان يكى از مفسرين در توجيه كلام پسران يعقوب : (انّ ابانا لفى ضلال مبين ) اشكالات كلام مفسر مزبور وجوه بى اساس ديگرى كه در اين باره گفته شده است گفتگو و مشاوره برادران يوسف (عليه السلام) در مورد يوسف (عليه السلام) و ازميان برداشتن او توبه اى كه همزمان با عزم بر گناه قصد شود، توبه حقيقى نيست پيشنهادى كه برادران تصويب كردند: (يوسف را مكشيد، او را در ته چاه بيفكنيد) گفتگوى برادران يوسف (عليه السلام) با پدر براى بردن او و اجراى قصد سوء خود نكته اى كه در آيه : (فلمّا ذهبوا به ...) به كار رفته و بر عظمت حادثه دلالت دارد توضيح معناى جمله: (و اوحينا اليه لتنبّئهم بامرهم هذا...) اشاره به وجوه متعدد ديگرى كه در معناى آن گفته شده است بيان معناى كلمه : (نستبق) در آيه : (قالوا ابانا انّا ذهبنا نستبق ...) سخنى درباره بى فرجام بودن دروغ و اينكه سرانجام، حقيقت نمودار مى شود جواب يعقوب (عليه السلام ) به پسرانش كه گفتند يوسف را گرگ خورده اشاره به معناى صبر و اينكه صابران چه كسانى هستند صبر، توأم با توكل كارساز است سررسيدن كاروانيان و بيرون آوردن يوسف (عليه السلام ) از چاه توضيح معناى آيه : (و شروه بثمن بخس دراهم معدودة ...) وجوهى كه در اين باره گفته شده خريدار يوسف (عليه السلام )، عزيز مصر ومنزل جديد او كاخ عزيز بوده است معناى جمله : (و كذلك مكّنّا ليوسف فى الارض) معناى : (والله غالب على امره) بحث روايتى علت ابتلاء يعقوب به فراق يوسف قصور در اطعام مسكينى بوده است چند روايت ديگر در مورد يوسف (عليه السلام) و آيات گذشته مربوط به داستان آن حضرت آيات 22 تا 34 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات مربوط به يوسف (عليه السلام) در خانه عزيز مصر مراد از جمله: (لمّابلغ اشدّه) توضيحى در مورد حكم و علمى كه خدا به يوسف (عليه السلام) داده چنين موهبتى (حكم و علم) را خدا به همه نيكوكاران مى دهد معناى مراوده در جمله : (و راودته الّتى هو فى بيتها) احساسات يوسف (عليه السلام) در كاخ عزيز مصر يوسف و همسر عزيز توحيد خالص يوسف (عليه السلام) كه از پاسخ او درمقابل درخواست همسر عزيز (معاذالله ربى احسن مثواى) نمايان است نكاتى كه يوسف عليه السلام در جمله (انه ربى احسن مثواى) افاده كرده است نراع بين حب الهى و عشق حيوانى و چيره شدن حب الهى در يوسف (ع) مراد يوسف از رب در جمله خداى (انه ربى احسن مثواى) تعالى است خويشتن دارى يوسف (عليه السلام ) در برابر همسر عزيز شگفت انگيز و خارق العاده بوده است هيچ مانعى جز ايمان جلوگير نفس يوسف (ع) نشده است معناى اين كه يوسف (عليه السلام) برهان پروردگارش را نديده بود قصد همسر عزيز را كرده بود (وهمّ بها لولا...) اهم بامر الحزم لا استطيعه و قد حيل بين العير و النزوان برهانى كه ديدن آن، يوسف را از لغزش بازداشت نوعى علم شهودى بوده است كه به بندگان مخلص ارائه مى شود اقوال پاره اى از مفسرين عامه و خاصه در تفسير آيه: (لقد همّت به و همّ لولا...) بررسى و نقد روايت مذكور (از تفسير سيوطى) افترائات ناشايسته و اتّهامات قبيحى كه در تفاسير عامه به حضرت يوسف (عليه السلام ) نسبت داده شده است در مذمت صاحبان اين سخنان موهون افراط در پذيرش و تسليم در برابر هر چه حديث نام دارد، يكى از دو علت وقوع دراين افترائات مى باشد دومين علت نسبت دادن چنان مطالب باطل و بى اساس به يوسف (ع) سخن زمخشرى در توضيح و توجيه جمله: (و همّ لولا...) و اشكال آن گفته صاحب مجمع البيان در اين زمينه و ايراد وارد بر آن وجهى كه صاحب المنار در اين مورد بيان كرده و جواب آن دو قول ديگر در اين باره نكات قابل توجه در اين گفتگوها شاهد چه كسى بوده و چرا از او به (شاهد) تعبير شده نه به (قائل) معناى جمله : (يوسف اعرض عن هذا و استغفرى لذنبك ...) كه گفته عزيز مصر است بعد از روشن شدن تقصير همسرش گفتگوى ملامت آميز زنان شهر درباره عشق زليخا به يوسف تدبيرى كه زليخا براى رهايى از زخم زبان آنان انديشيد ورود يوسف (ع) به مجلس زنان اشرافى مصر و عكس العمل آنه مسائلى كه باعث شد زنان مصرى علنا درباره يوسف اظهار نظر كنند اشاره به شدت و سختى وارد بر يوسف (عليه السلام) در مجلس ميهمانى و پناه بردن آن حضرت به خداى تعالى توضيح مفردات آيه شريفه عكس العمل زنان مصر با ديدن يوسف (عليه السلام) توضيح اينكه گفتند: (ما هذا بشرا ان هذا الّا ملك كريم) اعتراف همسر عزيز در جمع زنان مصر و تهديد صريح يوسف (عليه السلام ) به حبس و خوارى مناجات و استغاثه يوسف (عليه السلام): (ربّ السّجن احبّ الىّ...) نكاتى كه از آيه شريفه استفاده مى شود ديگر زنان مصر همچون زليخا به يوسف اظهار علاقه كردند(ع) بحثهايى پيرامون تقواى دينى و درجات آن در چندفصل 1- رابطه قانون، اخلاق كريمه و توحيد. و بيان اينكه قانون بدون اخلاق و اخلاق بدون توحيد نمى توانند منشأ اثرى باشند فضائل اخلاقى ضامن سعادت اجتماع است اگر بر اساس توحيد باشد انگيزه فداكارى جز توحيد و اعتقاد به آخرت نمى تواند باشد 2- مراتب و درجات حصول تقواى دينى و پرستش خدا بر اساس خوف، رجاء و حبّ عبادت دسته سوم - كه خدا را چون شايسته عبادت يافتند عبادت مى كنند مخلصين، عبادت از روى خوف و رجاء را نوعى شرك ميدانند 3- چگونه محبت خدا باعث اخلاص مى شود؟ 4- معناى اخلاص، وجه اسناد اخلاص عبد به خدا و اشاره به درجات عالى اخلاص معصومين (عليهم السلام) مبناى عصمت معصومين (انبياء و ائمه عليهم السلام ) علم است، علمى مغاير با ساير علوم ملكه عصمت با مختار منافات ندارد و انصراف معصوم از گناه به اختيار اوست بحث روايتى روايتى از امام سجاد (عليه السلام) درباره داستان يوسف (عليه السلام) و همسر عزيز مصر چند روايت در توضيح جمله : (و لقد همّت به و همّ بها لولا...) روايتى جعلى از اميرالمؤمنين (ع) در اينباره رواياتى در ذيل آيات گذشته راجع به داستان يوسف (عليه السلام ) و زليخا آيات 35 تا 42 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات تصميم به زندانى كردن يوسف (عليه السلام) رؤياى دو همزندانى يوسف (عليه السلام) و تعبير خواب آن دو توسط يوسف (عليه السلام) فرصتى پيش آمده براى يوسف (ع) براى دعوت به توحيد طرح يك سؤال در مورد نعمت بودن نبوت و رسالت و پاسخ به آن معناى (خير) و بيان حجت قاطعى كه در جمله: (ءارباب متفرّقون خير ام الله الواحدالقهّار) نهفته است وجه توصيف خداوند به (واحد) و (قهار) در كلام يوسف (ع) استدلال يوسف (عليه السلام) و رد پرستش آلهه و اثبات توحيد عبادى چرا دين توحيد دين (قيم) است ؟ (ذلك الّذين القيّم ...) اشاره به اينكه مفاد دو آيه: (يا صاحب السجن ...) و (ما تعبدون من دونه ...) يك برهان بر توحيد دو عبادت است تقرير ديگرى براى دو آيه از آن دو برهان استفاده مى شود توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلكه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد بحث روايتى رواياتى مربوط به احوال حضرت يوسف (ع ) در زندان اشكال به چند روايت كه در آنها جمله: (اذكرنى عند ربك ) بر يوسف (عليه السلام) خرده گرفته شده آيات 43 تا 57 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات توضيح مفردات و جملات آيه كريمه : (وقال الملك ...) كه رؤياى پادشاه مصر را حكايت مى كند معناى (اصغاث) و (احلام) مراد معبّرين كه به پادشاه مصر گفتند رؤ ياى تواضغاث احكام است و ما به تأويل احكام عالم نيستيم دقائقى كه در آيه: (يوسف ايّها الصديق ...) وجود دارد توضيح و الفاظ مفاهيم آيات شريفه تعبير رؤ ياى ملك توسط يوسف (عليه السلام) گفتار بيضاوى و صاحب المنار درباره آيه تعبير خواب يوسف (ع) رد گفتار دو مفسر مزبور احضار و آزاد شدن يوسف (عليه السلام ) توسط ملك و پيغام يوسف (عليه السلام )براى او لطائفى كه در تعبيرات يوسف (ع) به چشم مى خورد معلوم گرديدن بى گناهى يوسف (عليه السلام) هيچ خائنى در خود به نتيجه نمى رسد مفاد سخن يوسف (عليه السلام) كه بعد از معلوم شدن بى گناهى اش گفت : (و ما ابرى نفسى انّ النّفس لامّارة بالسّوء...) سخن بعضى از مفسرين كه: (ذلك ليعلم ...) و (و ما ابرى نفسى ...) عزت يافتن يوسف (عليه السلام ) به رحمت الهى، بعد از آنكه براى ذلت او اسباب چينى كردند بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات مربوط به رؤياى ملك مصر و تعبير آن به وسيله يوسف و اثبات بى گناهى آن حضرت و عزت يافتن او) دو روايت نبوى درباره يوسف (ع ) از طرق اهل سنت و اشكال آن دو رواياتى در ذيل (ذلك ليعلم انى لم اخنه بالغيب) روايتى از امام رضا (ع) درباره جمع آورى آذوقه در هفت سال و تدبير مملكت توسط يوسف (ع) رواياتى در ذيل (اجعلنى على خزائن الارض ...) آيات 58 تا 62 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات ورود برادران يوسف (ع ) و گفتگويشان با او درخواست آوردن برادر ابوينى خود از برادران پدرى با تشويق، تهديد و تدبير آيات 63 تا 82 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات بازگشت برادران يوسف به سوى پدر و راضى كردن او به بردن بنيامين و... مراد يعقوب (عليه السلام) از جمله : (فالله خير حافظا و هو ارحم الراحمين) معناى توسل به خدا، لغو و بى اثر دانستن اسباب و وسائط نيست سبب اينكه يعقوب (عليه السلام) به پسران خود سفارش كرد از يك دروازه وارد نشوند سه نكته درباره توكل از آيه شريفه : (و قال يا نبىّ...) استفاده مى شود معناى جمله : (ما كان يغنى عنهم من الله من شى ء...) علم موهبتى به يعقوب (عليه السلام) اكتسابى نبوده و نتيجه اخلاص در توحيد است توجيه ديگر مفسرين در معناى آيات مورد بحث گفتار يوسف جز افتراهاى مذموم عقلى و حرام شرعى نيست توجيه ديگر مفسرين در مراد از آيه شريفه پيمانه ملك گم شده است كيفر سارق معين مى شود پيمانه از باروبنه بنيامين برادر ابوينى يوسف (عليه السلام) يافته مى شود مراد از اينكه يوسف (عليه السلام) نمى توانستند بر مبناى كيش مصريان برادر را نزد خود نگاه بدارد معناى جمله (فوق كل ذى علم علیم) گفتگوى يوسف (عليه السلام ) با برادران پس از آنكه پيمانه گمشده از باروبنهبنيامين يافته شد گفتگوى برادران : چگونه بدون بنيامين نزد پدر بازگرديم ؟ يكى از برادران : نزد پدر بازگشته بگوييد پسرت دزدى كرد و (ما شهدنا الّا بماعلمنا... و ما كنّا للغيب حافظين ) آيات 83 تا 92 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات جواب يعقوب (عليه السلام ) به پسران بعد از شنيدن خبر بازداشت بنيامين معناى (روح) و بيان اينكه يأس از روح و رحمت الهى گناه كبيره است بازگشت پسران يعقوب (عليه السلام) به مصر و اظهار عجز و خضوع در برابر عزيز مصر (يوسف عليه السلام) اينك كه وعده الهى تحقق يافته، يوسف (عليه السلام ) خود را معرفى مى نمايد برادران به خطاى خود اعتراف مى كنند و يوسف برادران خود را بخشيده و برايشان دعا مى كند يوسف برادران خود را بخشيده برايشان دعا مى كند بحث روايتى روايتى در شرح داستان يوسف (عليه السلام ) و برادران در مصر چند روايت در ذيل آيه (ايتها العيرانكم انكم لسارقون) چند روايت در مورد انتساب سرقت به يوسف (عليه السلام) در سخن برادران او: (فقد سرق اخ له من قبل) دو روايت درباره شكايت نزد خدا بردن يعقوب (عليه السلام ) - انّما اءشكوا بثّى وحزنى الى الله دو روايت در ارتباط با علم پيدا كردن يعقوب به زنده بودن يوسف و آيه (اذهبوا فتحسسوا من يوسف و اخيه) آيات 93 تا 102 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات راجع به بازگشت برادران نزد پدر با پيراهن يوسف (عليه السلام ) و عزيمت آل يعقوب به مصر و... پس از سالها جدايى يعقوب (ع) بوى يوسف را مى شنود مقصود از گمراهى نسبت داده شده به يعقوب در (انك لفى ضلالك القديم) ديدار يوسف (ع) با پدر و مادرش پس از فراق طولانى به سجده افتادن در برابر يوسف، براى پرستش او نبوده است فتوت و جوانمردى يوسف (ع) در حق برادرانش يوسف (ع) خداوند را به جهت الطافش حمد و ثنا مى گويد حمد و ثنا و بر شمردن نعمتهاى خداوند در ادامه گفتار يوسف (ع) معناى اينكه يوسف (عليه السلام) از خدا مى خواهد: (مرا مسلم بميران و به صالحان ملحق بساز) بحث روايتى (رواياتى پيرامون ملاقات برادران با يوسف (عليه السلام ) در مصرو... پيراهن يوسف از بهشت نازل شده بود چند روايت در مورد علت تأخير در تسويف يعقوب (عليه السلام) در دعا براى آمرزش فرزندان (سوف استغفرلكم ربّى) رواياتى درباره سجده يعقوب (عليه السلام) و فرزندانش در برابر يوسف (عليه السلام) رواياتى در مورد حليت نعمتهاى دنيوى و جواز بهره بردارى از آنها گفتارى در چند پيرامون داستان يوسف (عليه السلام) 1- داستان يوسف (عليه السلام) در قرآن 2- ثناى خداوند بر يوسف (عليه السلام ) و مقام معنوى او 3- داستان يوسف (عليه السلام ) از نظر تورات گفتارى در چند فصل پيرامون رویا 1- اعتناى مردم نسبت به رويا 2- رويا داراى حقيقت است 3- خواب هاى راست - عوالم سه گانه و سه گانه رؤيا 4- مؤ يد آنچه درباره رؤ يا گفته شد، در قرآن آيات 103 تا 111 سوره يوسف ترجمه آيات بيان آيات اشاره اى به دلالت جمله : (يمرّون عليها) بر حركت زمين توضيحى در مورد نسبى و اضافى بودن ايمان و شرك و امكان اجتماع بعض مراتب آن دو با هم اعلام راه : (هذه سبيلى) بيان راه: (ادعوا الى الله على بصيرة) دعوت كنندگان: رسول الله (صلى الله عليه و آله) و پيروان او تطبيق دعوت پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) با دعوت پيامبران پيش از آن حضرت معناى آيه : (حتى اذا استياءس الرّسل و ظنّوا انّهم قد كذبوا...) بحث روايتى رواياتى در معناى جمله ! (ما يؤ من اكثرهم بالله الّا و هم مشركون) دو روايت در بيان اينكه مراد از: (من اتّبعنى) در آيه :(قل هذه سبيلى ...) على (عليه السلام) است چند روايت در معناى آيه : (حتى اذا استيئس الرّسل ...) سوره رعد آيات 1 تا 4 ترجمه آيات بيان آيات آهنگ كلى سوره : اثبات آيت بودن و حقانيت قرآن كريم مكى بودن سوره رعد و اشاره به اقوال ديگر در اين مورد معناى جمله : (تلك آيات الكتاب) و دلالت آن بر آيات كتاب طبيعت و كتاب وحى وجه دلالت آيه : (الذى رفع السموات بغير عمد...) بر وحدانيت رب و مدبر عالم و وجه آوردن قيد: (ترونها) آيه شريفه : (الذى رفع السموات ...) در مقام اثبات وحدت خداى تعالى در ربوبيت است معناى تدبير و مراد از تدبير امر عالم (يدبّر الامر) معناى (تفصيل آيات) و مراد از اينكه مراد از آيات آيات تكوينى است يا آيات كتاب وحى برخى از نشانه ها و آيات تكوينى : (هو الّذى مدّ الارض ...) معناى اينكه خداوند ميوه ها را (زوجين اثنين) قرار داد بيان طنطاوى در تطبيق (زوجين اثنين) با نر و ماده بودن گياهان وجود اختلاف، تنوع و تمايز در خلقت مستند به اختلاف اراده مسبب الاسباب عزوجل است بحث روايتى آيات 5 و 6 سوره رعد ترجمه آيات بيان آيات شبهه معاد، سخنى شگفت آور و سزاوار تعجب است دلائل و جهات انكار و استبعاد زنده شدن بعد از مرگ و پوسيده شدن و رد جواب هر يك بيان اينكه لازمه انكار معاد انكار عالم ربوبى و در حقيقت كفر به رب العالمين است معناى (مثلات) و بان امر تعجب انگيز ديگرى در ارتباط با كافران معناى جمله : (ان ربك لذو مغفرة للناس على ظلمهم ...) نكاتى درباره عفو و عقاب الهى كه از آيه استفاده مى شود بحث روايتى (روايتى درباره وعده عفو و وعيد عقاب) آيات 7 تا 16 سوره رعد ترجمه آيات بيان آيات تعريض و توهين كفار به قرآن خطاب (انما انت منذر) در پاسخ به كفار اشاره به سه تا از كارهاى رحم در ايام حمل در آيه شريفه وجوهى كه مفسرين در معناى (آنچه رحم ها كم و زياد مى كنند) گفته اند هر موجودى به امر و حكم خدا محدود به حد و مقدارى است معناى غيبت و شهادت و اينكه خداوند عالم الغيب و الشهادة است معناى (كبير) و (متعال) بودن خداى تعالى مراد از اينكه انسان نگهبانانى دارد كه او را از امر خداوند حفظ مى كنند (معقبات) همانگونه كه به امر خدا حفظ مى كنند از امر خدا نيز حفظ مى كنند مقصود از جمله : (ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم) فقط بين اعمال خير و آثار نيك خارجى ملازمه هست پنج مساءله كه از توضيح آيه (له معقبات ...) روشن مى شود جهت و حكمت وجود تلازم بين اعمال صالح و نعمت ها و بهره مندى ها اختلاف شديد مفسرين در معناى آيه شريفه (له معقبات ...) معناى دعا و بيان اينكه حق دعا (دعاى مستجاب) براى خدا است و در برابر او نه غير او تمثيلى كه حال كسى را كه غير خدا را مى خواند بيان مى كند سه مطلب از تفسير آيه روشن گرديد ذلت حقيقى همه چيز در برابر خداى تعالى تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتى است وجه فساد گفتار بعضى مفسرين در مراد از سجده وجه اسناد سجود به سايه ها وجه اختصاص سجود موجودات به صبح و شام جهت اختصاص جمله : (و يسبح الرعد بحمده ) به بيان تسبيح رعد توحيد خالق به معناى توحيد رب است اعتقاد به وحدانيت خالق اعتقاد به ربوبيت ارباب و آله بحث روايتى رواياتى در ذيل جمله : (انما انت منذر و لكل قوم هاد) كه بر طبق آنها (هادى) على(عليه السلام) مى باشد رواياتى در معناى : (الله يعلم ما تحملكل اثنى و ما تغيض الارحام و ما تزداد) داستان عامر و اربد به نقل از ابن عباس چند روايت در ذيل آيه شريفه : (له معقبات من بين يديه ...) رواياتى در بيان مراد از: (ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ...) روايتى در مورد سجود هر كه در آسمانها و زمين است براى خد آيات 17 تا 26 سوره رعد ترجمه آيات بيان آيات وصف طريق حق و باطل و بيان حال اهل حق وباطل با ذكر يك مثال معناى (حق) و (باطل) بدن موجودات و افعال طبيعت حق و باطل در ضمن بيان يك مثال بيان معناى (كذلك يضرب الله الحق و الباطل) مثل هايى كه ارباب بصيرت را به حقايق عالم غيب رهنمون مى سازند چند مطلب راجع به كليات معارف الهى كه ازمثل كف، در آيه شريفه، استفاده مى شود هيچ امر حقى معارض و مزاحم حق ديگر نيست منظور از (حسنى) كه اجابت كنندگان دعوت پرودرگارشان داراى آن هستند وصف گروندگان به حق و (اولوا الالباب) و مقايسه آنان با جاهلان به حق حجت الهى فقط از طريق فطرت تمام نمى شود فرق ميان (خشيت) و (خوف) و موارداستعمال هر يك معناى : (صبروا ابتغاء وجه ربهم) اشاره به اينكه جهت عمل و الهى بودن آن مقصود حق گرايان مى باشد وجوهى كه درباره جهت اختلاف در بيان وصف اولوا الالباب گفته شده است وجه اختلاف در بيان وصف اولوا الالباب در آيه شريفه معناى (عقبى الدار) و نقطه مقابل آن (سوءالدار) مژده به صله رحم كنندگان كه با ارحام صالح خويش در بهشت عدن جمع خواهند شد معناى جمله : (و ما الحيوة الدنيا فى الآخرة الامتاع) بحث روايتى رواياتى درباره صله رحم و پيوند ارتباط باآل محمد (عليه السلام ) در ذيل جمله: (و الذين يصلون ...) چند روايت در ذيل جمله : (و يخافون سوء الحساب ) روايتى درباره صبر و اقسام آن آيات 27 تا 35 سوره رعد ترجمه آيات بيان آيات هدايت به دست خدا است و صرف وجود آيت معجزه سبب ايمان آوردن نيست ايمان صرف ادراك نيست بلكه بايد تواءم با تسليم وقبول قلبى باشد حقيقت ترس از خدا و عدم منافات آن با اطمينان به خدا مراد از (ذكر) اعم از ذكر لفظى است توضيحى درباره اينكه دلها فقط به ذكر خدا آرام مى گيرند مراد از حيات طيبه و (معيشت طوبى) كه از آثار آرامش و اطمينان قلب است بيان اقوال مختلف در ذيل (طوبى لهم) بهنقل از مجمع البيان معناى جمله: (اليه متاب) بدون مشيت خداوند شگفت ترين آثار الهى نيز اثرى در هدايت گمراهان نخواهد داشت وجوهى كه در معناى آيه شريفه : (و لو ان قرانا سيرت بهالجبال ... بل لله الامر جميعا) گفته شده است سه وجه در معناى آيه : (افلم ييأس الذين امنوا ان لو يشاء الله لهدى الناس جميعا) تهديد كفارى كه در ابتداى دعوت اسلام انكار و دشمنى پيشه كردند به نزول مصيبتها معناى قائم بودن خداى تعالى بر هر نفس و به هر آنچه مى كند احتجاجى بى سابقه عليه مشركين : اوصاف و فضائل شركاى خدا را بيان كنيد... وعده به مؤمنان در مقابل وعيدى كه به كافران داده شد بحث روايتى رواياتى در ذيل جمله : (الا بذكر الله تطمئن القلوب) و بيان اينكه پيامبر (صلى الله عليه و آله) و اهل بيت او (عليهم السلام) مصاديق ذكر خدايند چند روايت درباره شجره طوبى در ذيل جمله : (طوبى لهم و حسن ماب) رواياتى در ذيل آيه : (و لو ان قرانا سيرت به الجبال ...) آيات 36 تا 42 سوره رعد ترجمه آيات بيان آيات توضيحى در مورد خوشحال شدن اهل كتاب از نزول قرآن وجوه ديگرى كه در بيان مراد از: (و الذين آتيناهم الكتاب يفرحون بماانزل اليك) گفته شده است نهى شدن پيامبر (صلى الله عليه و آله) از پيروى خواسته هاى اهل كتاب انبياء (عليهم السلام) در آوردن آيه و معجزه داراى اختيار و استقلال نبوده اند معناى جمله (يمحو اللّه ما يشاء و يثبت) مراد از جمله (و عنده ام الكتاب ) در دنباله آيه خلاصه مضمون آيه (يمحو اللّه ما يشاء و يثبت) و نكاتى كه از آن استفاده مىشود معناى آيه شريفه : (اولم يروا انّا نأتى الارض ننقصها من اطرافها) بحث روايتى رواياتى درباره محو و اثبات احكام و قضاياى الهى درذيل جمله : (يمحوا لله ما يشاء و يثبت ...) رواياتى در مورد (بداء) و توضيحى در مورد اينكه حصول بداء مستلزم تغير علم خداى تعالى نيست چند روايت در مورد اينكه : (انّا نأتى الارض ننقصها من اطرافها) اشاره به مرگ علما و اختيار است آيه 43 سوره رعد ترجمه آيه بيان آيه اقامه حجت عليه كفار در جواب انكار رسالت پيامبر اسلام (ص) اقوال مختلفى كه در تفسير جمله (و من عنده علم الكتاب ) گفته اند بحث روايتى (رواياتى در اين باره كه مراد از: (من عنده علم الكتاب) على (عليه السلام) است