شهید آوینی

 

پی نوشت ها

1 - بقره ، آيه 30. 2 - ذاريات ، آيه 56.
3 - ابراهيم ، آيه 4.
4 - انعام ، آيه 90.
5 - البته در يك سرى ديگر از روايات ، علاوه بر تعداد، نام آنان نيز ذكر شده است . ر.ك . مقتل الحسين خوارزمى ، ج 1، ص 94 و ينابيع الموده ، ص 258 ومناقب خوارزمى .
6 - نـقـش ائمـه دراحـيـاى ديـن ، ج 11، ص 73 بـه نـقـل از مـسـنـد احـمـد، ج 1، ص 398 و 406 مـسـتـدرك الصـحـيـحـيـن ، ج 4، ص 501 كـنـز العـمـال ، ج 3، ص 26 ـ الصـواعق المحرقه ، ص 20 ـ الجامع الصغير، ج 1، ص 75. سيوطى در تـاريـخ الخـلفـا، ص 10، چـاپ مـصـر ايـن حـديـث را بـا الفـاظ مـخـتـلف از مـحـدّثـان اهل سنّت به چند طريق نقل كرده است .
7 - تاريخ الخلفا، سيوطى ، ص 10ـ12.
8 - نـقـش ائمـه دراحـيـاى ديـن ، ج 11، ص 74ـ75 بـه نقل از شرح سنن ترمذى ، ج 9، ص 68ـ69 .
9 - بـراى آشـنـايـى بيشتر با نظرات و توجيهات آنان به نقش ائمه دراحياى دين ، ج 11، ص 75 ـ 84 مراجعه كنيد.
10 - پيرامون ائمه اثنى عشر عليهم السلام ، احمدبن عبيدالله بن عياش ، ص 67، مؤ سسه نشر و تبليغ كتاب .
11 - بحار الانوار، ج 45، ص 115.
12 - ر.ك . مجموعه آثار دومين كنگره جهانى حضرت رضا، ج 1، ص 31 ـ 32 (سخنرانى آيت الله خامنه اى ).
13 - ر.ك . دراسات و بحوث فى التاريخ والاسلام ، جعفر مرتضى ، ج 1، ص 80 ـ 81.
14 - مجموعه آثار، ج 1، ص 35 ـ 36.
15 - بحارالانوار، ج 46، ص 213 به نقل از اعلام الورى ، ص 259 و مصباح المتهجد، ص 557وارشـاد ص 279. البـتـه بـعـضـى ولادت او را در سـوم صـفـر سال پنجاه و هفت دانسته اند (بحارالانوار به نقل از روضة الواعظين ، ص 248 و مصباح كفعمى ، ص ‍ 521 و دروس شهيد، ص 154 و كشف الغمه ، ج 2، ص 329).
16 - بـحـارالانـوار، ج 46، ص 215 واعـلام الورى ، ص 259 واعـيـان الشـيـعه ، ج 8، ص 390.
17 - مـعـصـوم هـفـتـم و هشتم ، جواد فاضل ، ص 6، عبدالله بن حسن را به همين جهت كه پدر و مادرش فاطمى بودند عبدالله محض مى گفتند.
18 - كـافـى ، ج 1، ص 469 (كـانـت صـدّيـقـةً لم تـدرك فـى آل الحسن (ع ) امراةٌ مثلُها)
19 - همان مدرك .
20 - امـام مـحمدباقر عليه السلام به خاطر فرزندش امام صادق (جعفربن محمد) بدين كنيه خوانده شد و بعدها امام جواد نيز به همين كنيه خوانده شد.
21 - ر.ك بـحـارالانـوار، ج 46، ص 223 و 225 واصول كافى ، ج 1، ص 390. 22 - حياة الامام الباقر، باقر شريف القرشى ، ج 1، ص 22.
23 - مناقب ، ج 4، ص 210.
24 - حياة الامام الباقر، ج 1، ص 22.
25 - مـطـالب ايـن بـخـش ازجـزوه اسـتـاد جـعـفر مرتضى عاملى با عنوان (نقش الخواتيم لدى الائمـه ...) كـه بـراى كـنـگـره جـهـانـى امـام رضـاعـليـه السـلام ارسال شده بود، اخذ گرديده است .
26 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 199.
27 - بحارالانوار، ج 46، ص 297 به نقل از كافى ، ج 2، ص 498.
28 - فصول المهمه ، ابن صباغ مالكى ، ص 212، اعلمى طهران .
29 - بحارالانوار، ج 46، ص 301.
30 - الامام محمدالباقر، عبدالودود الامين ، ص 21. البته لازم به ذكراست كه نمازهاى واجب و نـوافـل يـومـيـه مجموعاً 51 ركعت است ومعلوم مى شود امام علاوه برآنها، نمازهاى مستحبى ديگرى نيز مى خوانده است ، تعبير روايت حاكى از سيره امام است (كانَ يُصَلىّ).
31 - اعيان الشيعه ، ج 1، ص 650.
32 - كافى ، ج 3، ص 226.
33 - فرقان ، آيه 63 .
34 - ترجمه الميزان ، ج 15، ص 331.
35 - مـناقب ، ج 4، ص 207. لازم به توضيح است كه مسيحيان درجامعه اسلامى از اقليتهاى مـذهـبـى بودند كه موظف به پرداخت جزيه و رعايت حرمت مسلمانان بودند و چنين برخوردى از يك نـصـرانـى بـا امـام باقر حكايت از كمال مظلوميت آن بزرگوار دارد زيرا بايد از طرف حكومت آن قدر عليه امام سمپاشى شده باشد كه فردى از اقليتى مذهبى آن حضرت را مطرود حكومت دانسته و جـراءت كند به وى جسارت نمايد. اما برخورد كريمانه امام كه از روح متعالى وسعه صدرآن بـزرگـوار نـشاءت گرفته ، چنان مؤ ثر مى افتد كه آنمرد را به اشتباه خود واقف كرده و به راه حق مى كشاند.
36 - الارشاد، ص 264، اعلمى بيروت و فصول المهمه ، ص 213.
37 - اعيان الشيعه ، ج 1، ص 653 .
38 - بحارالانوار، ج 46، ص 302.
39 - ارشاد، ص 266.
40 - ارشاد، ص 266.
41 - كشف الغمه ، ج 2، ص 330، دارالكتاب الاسلامى بيروت .
42 - ارشاد،ص 266.
43 - تحف العقول ، ص 208، مؤ سسه اعلمى بيروت .
44 - بحارالانوار، ج 46، ص 291.
45 - نهج البلاغه ، نسخه معجم ، خطبه 160.
46 - بحارالانوار، ج 46، ص 303 به نقل از كتاب الزهد از حسين بن سعيد اهوازى .
47 - همان مدرك ، ص 301 به نقل از كافى ، ج 6، ص 509.
48 - اعيان الشيعه ، ج 1، ص 651.
49 - كشف الغمه ، ج 2، ص 362.
50 - بحارالانوار، ج 46، ص 291.
51 - اعيان الشيعه ، ج 1، ص 651.
52 - بحار، ج 46، ص 293 به نقل از كافى ، ج 6، ص 446.
53 - حـيـاة الامـام مـحـمـدالبـاقـر، ج 1، ص 27. چـنـيـن سخنى از عِكرَمَه عالم دربار اموى نيز نـقـل شـده اسـت . (اعـيان الشيعه ، ج 1، ص 653 و مناقب ، ج 4، ص 182 و بحارالانوار، ج 46، ص 258).
54 - ارشاد، ص 263 وبحارالانوار، ج 46، ص 286.
درايـنـجا براى اينكه بهتر به عظمت شخصيت علمى امام پى ببريم ، لازم است راجع به حكم بن عتيبه ومنزلت علمى او توضيحى بدهيم . بنابر گفته راويان حكم از بزرگان علماى زمان خود بوده است . مجاهد بن رومى گويد: حَكَم را در مسجد خيف ديدم كه علما اطراف او را گرفته بودند واز او فيض مى بردند و جرير نيزاز مغيره نقل مى كند كه وقتى حَكَم به مدينه مى آمد، خلوتگاه و مـحـل مـنـاجـات پيامبر(سارية النبى ) را براى او خلوت مى كردند كه درآن نماز بگذارد و ابن سـعـد در مـورد او گـويد: او موثق و موثّق وفقيه وعالم و بلند مرتبه بود كه احاديث زيادى از وى رسـيـده اسـت . (حـيـاة الامـام البـاقـر، ج 1 ص 99، بـه نقل از تهذيب التهذيب ، ج 2، ص 133 ـ 134.)
55 - همان مدركها.
56 - الصواعق المحرقه ، ص 201، چاپ قاهره .
57 - بحارالانوار، ج 46، ص 289 به نقل از حليه الاولياء، ج 3، ص 329.
58 - حجر، آيه 75.
59 - الامام الباقر، دخيل ، ص 95 و كشف الغمه ، ج 2، ص 333.
60 - كشف الغمه ، ج 2، ص 339.
61 - بحارالانوار، ج 46، ص 225 و حياة الامام محمدالباقر، ج 1، ص 26 و 27.
62 - البدايه و النهايه ، ابن كثير، ج 9، ص 321.
63 - صحيفه نور، ج 21، ص 171 (مقدمه وصيتنامه الهى سياسى امام امت قدس سره ).
64 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 32.
65 - همان مدرك ، ص 274.
66 - بحارالانوار، ج 46، ص 225.
67 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 25.
68 - ر.ك . بحارالانوار، ج 46، ص 225 ـ 226.
69 - مناقب ، ج 4، ص 197.
70 - بحارالانوار، ج 46، ص 249.
71 - الامام محمد الباقر، دخيل ، ص 95.
72 - ايـن قسمت خلاصه مقاله استاد جعفر مرتضى در اين مساله است (ر.ك . دراسات و بحوث فى التاريخ و الاسلام ، ج 1، ص 144 ـ 154).
73 - دوران خـلافـت عـبـدالمـلك بـن مـروان از سـال 65 هـجـرى تـا سال 86 هجرى است يعنى از هشت سالگى تا بيست و نه سالگى امام .
74 - جـودت پـاشـا نـويـسـنـده مـصـرى تصريح مى كند كه خودش سكه ضرب شده درزمان حضرت امير(ع ) رانزد صبحى پاشا از وزراى عثمانى ديده است . (دراسات و بحوث ، ج 1، ص 147 به نقل از التراتيب الاداريه ، ج 1، ص 421 ـ 422).
75 - البـتـه اسـتـاد مرتضى دخيل بودن امام باقرعليه السلام دراين قضيه را صحيح نمى داند و آن را به امام سجاد عليه السلام نسبت مى دهد.
76 - بـراى آشـنايى با تفصيل بحث به كتاب (دراسات و بحوث فى التاريخ والاسلام ، جعفر مرتضى عاملى ، ج 1، ص 141 ـ 154 مراجعه كنيد.
77 - ر.ك . امامت و رهبرى ، شهيد مطهرى .
78 - نهج البلاغه ، خطبه 2.
79 - همان مدرك ، خطبه 4.
80 - دومين خلفيه مروانى كه ازسال 65 خليفه شد ومعاصر با امام سجاد(ع ) بود.
81 - مـجـمـوعـه آثـار، دومـيـن كـنـگره جهانى حضرت رضا عليه السلام ، ج 1، ص 34. (با تصرف بسيار اندك ).
82 - كامل ، ج 4، ص 537.
83 - تاريخ الخلفا، ص 246.
84 - مناقب ، ج 4، ص 207.
85 - كفاية الاثر، ص 238.
86 - كفاية الاثر، ص 239.
87 - اصول كافى ، ج 1، ص
88 - بحارالانوار، ج 46، ص 232؛ كفاية الاثر، ص 242.
89 - اعلام الورى ، ص 264.
90 - همان مدرك ، ص 265.
91 - ر.ك بحارالانوار، ص 233 ـ 286 (باب معجزاته و معالى اموره )
92 - يونس ، آيه 35.
93 - الارشاد، ص 266.
94 - بحارالانوار، ج 46، ص 360.
95 - تـرجـمـه المـيـزان ، ج 13، ص 204 بـه نقل از درالمنثور، سيوطى ، ج 4، ص 190 ـ 191.
96 - تاريخ الخلفا، ص 223.
97 - همان مدرك ، ص 247.
98 - الشيعه والحاكمون ، ص 121.
99 - تاريخ الخلفا، ص 251.
100 - همان مدرك .
101 - تاريخ الخلفا، ص 223.
102 - الشيعة والحاكمون ، ص 113 به نقل از عقدالفريد، ج 5، ص 176.
103 - ترجمه تاريخ سياسى اسلام ، ص 479.
104 - همان مدرك .
105 - كامل ، ج 5، ص 9.
106 - تاريخ الخلفا، ص 223.
107 كنايه از تهوّر و خشونت درامر سياست است .
108 - مروج الذهب ، ج 3، ص 160.
109 - الشيعه والحاكمون ، ص 101.
110 - همان مدرك . ص 102.
111 - تاريخ الخلفا، ص 223.
112 - كامل ، ج 5، ص 11.
113 - ترجمه تاريخ سياسى اسلام ، ج 1 ، ص 481.
114 - الكامل ، ج 5، ص 9.
115 - همان مدرك ، ص 9 ـ 10.
116 - مسعودى مى نويسد: درمورد اين ام البنين خبرهاى فراوانى از بخششها و ديگر كارهاى خـوب او نقل شده كه ما آنها را دركتابهاى ديگر (غير از مروج الذهب ) آورده ايم . (مروج الذهب ، ج 3، ص 160)
117 - دورنمايى از زندگى امام باقر(ع )، مهدى پيشوايى ، ص 24.
118 - همان مدرك ، ص 5.
119 - تاريخ الخلفا، ص 224.
120 - كامل ، ج 5، ص 59.
121 - تـرجـمـه تاريخ سياسى اسلام ، ج 1، ص 401. در مورد پرخوريهاى او داستانهاى عجيبى نوشته اند. ر.ك . مروج الذهب ، ج 3، ص 175.
122 - حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 42.
123 - الشيعة والحاكمون ، ص 104.
124 - كامل ، ج 5، ص 10.
125 - مروج الذهب ، ج 3، ص 177وتاريخ الخلفا، ص 226، حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 42، ترجمه تاريخ سياسى اسلام ، ج 1، ص 40.
126 - تاريخ الخلفا، ص 226 ـ 227.
127 - همان مدرك ، ص 2206.
128 - ترجمه تاريخ سياسى اسلام ، ج 1، ص 403.
129 - ر.ك . جهاد الامام السجاد، ص 264.
130 - كامل ، ج 5، ص 62.
131 - الشيعه والحاكمون ، ص 106 وكامل ، ج 5، ص 42.
132 - همان مدرك ، ص 107.
133 - همان مدرك و كامل ، ج 5، ص 42.
134 - فدك فى التاريخ ، محمدباقر صدر، ص 21 ـ 22.
135 - سفينة البحار، ج 2، ص 272.
136 - نـقـش ائمـه دراحـيـاى ديـن ، ج 1، ص 150 ومـعـالم المـدرسـتـيـن ، ج 2، ص 44 بـه نقل ازتذكرة الحفاظ ذهبى ، ج 1 ، ص ‍ 2 ـ 3.
137 - همان مدرك .
138 - دورنـمـايـى اززنـدگـى امـام مـحـمـد بـاقـر، پـيـشـوايـى ، ص 61 بـه نقل از (السنة قبل التدوين )، محمد عجاج خطيب ، ص ‍ 329.
139 - تاريخ الخلفا، ص 232.
140 - همان مدرك ، ص 237.
141 - حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 47 ـ 48.
142 - كامل ، ج 5، ص 45 ـ 48.
143 - بحار الانوار، ج 46، ص 336.
144 - جهاد الامام السجاد، ص 263.
145 - حياة الامام موسى بن جعفر ، قرشى ، ج 1، ص 305.
146 - شماره هاى 3 تا 5 از حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 53 ـ 54 نوشته شده است .
147 - جـهـاد الامـام السـجـاد، ص 262 بـه نـقـل از بصائر الدرجات ، دلائل الامامه ، بحارالانوار، واثبات الهداة .
148 - كامل ، ج 5، ص 48 والشيعه والحاكمون ،ص 111.
149 - همان مدرك .
150 - مروج الذهب ، ج 3، ص 195.
151 - الشيعه و الحاكمون ، ص 113.
152 - كامل ، ج 5، ص 68
153 - طبقات ، ج 5، ص 95.
154 - الشيعه والحاكمون ، ص 113 والكامل ، ج 5، ص 121 و مروج الذهب ، ج 3، ص 198 ـ 199.
155 - حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 56.
156 - تاريخ بعقوبى ، ج 2، ص 328.
157 - مورج الذهب ، ج 3، ص 211.
158 - ر.ك . الاغانى ، ج 6، ص 100.
159 - عـوالم ، ج 18، ص 171. اين برداشت عبدالملك كاملاً صحيح بود زيرا همان طور كه خلافت اموى بعد از واقعه كربلا در سال 64 با مرگ معاويه ثانى متلاشى شد، خلافت مروانى هـم بـعـد از شـهـادت زيـد در سـال 122 مـضـطـرب شـده و بـالاخـره در سـال 132 بـه طـور كـامل سقوط كرد وامام باقر عليه السلام درمورد حكومت بنى عباس فرمود: پـيوسته حكومت شما قوى خواهد بود تا خون حرامى ازما را نريخته ايد وهنگامى كه دستتان به آن خـون رنـگـيـن شد، خداوند، بنده اى ازبندگان پست خويش را بر شما مسلط خواهد كرد وطومار حـكـومـت شـمـا را درهـم خـواهـد پـيـچـيـد. در شـرح ايـن حـديـث احـتـمـال داده اند كه منظور از آن خون حرام ، آن دو فرد علوى باشد كه دراواخر حكومت بنى عباس كشته شدند همچنانكه هلاكو آن بنده پستى بود كه بر بنى عباس مسلط شد ( بحار، ج 46، ص 342 ـ 343).
160 - الامام محمدالباقر، دخّيل ، ص 95.
161 - بـحـارالانـوار، ج 46، ص 272 ـ 273 (البـته اين جريان طولانى است وامام درصدد نـشـان دادن عـلم امـامـت به يكى از شيعيان بود كه در اين مورد اطمينان نداشت و اين واقعه درزمان امامت آن بزرگوار بود).
162 - الامام محمدبن على ، دخيّل ، ص 42.
163 - حـيـاة الامـام مـحـمـدالبـاقـر، ج 2، ص 51 ـ 52 بـه نقل ازتاريخ دمشق ، ج 51، ص 38.
164 - الامـام مـحـمـدالباقر، دخيّل ، ص 44 المناقب ، ج 4، ص 207 ـ 208، بحارالانوار، ج 46، ص 326 ـ 327.
165 - اثبات الوصيّه ، ص 154.
166 - بحارالانوار، ج 46، ص 251.
167 - تاريخ يعقوبى ، ج 2، ص 251.
168 - مجموعه آثار دومين كنگره جهانى حضرت رضا عليه السلام ، ج 1، ص 50.
169 - كامل ، ج 5، ص 130.
170 - احـتـجـاج ، ج 2، ص 326. هشام افراد ديگرى همچون اَبْرَش كلى و سالم را هم براى سـؤ ال كـردن ازامـام فـرسـتـاد كـه آنـهـا هـم جـواب قـاطـع و كامل دريافت داشتند. ر.ك . بحارالانوار، ج 46، ص 332 و 355.
171 - بحارالانوار، ج 46، ص 264.
172 - قيامت ، آيه 16 ( باشتاب وعجله زبان به قرائت قرآن مگشاى )
173 - الحاقّه ، آيه 12 (وگوش پذيرنده آن را درخودجاى دهد و حفظ گرداند.)
174 - امـام بـاقـر عليه السلام در زمان خود بنابر مصالحى زيد را از قيام نهى كرد وزيد نـيـز اطاعت نمود و درزمان امام صادق و به اذن ايشان قيام كرد. ر.ك . شخصيت و قيام زيدبن على (ع )، ص 55 و 127.
175 - بحار، ج 46، ص 194.
176 - الغدير، ج 3، ص 70.
177 - نساء، آيه 34 (اى مؤ منان از قيام كنندگان براى عدالت و از شهادت دهندگان براى خدا باشيد.)
178 - قـومـى از يـهود كه مورد لعن و نفرين خدا قرار گرفتند چون حكم حرمت شنبه را نگه نداشتند. ر.ك . سوره اعراف ، آيه 163 ـ 166.
179 - بحارالانوار، ج 46، ص 318.
180 - بحارالانوار، ج 46 ، ص 312.
181 - بحارالانوار، ج 46، ص 201.
182 - همان مدرك ، ص 288.
183 - از عالمان ومفسران معروف عامّه است .
184 - بحار الانوار، ج 46، ص 258.
185 - عَزَّه نام معشوقه وى بود و غزلهايش را هميشه به ياد ونام او مى سرود.
186 - حـيـاة الامـام البـاقـر، ج 1، ص 320 بـه نقل از اعلام ، ج 6، ص 72.
187 - مناقب ، ج 4، ص 207؛ حياة الامام الباقر، ج 1، ص 320.
188 - روزهـاى سـيـزدهـم و چهاردهم و پانزدهم هرماه را ايام البيض مى نامند چون ماه درتمام طول شب اين روزها مى تابد.
189 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 332.
190 - همان مدرك ، ص 343.
191 - ر.ك . ترجمه الميزان ، ج 15، ص 170.
192 - دراسـات وبـحـوث ، ج 1، ص 51 بـه نقل ازخوارزمى .
193 - دراسـات وبـحـوث ، جـعـفـر مـرتـضـى ، ج 1، ص 49 بـه نقل از نظم در رالمطين ، ص 197.
194- مطالب اين عنوان تلخيصى است ازكتاب (دراسات و بحوث فى التاريخ والاسلام ، استاد جعفر مرتضى عاملى ، ج 1، ص ‍ 47 ـ 56 مقاله (مع جوائز الائمه للشّعراء).
195 - حياة الامام محمدالباقر، ج 2، ص 85.
196 - وَجـَعـَلْنـا بـَيـْنـَهـُمْ وَبـَيـْنَ الْقـُرَى الَّتـى بـارَكْنا فيها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّ رْنا فيهَا السَّيْرَ سيرُوا فيها لَيالِىَ وَ اَيّاماً امِنينَ)
197 - احتجاج ، ج 2، ص 328.
198 - بحارالانوار، ج 46، ص 357.
199 - بحارالانوار، ج 46، ص 291.
200 - همان مدرك ، ص 271.
201 - حـيـاة الامـام مـحـمـدالبـاقـر، ج 2، ص 90 بـه نقل ازمقالات الاسلاميين ، ملل ونحل وتاريخ بغداد.
202 - مناقب ، ج 4، ص 199.
203 - بحار الانوار، ج 46، ص 304ـ305.
204 - بحار الانوار، ج 46، ص 264.
205 - الشيعة و الحاكمون ، ص 75 به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد.
206 - همان مدرك ، ص 94، و شرح ابن ابى الحديد، ج 3، ص 15.
207 - بحار الانوار، ج 45، ص 343.
208209 - عوالم ، ج 18، ص 215.
210 - چـون او از طـرف پـدر عـلوى و از طرف مادر فاطمى بود، او را اشرف مى ناميدند در قبال عمر بن على عليه السلام كه او را اطرف مى خواندند چون فقط جلالت پدرى را داشت .
211 - منتهى الامال ، ج 2، ص 46.
212 - شـخـصـيـت و قيام زيد بن على ، ص 28. براى اطلاع بيشتر از احاديث پيامبر و امامان درباره زيد به همين كتاب مراجعه كنيد.
213 - همان مدرك ، ص 39.
214 - همان مدرك ، ص 45.
215 - بحار الانوار، ج 46، ص 170.
216 - مقاتل الطالبيين ، ص 87.
217 - همان مدرك .
218 - همان مدرك .
219 - حج ، آيه 78.
220 - مـقـدمه رياض السالكين فى شرح صحيفة سيد الساجدين ، سيد على خان ، ج 1، ص 79 به نقل از عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 248.
221 - امـام بـاقـر داراى چند فرزند پسر بود از جمله : امام صادق عليه السلام ، عبدالله ، ابراهيم ، عبيدالله و على كه ابراهيم و عبيدالله در زمان حيات پدر وفات كردند و محدّث قمى در منتهى الامال نوشته : مشهور است در زمان ما كه قبر على بن محمد الباقر عليه السلام در ناحيه كـاشـان در مـشـهـد اردهـال اسـت و مـعـروف اسـت بـه (شـاهـزاده سـلطـان عـلى ). (مـنـتـهـى الامال ، ج 3، ص 119)
222 - بحار الانوار، ج 46، ص 365.
223 - عمدة الطالب ، ص 69.
224 - بحار الانوار، ج 46، ص 230 و اصول كافى ، ج 1، ص 305.
225 - عمدة الطالب ، ص 100.
226 - غـَمـر بـه مـعناى آب فراوان و او را به خاطر بخشش زيادش به اين لقب مى ناميدند. 227 - عمدة الطالب ، ص 102.
228 - تذكرة الخواص ، ص 197.
229 - بحار الانوار، ج 46، ص 250.
230 - در شـنـاخـت فـرزنـدان و اصـحـاب امـام حـسـيـن (ع )، مـقـرّم ، ص 164 بـه نقل از اقبال .
231 - در شناخت فرزندان و اصحاب امام حسين (ع )، مقرّم ، ص 166.
232 - بحار الانوار، ج 46، ص 230 و اصول كافى ، ج 1، ص 305.
233 - و بعضى از اهل كتاب هستند كه قبل از مرگ به آن ايمان مى آورند. نساء، آيه 159.
234 - بـحـار الانـوار، ج 46، ص 128؛ تفسير عياشى ، ج 1، ص 283؛ تفسير برهان ، ج 1، ص 426.
235 - الامام محمد بن على الباقر، الامين ، ص 47ـ48.
236 - مـجـمـوعـه آثـار دومـيـن كـنـگـره جـهـانـى حـضـرت رضـا (ع )، ج اول ، نـهـضـت تـرجـمـه و نـشـر عـلوم بـيـگـانـگـان ، دكـتـر مـحـقـق بـه نقل از التنبيه و الاشراف ، ص 105.
237 - مجموعه آثار، مقاله دكتر محقق به نقل از فهرست ، ابن نديم ، ص 303.
238 - بـه عـنوان مثال امام باقر به حسن بصرى كه به (فقيه بصره ) شهرت داشت ، مى فرمايد: اگر به تو جاهل اهل بصره بگويم ، جز حق و واقع نگفته ام (ر. ك . احتجاج ، ج 2، ص 328، مؤ سسه اعلمى بيروت ).
239 - دراسات و بحوث فى التاريخ و الاسلام ، جعفر مرتضى عاملى ، ج 1، ص 80.
240 - اعلام الورى ، ص 272.
241 - نقش ائمه در احياى دين ، ج دهم ، ص 10ـ11.
242 - بحارالانوار، ج 46ـ ص 356.
243 - بـحـوث فـى المـلل و النـحـل ، ج 1، ص 75، بـه نقل از الغدير، ج 5، ص 292ـ293.
244 - مـقـدمـه ابـن خـلدون ، ص 439. البـتـه ايـن طـبـيعى است ، وقتى آنان خود را از محضر اهـل بـيـت مـحـروم كـردنـد، چـاره اى جـز پـنـاه بـردن بـه امثال كعب الاحبار نداشتند.
245 - بـحـوث فـى المـلل و النـحـل ، سـبـحـانـى ، ج 1، ص 84، بـه نـقـل از حـليـة الاوليـاء، ج 6، ص 20 (تـوجـه كـنـيـد كـه در ايـن نـقـل نـظـر او بـه تـقـدس دادن خـاص بـه بـيـت المـقـدس در مقابل كعبه نيز هست ).
246 - بـحـوث فـى المـلل و النـحـل ، ج 1، ص 91 بـه نقل از ميزان الاعتدال ، ج 4، ص 353.
247 - ر. ك . اعيان الشيعه ، ج 1، ص 512ـ514.
248 - بحوث فى الملل و النحل ، ج 5، ص 359.
249 - بحوث فى الملل و النحل ، ج 5، ص 196ـ197.
250 - ر. ك . همان مدرك ، ص 217 به بعد.
251 - ر. ك . همان مدرك ، ج 1، ص 58.
252 - بحار الانوار، ج 100، ص 94.
253 - بحوث فى الملل و النحل ، ج 1، ص 118.
254 - همان مدرك ، ج 3، ص 193ـ194.
255 - ر. ك . همان مدرك ، ج 3، ص 163ـ166.
در روايـات امـامـان عـليـهـم السـلام ، هـم جـبـريـهـا و هـم مـعـتـزله كـه قائل به تفويض هستند، قدرى ناميده شده اند. اما بعضى از احاديث كه در آنها به جبريها قدرى گفته شده :
1ـ رسـول خـدا(ص ) فـرمـود: قـدريـه بـه زبـان هـفـتـاد پـيـامـبـر لعـن شـده انـد. سـؤ ال شـد: قـدريـه چه كسانى هستند؟ پيامبر (ص ) فرمود:ًّط قومى هستند كه گمان مى كنند خداوند گـنـاهـان را بـر آنـان تقدير و لازم كرده و بعد بر همين گناهان عذابشان مى كند. (بحار، ج 5، ص 47).
2ـ فـردى از امام على (ع ) پرسيد: رفتن ما به سوى صفين به قضا و تقدير خداوند است ؟ امام فرمود: آرى ، هر كارى كه مى كنيد به قضا و قدر خداوند است ، بعد حضرت فرمود: درست است كه به قضا و قدر خداست ولى شما مجبور نيستيد، بعد فرمود: اگر قضاى حتمى و قدرِ لازم خدا بـود، شـمـا قـدرت نـداشتيد و عقاب معنا پيدا نمى كرد، (چون جبر بود) ... بعد در ادامه فرمود: (اعـتقاد به قدر حتمى و قضاى لازم ) اعتقاد بت پرستان و قدريّه اين امت و مجوس آن است . (بحار الانوار، ج 5، ص 13)
و اما بعضى احاديث كه لفظ قدريه در آنها بر مفوضّه اطلاق شده است :
1ـ امـام سـجـاد عـليـه السـلام در ذيـل آيـه (ان الله لا يـغـيـّر مـا بـقـوم ...) فـرمـود: قـدريه به اول اين آيه استدلال مى كند (و بشر را مختار و مفَّوض اليه مى دانند) ولى آنطور كه مى گويند نـيـسـت ، آيـا نـمـى بينى كه خداوند در ادامه همين آيه مى فرمايد: (هرگاه خدا براى بنده اى بد بخواهد، كس نمى تواند آن را ردّ كند). (بحار الانوار، ج 5، ص 5)
2ـ امـام بـاقـر فـرمـود: قـدريـّه كـسـانـى هـسـتـنـد كـه تـقـديـر را قبول ندارند و گمان مى كنند كه هدايت و گمراهى بشر فقط به دست خود اوست ، اگر بخواهند هدايت مى شوند و اگر بخواهند گمراه مى گردند. (بحار الانوار، ج 5، ص 9)
256 - نقش ائمه در احياى دين ، ج 10، ص 93ـ94.
257 - همان مدرك ، ص 68.
258 - الامام الصادق و المذاهب الاربعه ، ج 1 و 2، ص 234.
259 - بحار، ج 46، ص 332.
260 - ملل و نحل شهرستانى ، ج 1، ص 27.
261 - نقش ائمه در احياى دين ، علامه عسكرى ، ج 10، ص 75.
262 - ر. ك . بحار الانوار، ج 36، ص 204ـ210.
263 - حـيـاة الامـام مـحـمـد الباقر (ع )، ج 1، ص 25. (اِنَّكَ سَتَلْحَقُ وَلَدى هذا ـ وَ اَشارَ اِلَى الْحُسَيْنِ ـ فَاِذا اَدْرَكْتَهُ فَاقْرَاءْهُ عَنِّى السَّلامَ وَ قُلْ لَهُ: يا باقِرَ الْعِلْمِ اَبْقِرْهُ).
264 - كافى ، ج 8، ص 311 و بحار الانوار، ج 46، ص 350.
265 - نحل ، آيه 44.
266 - آل عمران ، آيه 164 و جمعه ، آيه 2.
267 - كتاب خدا ما را بس است . (و نيازى به مفسّر و معلم و... نداريم !) (معالم المدرستين ، ج 2، ص 41 به نقل از صحيح بخارى (كتاب العلم )، ج 1، ص 22).
268 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 11.
269 - البيان ، ج 1، ص 25.
270 - البيان ، ص 210.
271 - ص ، آيـه 75، اى ابـليـس چـه چـيـز مـانـع شد تو را از اينكه بر آن چه به دو دست خويش آفريدم سجده كنى .
272 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 1، ص 177، بـه نقل از توحيد صدوق .
273 - احتجاج ، ص 322.
274 - بحار الانوار، ج 4، ص 67.
275 - سـبـاء، آيـه 18. (و مـا بـيـن آنـان و دهـكـده هـاى پـر بركت ، قريه ها قرار داديم كه يـكـديـگـر را مـى ديـدنـد و مسافت بين آنها را به اندازه هم كرده بوديم ، گفتيم : در اين شهرها شبها و روزها سير كنيد در حالى كه ايمن باشيد.
276 - (ذريـّة مـصـطـفـاة بـعـضـهـا مـن بـعـض ) اشـاره بـه آيـات 33 و 34 آل عـمـران (ان الله اصـطـفـى ادم و نـوحـا و آل ابـراهـيـم و آل عمران على العالمين ذريّة بعضها من بعض و الله سميع عليم ).
277- احتجاج ، ص 328.
278 - ابراهيم ، آيه 25 (درختى كه ريشه اش ثابت (در زمين ) و شاخه اش در آسمان است .
279 - الامام محمد الباقر، عبدالودود الامين ، ص 67.
280 - فاطر، آيه 32 (سپس كتاب را به بندگان خويش كه انتخابشان كرديم ، به ميراث داديـم ، بـعـضـى از آنـان سـتمكار بر خويش وبعضى ميانه رو و بعضى سبقت گيرندگان به سوى خيرات هستند).
281 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 187.
282 - احتجاج ، ص 327.
283 - ابراهيم ، آيه 37.
284 - بحار الانوار، ج 46، ص 349.
285 - ابـو حمزه ، ثابت بن دينار از افرادى است كه در مكتب امامان سجاد، باقر، صادق ، و كاظم عليهم السلام تربيت شده است . (تنقيح المقال ، ج 1، ص 190)
286 - بجارالانوار، ج 46، ص 357.
287 - اصول كافى ، ج 1، ص 92.
288 - همان مدرك ، ص 82.
289 - همان مدرك ، ص 94.
290 - احتجاج ، ص 322.
291 - احتجاج ، ص 321.
292 - اصول كافى ، ج 1، ص 82.
293 - اصول كافى ، ج 1، ص 87.
294 - احتجاج ،ص 321.
295 - همان مدرك ، ص 327.
296 - اصول كافى ، ج 1، ص 159.
297 - تحف العقول ، ص 217.
298 - اصول كافى ، ج 2، ص 23.
299 - اصول كافى ، ج 1، ص 175.
300 - حياة الامام محمدالباقر، ج 1، ص 197.
301 - ر.ك .حياة الامام محمدالباقر، ج 1، ص 197 به بعد.
302 - احتجاج ، ص 327.
303 - احتجاج ، ص 328.
304 - بحار الانوار، ج 46، ص 355 و احتجاج ، ص 323.
305 - بحوث فى الملل و النحل ، ج 1، ص 75.
306 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 1، ص 10، بـه نقل از ميزان الاعتدال ، ج 1، ص 383.
307 - اعلام الورى ، ص 294.
308 - حياة الامام محمدالباقر، ج 1، ص 140.
309 - همان مدرك ، ج 2، ص 119.
310 - بحار الانوار، ج 46، ص 354.
311 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 141.
312 - اعلام الورى ، ص 294.
313 - بحار الانوار، ج 46، ص 356.
314 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 225.
315 - مناقب ، ج 4، ص 199.
316 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 10.
317 - همان مدرك ، ص 227، به نقل از الشيعه و فنون الاسلام ، ص 95.
318 - مستمسك عروة الوثقى ، ج 7، ص 349.
319 - ر. ك . حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 227ـ229.
320 - همان مدرك ، ص 230ـ231.
321 - اختصاص ، ص 8 .
322 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 197 و اختصاص ، ص 61 .
323 - اختصاص ، ص 83.
324 - مناقب ، ج 4، ص 211.
325 - آن پـنـج نـفـر ديـگـر عـبـارتـنـد از: مـعـروف بـن خـربـوذ، بـريـد عـجـلى ، فـضـيـل بـن يـسـار، مـحـمـد بـن مـسـلم و ابـو بـصـيـر اسـدى (قـامـوس الرجـال ، ج 4، ص 173 و مـنـاقب ، ج 4، ص 211 و حياة الامام محمد الباقر، ج 2، ص 264 به نقل از رجال نجاشى ).
326 - تنقيج المقال ، ج 1، ص 438.
327 - معجم الرجال الحديث ، ج 7، ص 249.
328 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 439.
329 - رجـال كـشـى ، ص 133 (در روايت ديگر فرمود: خدا زراره را رحمت كند، اگر زراره و رفقايش نبودند سخنان و احاديث پدرم كهنه مى گشت . ص 136).
330 - همان مدرك ، ص 136ـ137.
331 - رجال كشى ، ص 138.
332 - همان مدرك ، ص 178.
333 - رجال كشى ، ص 176.
334 - همان مدرك .
335 - همان مدرك ،ص 276.
336 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 2،ص 250، و تـنـقـح المقال ، ج 1، ص 371.
337 - اختيار معرفه الرجال (رجال كشى )، ص 161.
338 - همان مدرك .
339 - همان مدرك ، ص 175.
340 - همان مدرك .
341 - حـيـاة الامـام مـحـمـدالبـاقـر، ج 2، ص 219 بـه نقل از رجال كشى .
342343 - همان مدرك .
344 - رجال كشى ، ص 330.
345 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 2، ص 194، بـه نقل از ميزان الاعتدال ، ج 1، ص 5.
346 - سيرة الائمه الاثناعشر، ج 2، ص 204.
347 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 4 و معجم رجال الحديث ، ج 1، ص 21ـ22.
348 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 4، و معجم رجال الحديث ، ج 1، ص 22ـ21.
349 - حياة الامام محمد الباقر، ج 2، ص 195.
350 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 202.
351 - بـنـابـرايـن بـا تـوجـه بـه احـاديـث فـراوانـى كـه نـقـل كـرده شـمـاره حـديـثهايى كه از امام باقر عليه السلام شنيده خيلى بيش از هفتاد هزار است . 352 - بحار الانوار، ج 46، ص 344.
353 - مناقب ، ج 4، ص 211.
354 - رجـال كـشـى ، ص 485 و سـه نـفـر ديـگـر: سـلمـان فـارسـى ، السـيّد، و يونس بن عبدالرحمن .
355 - بحار الانوار، ج 46، ص 341.
356 - حياة الامام محمد الباقر، ج 2، ص 229.
357 - معجم رجال الحديث ، ج 4، ص 20.
358 - بحار الانوار، ج 46، ص 282ـ283.
359 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 165.
360 - حياة الامام محمد الباقر، ج 2، ص 213.
361 - ر.ك تنقيح المقال ، ج 2، ص 165ـ166.
362 - اخـتـيـار مـعـرفـة الرجـال ، ص 213؛ تـنـقـيـح المقال ، ج 2، باب الفاء، ص 15.
363 - تنقيح المقال ، ج 1، مقدمه ص 213.
364 - اختيار معرفة الرجال ، ص 214.
365 - اختيار معرفة الرجال ، ص 137.
366 - بحار الانوار، ج 46، ص 258.
367 - ر. ك . كـليـات فـى عـلم الرجـال ، سـبـحـانـى ، ص 462 و 468 و تـنـقـيـح المقال ، ج 2، باب لام ، حاشيه ص 45.
368 - اختيار معرفة الرجال ، ص 171.
369 - همان مدرك ، ص 174؛ بحار الانوار، ج 46، ص 250 با مختصرى اختلاف در عبارات .
370 - بحار الانوار، ج 46، ص 261.
371 - عـِلبـاء بـن دراع اسـدى از اصـحـاب گـرانـقـدر امـام بـاقـر عـليـه السـلام . (تنقيح المقال ، ج 2، ص 258)
372 - اختيار معرفة الرجال ، ص 171.
373 - تنقيح المقال ، ج 2، ص 189.
374 - اختيار معرفة الرجال ، ص 218.
375 - تنقيح المقال ، ج 2، ص 189.
376 - اختيار معرفة الرجال ، ص 217.
377 - تنقيح المقال ، ج 3، ص 185. (باب ميم )
378 - اختصاص ، ص 202.
379 - اختيار معرفة الرجال ، ص 162.
380 - همان مدرك ، ص 165.
381 - اختصاص ، ص 202.
382 - تنقيح المقال ، ج 3، باب الميم ، ص 185.
383 - اختصاص ، ص 85.
384 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 1، ص 324 بـه نقل از خزانة الادب ، ج 1، ص 99.
385 - ر. ك . همان مدرك ، ص 327ـ329 و ص 334ـ338.
386 - حـيـاة الامـام مـحـمـد البـاقـر، ج 1، ص 325ـ326 بـه نقل از اغانى ، ج 15، ص 124.
387 - همان مدرك ، ص 332.
388 - حياة الامام محمد الباقر، ج 1، ص 33ـ343.
389 - همان مدرك ، ص 350.
390 - همان مدرك ، ص 356 به نقل از مقدمه الهاشميات ، ص 17.
391 - همان مدرك ، ص 359.
392 - همان مدرك ، ص 360.
393 - پيامبر فرمود: انا مدينة العلم و على بابها (بحار الانوار، ج 10، ص 120).
394 - حياة الامام محمد الباقر، ج 2، ص 243 و كافى ، ج 1، ص 399. (شَرِّقا اَو غَرِّبا لَنْ تَجِدا عِلْما صَحيحا الّ ا شَيْئا خَرَجَ مِنْ عِنْدِنا اَهْلَ اْلبَيْتِ.)
395 - بحار، ج 46، ص 295 به نقل از مناقب .
396 - همان مدرك ، ص 289.
397 - اختصاص ، ص 204.
398 - بحار، ج 46، ص 289. (انهم اهل بيت مفهمون )
399 - اخـتـيـار مـعرفة الرجال ، ص 210 البته بنابر نقلى ديگر او از (تبريّه ) بوده كه قائل به ولايت حضرت على بودند و بعد ولايت عمر و ابوبكر را هم پذيرفتند ولى بر عثمان و طلحه و زبير ايراد داشتند و ... .(همان مدرك ، ص 233)
400 - همان مدرك ، ص 178.
401 - بحار، ج 46، ص 286.
402 - همان مدرك ، ص 333.
403 - بحار، ج 46، ص 357ـ358.
404 - ر.ك بحارالانوار، ج 46، ص 351ـ352ـ355.
405 - تنقيح المقال ، ج 2، ص 331.
406 - تنقيح المقال ، ج 2، ص 2.
407 - تنقيح المقال ، ج 1، ص 427ـ428.
408 - از شـمـاره 9 تـا29 از كـتاب (الامام الصادق و المذاهب الاربعه ، ج 1، ص 440ـ445 نقل شده است .
409 - الامام الصادق و المذاهب الاربعه ، ج 1، ص 442ـ443.

 

Copyright © 2003-2022 - AVINY.COM - All Rights Reserved
logo