پـيـامـبـر اكـرم (ص ) فـرمـود: ((هـركس با بغض تو از دنيا رود، كافر از دنيا رفته است ، ولى مانند مسلمانان اورا محاسبه مى كنند)) ((138)) .
جا دارد كه روايت بالا را شكافته ژرفاى آن را دريابيم درباره نحوه محاسبه كفار در قيامت دونظريه هست :.
نـظـر اول : ايـنـكه كفار به خاطر كفرشان مؤاخذه و عقاب مى شوند ولى به خاطر ترك اعمالى كه دراسـلام واجب است ، مؤاخذه نمى شوند، همان طور كه به دليل ارتكاب اعمالى كه در اسلام حرام است ،عقابى نمى بينند زيرا اين حسابرسى مخصوص كسانى است كه به كفر آلوده نباشند، وگرنه با وجود كفرهر گناهى كوچك مى نمايد.
نـظـر دوم : كـفـار هـم به دليل كفر و عدم اعتقاد صحيح مؤاخذه مى شوند، هم به موجب اعمال و كـردار،يعنى در بعد عقايد عقاب كفر را مى بينند و در حوزه اعمال به كيفر هر گناهى كه مرتكب شـده و هرواجبى كه ترك كرده اند، عقاب مى بينند طرفداران اين نظريه قاعده اى را تاسيس كرده مى گويند: الكفارمعاقبون على الفروع كما انهم معاقبون على الاصول ، يعنى كفار همان طور كه به جرم انكار اصول دين عقاب مى شوند، به خاطر فروع دين هم عقاب مى بينند.
حديث ياد شده ، كيفر كينه توزان على (ع ) را بر اساس نظريه دوم ، تبيين مى كند.
1ـ8ـ محبت على نشانه ايمان و بغض او نشانه نفاق است .
پيامبر اكرم (ص ) به او فرمود:.
لا يحبك الا مؤمن و لا يبغضك الا منافق ، ((139)) .
جز مؤمن تو را دوست نمى دارد و جز منافق به تو بغض نمى ورزد.
او خـود مـى فـرمـود: ((بـه خـدا سوگند! پيامبر(ص ) به من گفته است كه جز مؤمن مرا دوست نمى دارد وجز منافق به من بغض نمى ورزد)) ((140)) .
و بـه هـمـيـن جـهـت بـود كه اصحاب مى گفتند: ((ما منافقان را از دشمنى با على بن ابى طالب مى شناختيم )) ((141)) .

2ـ آزار على ، آزار رسول (ص )

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
هركس على را بيازارد مرا آزرده است ،.
من آذى عليا فقد آذانى ((142)) .

3ـ سب على ، سب رسول (ص )

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
هركس به على بد بگويد، به من بد گفته است و هر كس به من بد بگويد به خدا بد گفته است و هر كس به خدا بد بگويد، خدايش به رودر آتش جهنم مى افكند ((143)) .

4ـ جدايى از على ، جدايى از رسول

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
هـركس از على (ع ) جدا شود از من جدا شده و هر كس از من جدا شود از خدا جدا شده و هركس از من جدا شود از خدا جدا شده است ،.
من فارق عليا فارقنى و من فارقنى فارق اللّه عزوجل ((144)) .

5ـ جنگ با على ، جنگ با پيامبر

ابوهريره مى گويد: پيامبر اكرم (ص ) على (ع ) و فاطمه و حسن و حسين (ع ) را ديد فرمود: هركس با شمابجنگد، من با او مى جنگم و هر كس با شما در صلح باشد با او در صلحم ، انا حرب لمن حاربكم و سلم لمن سالمكم ((145)) .

6ـ پرچم هدايت

پيامبر اكرم (ص ) به ابابرزة فرمود:.
خـداونـد تـعـالـى دربـاره عـلـى بـن ابـى طـالـب (ع ) به من فرموده است : او پرچم هدايت ، نشانه ايمان ،پيشواى دوستان خدا و پرتو روشنايى بخش همه كسانى است كه خدا را اطاعت مى كنند،.
يـا ابـابرزة ان رب العالمين عهد الى عهدا فى على بن ابى طالب صلوات اللّه عليه وآله فقال : انه راية الهدى و منار الايمان و امام آوليائى و نور جميع من اطاعنى .

7ـ على و حق

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
على با حق است و حق با اوست ، به هر طرف كه بچرخد،.
على مع الحق و الحق معه حيثما دار ((146)) .

8ـ حق و على

فرمود:.
على به هر سوى بچرخد حق با اوست ،.
الحق مع على حيث دار ((147)) .

9ـ على ، حق و قرآن

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
عـلى با حق و قرآن است و حق و قرآن همراه على است ، از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض كوثر به من برسند،.
على مع الحق و القرآن و الحق و القرآن مع علي لن يتفرقا حتى يردا على الحوض ((148)) .

10ـ على و قرآن

پيامبر اكرم فرمود:.
على با قرآن است و قرآن با على است ، از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض كوثر بر من واردشوند،.
على مع القرآن والقرآن مع علي لا يفترقان حتى يردا على الحوض ((149)) .

11ـ على (ع ) به منزله كعبه

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
يا على ! تو به منزله كعبه اى كه همه به سوى او مى آيند، ولى او به سوى كسى نمى رود، ((150)) .
انت بمنزلة الكعبة تؤتى و لا تاتى .
و فرمود:.
مثل على در ميان شما مثل همين كعبه است كه نگاه كردن به آن عبادت و حج آن واجب است .
مثل علي فيكم كمثل الكعبة المتسورة النظر اليها عبادة والحج اليها فريضة ((151)) .

12ـ على (ع ) باب آمرزش

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
عـلـى بـاب آمـرزش اسـت ، هـركـس از اين باب داخل شود مؤمن است و هر كس از آن خارج شود كافراست ،.
على باب حطة فمن دخل منه كان مؤمنا و من خرج منه كان كافرا ((152)) .

13ـ ميزان ايمان

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
اى على ! اگر تو نباشى پس از من مؤمنين شناخته نمى شوند،.
لولاك يا على ما عرف المؤمنون من بعدى ((153)) .

14ـ جدا كننده حق از باطل

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
اى على تو جدا كننده حق از باطلى ،.
انت الفاروق بين الحق والباطل ، ((154)) .

15ـ نشانه ايمان

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
اى على ! من تو را به عنوان نشانه اى بين خود و امتم قرار دادم ، هركس از تو پيروى نكند كافر است .
جعلتك علما فيما بينى و بين امتى فمن لم يتبعك فقد كفر ((155)) .

16ـ مقسم بهشت و دوزخ

پيامبر اكرم (ص ) به او فرمود: ((تو قسيم آتشى ، انت قسيم النار)) ((156)) .
و آن حضرت خود مى فرمود: من قسيم آتشم ، انا قسيم النار)) ((157)) .
و فرمود: ((من قسيم آتشم روز قيامت به جهنم مى گويم : اين براى تو و اين براى من يا: اين را بگير واين را رها كن )) ((158)) .
قـسـيـم در ايـن سـه روايت به معناى مقاسم است ، يعنى هر يك از دو نفرى كه چيزى را بين خود قـسـمـت مـى كنند بنابراين وقتى مى گوييم على (ع ) قسيم آتش است ، يعنى آن حضرت و جهنم ، مـردم را بـيـن خـودتقسيم مى كنند پس منظور از اين روايات اين است كه ذات مقدس علوى ، در مـقابل جهنم است ، يعنى همان طور كه بعضى از مردم نصيب آتش جهنم مى شوند، گروهى ديگر سهم على بن ابى طالب (ع )مى شوند بنابراين مى توان گفت : على (ع ) بهشت مجسم است .
نـكـته ديگرى كه از روايت سوم برمى آيد اين است كه اختيار اين تقسيم با على (ع ) است زيرا اوست كـه بـه جـهنم مى گويد چه كسى را بگيرد و چه كسى را رها كند همچنين پيامبر اكرم (ص ) به او فرمود: توتقسيم كننده بهشت و جهنمى ، انت قسيم الجنة والنار ((159)) .
قـسـيـم در ايـن حـديـث به معناى قاسم است ، يعنى كسى كه چيزى را قسمت مى كند ظاهر اين حـديث آن است كه على (ع ) بهشت و جهنم را بين افراد قسمت مى كند، ولى در حقيقت ، نيازى به ايـن تـقـسـيم نيست بلكه وجود آن حضرت خود معيار قسمت است ، يعنى على (ع ) ملاك و ميزان بـهـشـتـى بودن است هر كس تا زمانى بهشتى است ، كه از وجود مقدس علوى منحرف نباشد ولى هنگامى كه منحرف شد و باآن وجود پاك سازگارى نداشت ، هيزم خشكى است كه جز سوختن در آتش جهنم به كارى ديگر نمى آيدپس مفاد اين حديث نيز با سه حديث گذشته يكسان است و مفاد همه آن است كه : على (ع ) خود بهشت مجسم و معيار بهشتى بودن افراد است .

17ـ جواز عبور از صراط

پيامبر اكرم (ص ) فرمود: ((تا على (ع ) براى كسى جواز ننويسد، از صراط عبور نمى كند)) ((160)) .

18ـ رستگارى در پيروى از على

پيامبر اكرم (ص ) در حالى كه به على (ع ) اشاره مى كرد، فرمود:.
قسم به آنكه جان من در دست اوست ، اين و شيعيانش در قيامت رستگارند،.
والذى نفسى بيده ان هذا و شيعته هم الفائزون يوم القيامة ((161)) .

19ـ پيروان على (ع ) در بهشتند

پيامبر اكرم (ص ) به او فرمود:.
تو و شيعيانت در بهشتيد،.
انت و شيعتك فى الجنة ((162)) .

20ـ حزب رستگار

پيامبر اكرم در حالى كه به على (ع ) اشاره مى كرد، فرمود:.
او و حزبش رستگارند،.
هذا و حزبه المفلحون ((163)) .

21ـ پيروان على ، پسنديده و راضى

او خود فرمود:.
رسـول خـدا(ص ) به من خبر داده كه من و شيعيانم در حالى محشور مى شويم كه ما از خدا راضى وخدا از ما راضى است ،.
ان خليلى (ص ) قال يا على انك ستقدم على الناس و شيعتك راضين مرضيين ((164)) .
مـشـابـه ايـن تـعـبـير در قرآن شريف نيز وارد شده است : در سوره بينه در تعريف بهترين خلايق مى فرمايد:رضى اللّه عنهم و رضوا عنه ، يعنى : خدا از ايشان راضى است و ايشان از خدا راضى است .
در ذيـل ايـن آيـه نـيـز روايـاتـى از رسـول اكرم نقل شده است كه به مقتضاى آنها، منظور على و شـيعيانش هستيد اين مقام كه خدا از انسان راضى و انسان از خدا راضى باشد از مراتب عالى كمال انـسـانـى است ،جنانكه قرآن شريف آن را مخصوص نفوس مطمئنه كه با تكيه به ياد خدا به آرامش رسيده از اضطراب عالم كثرت آسوده اند، برشمرده مى فرمايد: يا ايتها النفس المطمئنه ارجعى الى ربك راضية مرضية .

22ـ ياد على (ع ) عبادت است

قال رسول اللّه (ص ): ذكر علي عبادة ((165)) .

23ـ نگاه به چهره على (ع ) عبادت است

از عايشه روايت شده است كه مى گفت : ((پدرم را ديدم كه زياد به چهره على (ع ) نگاه مى كند به او گفتم :اى پدر چرا تو اين اندازه به چهره على (ع ) مى نگرى ؟ )).
بـه مـن گـفـت : ((دخـترم از رسول خدا(ص ) شنيدم كه مى فرمود: نگاه كردن به چهره على (ع ) عبادت است )) ((166)) .

24ـ على (ع ) باب بهشت

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
مـن شـهـر بـهشتم و على باب اين شهر است در خطاست كسى كه فكر مى كند از غير در مى توان واردبهشت شد،.
انا مدينة الجنة و على بابها يا على كذب من زعم انه يدخلها من غير بابها ((167)) .

25ـ درخشش على در بهشت

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
همان طور كه ستاره صبح براى اهل دنيا مى درخشد، على (ع ) براى اهل بهشت مى درخشد،.
على يزهر لا هل الجنة كما يزهر كوكب الصبح لا هل الدنيا ((168)) .

26ـ على (ع ) بر مسلمانان

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
حق على بر هر مسلمانى ، همانند حقى است كه هر پدرى بر فرزندش دارد،.
حق علي على كل مسلم حق الوالد على ولده ((169)) .

27ـ اطاعت از على (ع )

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
هـركـس از مـن اطـاعـت كـنـد، از خدا اطاعت كرده و هر كس از على اطاعت كند از من اطاعت كـرده هـر كـس مـن را نـافـرمانى كند، از خدا نافرمانى كرده است و هركس على را نافرمانى كند، مرانافرمانى كرده است ،.
مـن اطـاعـنـى فـقـد اطـاع اللّه و مـن اطاعك اطاعنى ، و من عصانى فقد عصى اللّه و من عصاك فقدعصانى ((170)) .

28ـ رازدار رسول خدا(ص )

پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
راز دار من على است ،.
صاحب سرى على بن ابيطالب ((171)) .
و عايشه از پدرش نقل مى كند كه على (ع ) راز دار رسول خدا(ص ) بود ((172)) .

29ـ على ، سر پيامبر

فرمود:.
على نسبت به من همانند سر است در بدن ،.
على منى مثل راسى من بدنى ((173)) .

30ـ القاب على

يكى از معيارهايى كه مى توان براى تعيين خليفه رسول خدا(ص ) به آن اعتماد كرد عناوين و القابى اسـت كـه پـيـامـبر اكرم (ص ) در زمان حيات خود به افراد داده است به طورى كه از كتب اخبار و حـديـث اسـتفاده مى شود، هيچ يك از اصحاب پيامبر اكرم (ص ) به اندازه اميرالمؤمنين على (ع ) به دريـافـت القاب بلند وعناوين عالى مفتخر نبوده اند از جمله عناوينى كه پيامبر اكرم (ص ) در زمان حيات خويش به على (ع )اعطا كرده است ، مى توان به موارد ذيل اشاره كرد.
30ـ 1ـ صديق ، ((174)) .
30ـ 2ـ صديق اكبر، ((175)) .
30ـ 3ـ سيدالعرب ،.
روزى رسـول اكـرم (ص ) بـه عـايـشـه فـرمـود: ((اگـر مـى خـواهـى سيد و آقاى عرب را ببينى بـه عـلـى بن ابى طالب نگاه كن )) عايشه عرض كرد: اى پيامبر خدا مگر سيد عرب تو نيستى فرمود: ((من آقاى نسل بشرم و على آقاى عرب است )) ((176)) .
30ـ 4ـ سيدالمسلمين و امام المتقين ((177)) .
30ـ 5ـ سيدالمؤمنين و امام المتقين و قائد الغرالمحجلين ،.
يعنى : آقاى مؤمنان و پيشواى پرهيزكاران و سرآمد روسفيدان مشهور (در قيامت ).
پـيامبر اكرم (ص ) فرمود: در شبى كه به معراج رفتم ، درباره على بن ابى طالب سه چيز به من وحى شد:او آقاى مؤمنان و پيشواى پرهيزكاران و سرآمد روسفيدان مشهور (در قيامت ) است ((178)) .
30ـ 6ـ يعسوب المؤمنين ، رئيس مؤمنان ((179)) .
30ـ 7ـ اميرالمؤمنين ، ((180)) .
30ـ 8ـ سيد شباب اهل الجنه ، ((181)) .
تـوضـيـح : بـه طورى كه از احاديث استفاده مى شود، اهل بهشت همگى جوان هستند، يعنى پيران نـيـزهـنـگـام ورود بـه بهشت جوان مى شوند بنابراين اگر كسى سيد جوانان بهشتى باشد، به اين معناست كه سيد و آقاى تمام اهل بهشت است .
30ـ 9ـ خيرالبرية ، بهترين مخلوقات ((182)) .
ايـن لـقـب تـا آنـجـا بـراى عـلـى بـن ابـى طـالـب (ع ) مـشـهـور شده بود كه وقتى اصحاب او را مى ديدند،مى گفتند: قد جا خير البرية ، يعنى بهترين مخلوقات آمد ((183)) .
30ـ 10ـ حجت خدا،.
پيامبر اكرم (ص ) فرمود:.
من و على حجت خدا بر بندگان او هستيم ،.
انا و على حجة اللّه على عباده ((184)) .
30ـ 11ـ وزير پيامبر.
انـس بـن مـالـك مـى گـويـد: ((هـنـگـامى كه سوره نصر نازل شد، ما فهميديم اين سوره خبر از وفـات پـيـامبر(ص ) مى دهد به سلمان فارسى گفتيم : از پيامبر اكرم (ص ) بپرسد كه پس از او چه كـسـى مـرجـع وپـناهگاه ما خواهد بود، و چه كسى را بيش از همه دوست مى دارد سلمان خدمت حضرت رسيد و اين مطلب را از او پرسيد حضرت روى برگردانده پاسخ نداد سلمان دوباره پرسيد باز هم حضرت روى برگردانده پاسخ نفرمود سلمان ترسيد پيامبر خدا(ص ) را ناراحت كرده باشد از ايـن رو ديگر چيزى نگفت پس از مدتى پيامبر اكرم (ص ) به سلمان فرمود: مى خواهى جواب سؤالت را بـدهـم ؟
عـرض كـرد: يـارسول اللّه ! من ترسيدم شما را خشمگين كرده باشم فرمود: نه بدان كه برادرم ، وزيرم ، خليفه و جانشينم در خاندانم ، بهترين كسى كه پس از من به جا مى ماند و دينم را ادا مى كند و وعده هايم را جامه عمل مى پوشد، على بن ابى طالب است )) ((185)) .
امـيـرالـمؤمنين على (ع ) در مواردى خود به اين فضيلت اشاره كرده مى فرمود: ((من برادر و وزير پـيـامـبـرخدايم هيچ كس پيش از من اين را نگفته و پس از من نيز كسى نخواهد گفت ، مگر آنكه دروغگو باشد)) ((186)) .

فصل چهارم : يك آسمان فضيلت

غـديـر جـارى خـروشانى است كه از فضايل بى شمار على (ع ) سرچشمه مى گيرد به حتم اگر در مـيـان اصـحـاب پيامبر گرامى اسلام (ص ) كسى برتر از اميرالمؤمنين (ع ) بود، همو به اين منصب افـتخار مى يافت ولى حق اين است كه پس از پيامبر اكرم (ص ) نه تنها كسى از على (ع ) برتر نيست ، بلكه هيچ يك از امت به پايه آن حضرت نمى رسد ((187)) فضايلى كه از رسول خدا(ص ) و اصحابش بـراى عـلى (ع ) نقل شده است ، بيش از همه فضايلى است كه براى تمامى اصحاب گفته اند اين در حـالـى است كه دست تبهكارسياست ، تا آنجا كه در توان داشت فضايل آن حضرت را پوشاند و براى حفظ موقعيت خود، از آن حضرت بدگويى كرده است ((188)) .
امـام احـمـد بـن حنبل مى گويد: ((درباره هيچ يك از اصحاب رسول خدا(ص ) به اندازه على (ع ) فضيلت روايت نشده است )) ((189)) .
مـردى در حـضـور ابـن عباس گفت : سبحان اللّه ! چه بسيار است فضايل و مناقب على (ع )! گمان مـى كنم سه هزار فضيلت در او باشد ابن عباس گفت : ((چرا نمى گويى فضايل آن حضرت به سى هزارنزديك تر است )) ((190)) .
سـلـيـمـان اعـمـش در جـواب مـنـصـور دوانـيـقى خليفه عباسى كه از او مى پرسد چند روايت درباره على (ع ) نقل كرده اى ، مى گويد: ((تعداد كمى از فضايل او را توانسته ام روايت كنم حدود ده هزار ياكمى بيشتر)) ((191)) .
ابـن حـجـر در صـواعق مى نويسد: ((در شان هيچ كس به اندازه على (ع ) قرآن نازل نشده است )) ((192)) .
همو مى نويسد: ((درباره على (ع ) سيصد آيه قرآن نازل شده است )) ((193)) .
و از ابـن عـبـاس روايـت كـرده است : ((در هر جاى قرآن يا ايها الذين آمنوا آمده است ، على ، امير و شريف آنهاست خدا در موارد زيادى اصحاب محمد(ص ) را سرزنش كرده است ، ولى از على (ع ) جز به نيكى ياد نكرده است )) ((194)) .
مـا در ايـن بـخـش پـاره اى از فـضـايـلى را كه به آن حضرت شايستگى رهبرى جامعه مسلمين و خلافت رسول خدا را بخشيده است ، برمى شمريم .

1ـ اشتراك گوهرى با رسول مكرم اسلام (ص )

هـر چند ما از كشف حقيقت اين اشتراك ناتوانيم ، ولى از طريق روايات مى توان به وجود آن پى برد ازپـيـامـبـر اكـرم (ص ) روايـات زيـادى بـا بـيـانـهاى مختلف وارد شده كه نشان مى دهد، اصل و گوهراميرالمؤمنين (ع ) با گوهر پيامبر اكرم (ص ) يكى است .
طبق اين روايات :.
الـف ـ نـور پيامبر اكرم (ص ) و نور على (ع ) پيش از خلقت آدم (ع ) وجود داشته و آن دو بزرگوار از يك عنصر آفريده شده اند ((195)) .
مـنـظـور از نـور هـمـان ، عنصر معنوى و طينت ملكوتى است كه در ايجاد ساختار وجودى انبيا و ائمه نقش اساسى دارد.
ب ـ خـداونـد مـردم را از درخـتـهـاى گـونـه گـون آفـريد، ولى پيامبر(ص ) و على (ع ) را از يك درخت آفريد.
قال رسول اللّه (ص ): يا على الناس من شجر شتى و انا و انت من شجرة واحدة ((196)) .
ج ـ خداوند على (ع ) و پيامبر(ص ) را با هم انتخاب كرده است ((197)) .
د ـ على (ع ) چون خود پيامبر است .
اضـافـه بـر آيـه كـريـمه مباهله و رواياتى كه در ذيل آن وارد شده است ، روايات مستقلى در دست است كه بر اتحاد وجود مقدس پيامبر اكرم (ص ) و على (ع ) صحه مى گذارد.
طـبق اين روايات هر وقت لازم مى شد كه پيامبر اكرم گروه يا قبيله اى را تهديد كند، در حالى كه بـه عـلـى (ع ) اشـاره مـى كـرد مـى فـرمود: ((يا دست از اين كارها برداريد، يا كسى را به سراغ شما مى فرستم كه چون خود من است )) ((198)) .
ه ـ گوشت و خون او گوشت و خون پيامبر است .
لحمه لحمى و دمه دمى ، گوشت او گوشت من است و خون او خون من است ((199)) .
وـ على نظير پيامبر است ((200)) .
زـ عـلـى ريـشـه و اصـل پـيـامبر است (على اصلى ) ((201)) منظور از اين كلام شايد اين باشد كه همان طور كه ريشه موجب ثبات درخت مى شود، وجود على (ع ) موجب ثبات و دوام مكتب پيامبر و در نـتـيـجـه زنده ماندن نام آن حضرت است نيز مى تواند به اين معنا باشد كه على از اصل و ريشه پيامبر اكرم است ، و اين تعبيرى است عرفى كه در مورد خويشان نزديك به كار مى رود.
ح ـ على (ع ) همانند سر در بدن رسول خداست .
على منى كراسى من بدنى ، على نسبت به من همانند سر در بدنم مى باشد.

2ـ تربيت على (ع )

بـه اتـفـاق هـمـه مـورخـان ، عـلـى (ع ) از سـن طفوليت در دامن پيامبر(ص ) پروريد و تحت نظر آن بزرگوار تربيت شد ((202)) .
در سالهاى پيش از بعثت پيامبر گرامى اسلام (ص ) در مكه خشكسالى و قحطى روى داد و قريش بـامـشكل مالى مواجه شد جناب ابوطالب فرزندان زيادى داشت ، به همين جهت پيامبر اكرم (ص ) به عمويش عباس پيشنهاد كرد به منظور كمك به ابوطالب هر كدام سرپرستى يكى از فرزندان او را بـه عـهـده گـيرند عباس سرپرستى جناب جعفر را به عهده گرفت و پيامبر اكرم (ص ) سرپرستى على (ع ) را.
ابـن اثـيـر ايـن واقـعـه را از نـعـمـتهاى الهى كه خداوند بر على (ع ) ارزانى داشته مى شمرد و در پايان مى نويسد: ((پس از آن على (ع ) پيوسته در نزد پيامبر بود، تا آن حضرت به رسالت مبعوث شد و على (ع )از او پيروى كرد)) ((203)) .
آن حضرت خود در اين باره مى فرمايد:.
آنگاه كه كودك بودم مرا در كنار خود نهاد و بر سينه خويشم جا داد و مرا در بستر خودمى خوابانيد، چـنانكه تنم را به تن خويش مى سود، و بوى خوش خود را به من مى بويانيد و گاه بود،كه چيزى را مى جويد، سپس آن را به من مى خورانيد ((204)) .
مورخ شهير مسعودى در اثبات الوصيه مى نويسد:.
رسـول خدا(ص ) سى ساله بود كه على (ع ) متولد شد آن حضرت نسبت به او محبت شديدى داشت بـه خـواسته خودش فاطمه بنت اسد مادر اميرالمؤمنين ، گهواره على را دركنار بستر آن حضرت گذاشت و حضرتش تربيت على (ع ) را به عهده گرفت ، شير دردهانش مى گذاشت و گهواره اش را مى جنبانيد، تا به خواب رود، و چون بيدار مى شد، با اوبازى مى كرد گاه او را به دوش مى گرفت گـاهـى در آغـوش مـى كـشيد و گاهى بر سينه خودمى گذاشت و مى فرمود: ((على برادر، ياور، منتخب ، وصى ، ذخيره ، داماد و امين من است )).
او را بـا خـود به اطراف مكه مى برد و در دشت و دره و كوه مى گرداند، و چنين بود تازمانى كه در مكه خشكسالى شد و ابوطالب كه مردى جواد و بخشنده بود، دستش تهى گرديد.
از آن زمان رسول خدا خود تعليم و تربيت على را به عهده گرفت ((205)) .

3ـ سابقه در اسلام

بـدون شـك على (ع ) اولين مردى است كه اسلام آورده و به پيامبر(ص ) گرويده است ولى قبل از ورود به اين بحث يادآورى دو نكته ضرورى است :.
يـك ) اسـلام حـضـرت امـيرالمؤمنين (ع ) با ساير مردم يك تفاوت اساسى دارد: ساير مسلمانان در صدراسلام ، وقتى به اسلام روى مى آوردند كه سالها بت پرستيده بودند، ولى اميرالمؤمنين (ع ) هيچ گـاه سـر بـه آستانه غير خدا نساييده و هرگز بت نپرستيده بود اگر مى گوييم او اولين مسلمان اسـت ، بـه هـمـان مـعـنـاسـت كه ابراهيم خليل (ع ) فرمود: ((من اولين مسلمانم )) ((206)) اگر مـى گـويـيم او نخستين مؤمن است ، به همان معناست كه حضرت موسى (ع ) فرمود: ((من اولين مـؤمـنـم )) ((207)) اگر مى گوييم على (ع ) اسلام آورد، به همان معناست ، كه قرآن كريم درباره ابـراهـيم (ع ) مى فرمايد: ((ياد آور هنگامى را كه پروردگارش بدو گفت اسلام بياور او گفت : من تسليم پروردگار عالميان شدم )) ((208)) و اگر مى گوييم او ايمان آورد، بدان معناست كه قرآن كـريـم در شـان رسـول مـكـرم اسـلام (ص ) مـى فرمايد: ((رسول ما به آنچه از پروردگارش نازل شده ايمان آورده است )) ((209)) .
دو ـ ايـمـان بـه مـعـنـاى گرايش و باور به چيزى در افراد مختلف متفاوت است ، و همين تفاوت مراتب ايمانى است كه موجب قرب و بعد افراد نسبت به ساحت قدس پروردگار مى شود.
امـيـرالـمؤمنين (ع ) در بالاترين مراتب ايمان و يقين به پروردگار عالم و معارف حقه اسلامى قرار داشـت و خـود مـى فـرمود: ((به خدا اگر پرده ها كنار روند، چيزى بر يقين من افزوده نمى شود)) ((210)) .
و پـيـامـبـر اكرم (ص ) درباره ايمان او مى فرمايد: ((اگر ايمان على در يك كفه ترازو قرار گيرد و آسمان وزمين در كفه ديگر، ايمان على سنگين تر از آنها خواهد بود)) ((211)) .
حتى اگر از دو جهت پيش گفته صرف نظر كرده على را مانند ساير مسلمانان بدانيم ، باز او اولين كسى است كه اسلام آورد، يعنى در همان روزى كه پيامبر اسلام (ص ) به پيامبرى مبعوث شد.
انـس بـن مـالك مى گويد: ((رسول خدا(ص ) روز دوشنبه مبعوث شد و على (ع ) روز سه شنبه با او نـمـازگزارد ((212)) يا به او ايمان آورد ((213)) و همان روزى كه رسالت خود را اعلام كرد اولين كسى كه صريحا اعلام ايمان و پشتيبانى از او كرد، على (ع ) بود گرچه به حسب سن كوچكترين فرد حاضر مجلس به شمارمى رفت ((214)) زيرا ده بهار بيشتر از عمر شريفش سپرى نشده بود ((215)) او خود مى فرمايد: من پيش از همه مسلمان شدم ، در حالى كه نوجوانى نابالغ بودم )) ((216)) .
سـابقه آن گرامى در اسلام چنان مشهور است كه بسيارى از علما و مورخان اهل سنت گفته اند: ((اوليت آن حضرت در اسلام اجماعى است )) ((217)) .
بـسـيارى از صحابه پيامبر(ص ) و تابعين به اين فضيلت اعتراف كرده اند علامه امينى (ره ) پنجاه و يك نفر از صحابه و تابعين و دانشمندان اهل سنت را نام مى برد كه اين فضيلت را روايت كرده اند، و نام پانزده نفر از شعراى صدر اسلام را كه در اين باره اشعارى سروده اند ياد مى كند ((218)) .
عـلاوه بـر ايـن ، احـاديـث فـراوانـى از رسـول مـكـرم (ص ) نـقـل شده است كه على (ع ) را اولين مسلمان شمرده است .
آن حـضـرت فـرمـود: ((اولين كسى كه در كنار حوض بر من وارد مى شود، كسى است كه پيش از همه اسلام آورده است ، يعنى على بن ابى طالب ((219)) .
و فرمود: ((اولين كسى كه با من نمازگزارد على بود)) ((220)) .
و فـرمـود: ((هـفـت سـال جـز عـلـى كـسـى بـا مـن نـمـاز نـگـزارد و ملائكه بر ما دو نفر درود مى فرستادند)) ((221)) .
بـنـا بـه نـقـل مـسـعـودى در اثـبات الوصيه آن حضرت دو سال پيش از بعثت با نبى مكرم اسلام نـمازمى خواند ((222)) تعابيرى كه در روايات مختلف اين معنا را افاده مى كنند، فراوان است براى نمونه به چندتعبير مشهور اشاره مى كنيم :.
1ـ اول من اسلم ، ((223)) يعنى اولين كسى كه اسلام آورد.
2ـ اول من آمن ، ((224)) يعنى اولين كسى كه ايمان آورد.
3ـ اول من صلى ، ((225)) يعنى اولين كسى كه نماز گزارد.
4ـ اقدم امتى سلما، ((226)) يعنى آنكه در اسلام بر همه امتم پيش است .
5ـ اول الـمـؤمـنـيـن ايـمـانا و اولهم اسلاما، ((227)) يعنى آنكه پيش از همه ايمان آورد و پيش از همه اسلام را پذيرفت .
آن حـضـرت خـود نـيـز بـارهـا بـه اين نكته تصريح كرده مى فرمايد: ((من اولين كسى هستم كه به رسول خدا(ص ) ايمان آوردم )) ((228)) .
همچنين مى فرمايد: ((من نخستين كسى هستم كه با رسول خدا نماز خواند)) ((229)) .
در يكى از خطبه هاى نهج البلاغه آمده است :.
مـن در پى او بودم ، در سفر و در حضر، چنانكه شتر بچه در پى مادر هر روز براى من ازاخلاق خود نـشانه اى بر پا مى داشت و مرا به پيروى آن مى گماشت هر سال در حرا خلوت مى گزيد و من او را مـى ديـدم و جـز من كسى وى را نمى ديد آن هنگام جز خانه اى كه رسول خدا(ص ) و خديجه در آن بـود، در هـيچ خانه اى مسلمانى راه نيافته بود، و من سومين آنها بودم روشنايى وحى و پيامبرى را مى ديدم و بوى نبوت را مى شنودم ((230)) .
و مـى فرمود: ((قبل از اينكه كسى از اين امت خدا را پرستش كند، هفت سال در كنار رسول خدا او راپرستش كرده ام )) ((231)) .

4ـ علم و آگاهى

يـكى از صفاتى كه بايد در تعيين رهبر مورد نظر قرار گيرد، علم و آگاهى است در تعيين رهبر و امام جامعه اسلامى كه بايد بر مبناى احكام شرع اداره شود، علم و آگاهى تاثير بيشترى دارد.
اگـر عـلـم و آگـاهـى را از شـرايـط رهـبـريت جامعه اسلامى بدانيم ، به اجماع همه علماى فرق اسلامى اميرالمؤمنين على (ع ) آگاهترين و عالمترين فرد امت است .
آن حـضرت در مدت 23 سال ملازمت و همراهى با پيامبر اسلام (ص ) ((232)) چنان به احكام دين احاطه پيدا كرده بود كه هيچ اصل و فرعى از اسلام بر او پوشيده نبود همه اصحاب به علم او محتاج بـودنـد، درحـالى كه او پس از پيامبر(ص ) از همگان بى نياز بود چرا كه در طول 23 سال ، هر گاه سـؤال مـى كـرد، پاسخ ‌مى شنيد و هر وقت سكوت مى كرد بدون سؤال برايش مى گفتند ((233)) پيامبر اكرم بدو مى فرمود: ((من مامورم تو را به خود نزديك كنم و آموزش دهم )) ((234)) .
احـاديـثـى كـه درباره علم سرشار اميرالمؤمنين (ع ) از پيامبر مكرم اسلام (ص ) به دست ما رسيده فراوان است برخى از آنها بدين قرارند:.
ـ بعد از من آگاه ترين افراد امتم على است ،.
اعلم امتى من بعدى على بن ابى طالب ((235)) .
ـ على ظرف علم من است ،.
على اميرالمؤمنين وعا علمى ((236)) .
ـ على باب علم من است ،.
على باب علمى ((237)) .
ـ على صندوق علم من است .
على عيبة علمى ((238)) .
ـ تو گوش شنواى علم منى ،.
انت اذن واعية لعلمى ((239)) .
ـ آگاه ترين و بيناترين اصحاب در قضاوت است ((240)) .
ـ على دانشش از همه بيشتر است ((241)) .
ـ من خانه حكمتم و على در اين خانه است ،.
انا دار الحكمة و على بابها ((242)) .
ـ من شهر حكمتم و على در اين شهر است هر كس كه حكمت مى خواهد، از راه در بيايد،.
انا مدينة الحكمة و على بابها فمن اراد الحكمة فليات الباب ((243)) .
ـ من شهر علمم و على در اين شهر است هر كس مى خواهد وارد شهر شود، از در بيايد،.
انا مدينة العلم و على بابها فمن اراد العلم فليات الباب ((244)) .
مرحوم علامه امينى (ره ) در جلد ششم الغدير (ص 61 تا 77) در ذيل اين شعر شمس الدين مامكى :.
و قال رسول اللّه انى مدينة .
من العلم و هو الباب فاقصد ((245)) .
143 نـفـر از عـلـمـاى اهـل سنت را نام مى برد كه حديث ((انا مدينة العلم و على بابها)) را روايت كـرده انـد وعـلى (ع ) خود مى فرمود: ((رسول خدا هزار باب از علم را به من آموخت كه از هر باب هزارباب گشوده مى شد)) ((246)) .
و فـرمـود: ((از مـن بـپـرسـيـد پيش از آنكه مرا از دست بدهيد، كه هر چه پايين تر از عرش از من بپرسيدپاسخ خواهم داد)) ((247)) .
و مـى فـرمـود: ((بـه خـدا هـر آيـه اى را مـى دانـم درباره چه نازل شده و كجا نازل شده است زيرا پروردگارم به من قلبى متفكر و زبانى پرسشگر داده است )) ((248)) .
و مـى فـرمـود: ((درباره كتاب خدا از من بپرسيد به خدا قسم مى دانم ، هر آيه در شب نازل شده ، يا درروز، در دشت نازل شده يا در كوه )) ((249)) .
خليفه دوم مى گفت : ((على (ع ) از همه ما به قضاوت آگاهتر است )) ((250)) .
و ابن مسعود مى گفت : ((على از تمام اهل مدينه به قضاوت آگاهتر است )) ((251)) .
و مى گفت : ((على (ع ) از همه امت برتر، داناتر و به قضاوت آگاهتر است )) ((252)) .
يـادآور مـى شود كه آگاهى به قضاوت ، عبارت ديگرى از آگاهى به اسلام و سنت رسول خدا(ص ) است .
عايشه مى گفت : ((على (ع ) از همه مردم به سنت آگاهتر است )) ((253)) .
و امـام حـسـن مجتبى (ع ) فرداى شهادت پدر بزرگوارش به مردم فرمود: ((ديروز مردى از ميان شما رفت كه در علم و دانش ، گذشتگان از او پيش نبودند و آيندگان نيز به او نرسند)) ((254)) .
ابـن عـبـاس نـيـز افـزوده اسـت : ((علم شش بخش است : پنج قسمت آن نزد على (ع ) است و يك قـسـمـت به ساير مردم رسيده است كه على در آن نيز با مردم شريك است او از همه بيشتر برده و داناتر است )) ((255)) .
و هم او گفته است : ((حكمت به ده قسمت تقسيم شده است : نه قسمت از آن را به على داده اند و يك قسمت را به همه مردم )) ((256)) .

5ـ فداكارى و دفاع از اسلام

هـركـس بـا مطالعه تاريخ صدر اسلام در مى يابد، كه عمر شريف اميرالمؤمنين على (ع ) در دفاع از اسـلام سـپرى شد اسلام در هيچ زمانى مدافعى والاتر از على (ع ) نداشته است ، و چنانكه ابن عباس مى گويد،هيچ كس به اندازه او خود را در معرض خطر قرار نمى داد ((257)) .
مـا در ايـن مـجـال بـه چند مقطع حساس تاريخ اسلام كه حضور اميرالمؤمنين (ع ) پيروزى حق و حفظاسلام را رقم زده اشاره مى كنيم .
پـس از فـداكـارى هـاى سيزده ساله آن حضرت در مكه ـ كه خود شرحى مفصل و حماسى دارد ـ اولـيـن نمود فداكارى و از خودگذشتگى اميرالمؤمنين (ع ) خوابيدن در بستر پيامبر(ص ) در شب هجرت است اين اقدام شجاعانه و توام با فداكارى باعث شد مشركان متوجه غيبت پيامبر اكرم (ص ) در مـكـه نـشـونـد، وآن حضرت در فرصتى كافى و بدون هراس از تعقيب ، نقشه هجرت خويش را طـراحـى كـنـد ((258)) دراهميت اين شب و ارزش كار على (ع ) كافى است كه بدانيم آيه ذيل در همين رابطه نازل شد:.
و من الناس من يشرى نفسه ابتغا مرضات اللّه واللّه رؤوف بالعباد، ((259)) .
و گـروهـى از مـردم ، آنـانـنـد كـه در راه كسب رضاى خدا از جان خود مى گذرند، و خدا به اين بندگان رئوف و مهربان است ((260)) .
امام سجاد(ع ) فرمود:.
((اولين كسى كه در راه رضاى خدا از جان خود گذشت ، على ابن ابى طالب (ع ) بود،.
ان اول من شرى نفسه ابتغا رضوان اللّه هو على بن ابيطالب ((261)) .
پس از هجرت ، يكى از نمودهاى فداكارى اميرالمؤمنين (ع ) در راه حفظ اسلام ، حضور درجنگ بدر است .
از روايـاتـى كـه در اين باب وارد شده چنين برمى آيد كه حضرتش در روز بدر چنان درخشيد و از جان گذشتگى كرد، كه خاطره حضورش حتى پس از شهادت آن حضرت در اذهان مسلمانان باقى بود، و پس از آن ، كتب اخبار و حديث از ذكر آن مشحون است ((262)) .
در روز جـنـگ احـد بـه حـدى در راه حـفـظ جان پيامبر(ص ) پاى فشرد كه بعضى از اهل حديث گفته اند:((گشايش روز احد با صبر على ميسر شد)).
او خـود فـرمـود: ((مـن در روز جـنگ احد شانزده ضربت خوردم )) ((263)) ابن اثير در اسدالغابه مى نويسد:.
در روز احـد، شانزده ضربت خورد كه هر يك او را به زمين مى افكند، ولى جبرئيل اورا بلند مى كرد ((264)) .
و در روايتى است :.
كسى كه در روز احد علمداران مشركان را به هلاكت رساند، على (ع ) بود وقتى آنها راكشت پيامبر گـروهى از مشركان را ديد، فرمود: على جان ! به آنها حمله كن حضرت حمله كرد، آنها را پراكنده سـاخـت و تـعـدادى از آنـهـا را كشت پس از آن پيامبر(ص ) گروه ديگرى راديد دستور حمله داد عـلى (ع ) حمله كرد، آنها را پراكنده ساخت و تعدادى از آنها را كشت و چون اين ماجرا براى بار سوم تكرار شد، جبرئيل به پيامبر اكرم (ص ) عرض كرد: يا رسول اللّه فداكارى اين است .
حضرت فرمود: آرى چون او از من است و من از اويم .
جبرئل عرض كرد: و من نيز از شمايم .
آنگاه صدايى شنيدند كه مى گفت : لا سيف الا ذوالفقار و لا فتى الا على ، ((265)) .
شمشير اگر هست ، ذوالفقار است و جوانمرد اگر هست ، على است .
در روز خندق ، ضربت اميرالمؤمنين (ع ) بود كه سرنوشت جنگ را تعيين كرد، و عمرو بن عبدود را كه نزديك بود با هياهو لشكر اسلام را دچار تزلزل كند، بر زمين افكند پس از آن كفار مهاجم ، چنان دچارترس و وحشت شدند كه بى اختيار پراكنده شده مدينة النبى از شر آنان در امان ماند پاداش آن دلـيـرى ،نـشـانى بود كه پيامبر(ص ) براى هميشه بر سينه او آويخت : ضربت على در روز خندق از اعمال همه امتم تاروز قيامت برتر است ((266)) .
و هـنـگـامـى كـه حـضـرت عـلـى (ع ) به ميدان مى رفت فرمود: ((تمام اسلام به ميدان تمام كفر مى رود)) ((267)) .
و فرشته وحى فرود آمده در شان او قرائت كرد:.
ورد اللّه الذين كفروا بغيظهم لم ينالوا خيرا و كفى اللّه المؤمنين القتال ، ((268)) .
خداوند مشركان را خشمگين برگرداند، در حالى كه به هيچ خيرى دست نيافتند و خداوندمؤمنان را از جنگيدن بى نياز كرد.
نـزول ايـن آيـه در شـان امـيـرالـمـؤمنين به قدرى مشهور و مسلم بود كه بنا به نقل سيوطى در درالـمـنـثـور ابـن مسعود، صحابى بزرگ پيامبر و قارى قرآن اين آيه را چنين مى خواند و كفى اللّه المؤمنين القتال بعلى ((269)) ، يعنى خداوند با على ، مؤمنان را از جنگيدن بى نياز كرد.
پـيـوسـت ايـن كـلـمـه بـه آيـه قـرآن از سـوى ابـن مـسعود، نشان مى دهد كه نزول آيه در شان اميرالمؤمنين (ع )در نزد او مسلم بوده است .
خـيـبـر، يـكى ديگر از صحنه هاى حضور تعيين كننده على (ع ) بود، به اين معنا كه بدون حضور او اسـلام در پـشت درهاى بسته خيبر متوقف مى شد و لشكر اسلام ناكام به مدينه باز مى گشت آنگاه مـعـلـوم نـبوديهود با اسلام و مسلمانان چه مى كرد دو روز متوالى لشكر اسلام از مقابل سپاه يهود شكست خورده به اردوگاه خود بازگشته بود.