گزیده ای از نقد حجه الاسلام و المسلمین حاج علیرضا پناهیان درباره فیلم مارمولک

بسم الله الرحمن الرحیم

بنده برای نقد این فیلم، تنها مطالبی را که برای من اهمیت خاصی دارند، عرض می کنم و الا سخن فراوان است.

یکی از نکات آن است که بیننده در ده دقیقه اول فیلم، به یک زندانی که دزد است و شاید دزد مسلح هم باشد علاقمند می شود و با او ابراز همدردی می کند، بگذریم از این که شخص در نظام جمهوری اسلامی محکوم به حبس است. در ابتدای فیلم که هنوز موضوع اصلی به میان کشیده نشده است، یک زندانبان و سرباز، مورد مضحکه و مسخره قرار می گیرند و خط استهزاء نیروی انتظامی و ماموران زندان و مدیران جمهوری اسلامی در تمام این فیلم به شدت پر رنگتر از خط استهزاء روحانیت است. فیلم این موضوع را القا می کند که نیروی انتظامی و ماموران راهنمایی و رانندگی خادم مردم نیستند و حافظ منافع آخوندها هستند. بنابراین یکی از گروههایی که در این فیلم مورد استهزاء قرار می گیرد ماموران جمهوری اسلامی هستند.

به ویژه زندانبان که از او چهره ای مضحک، خلق نمی کند بلکه او را و نوع او را منفور قرار می دهد که بنده در اغراض سیاسی این کار تردید ندارم. سالهاست تلاش می شود مردم نسبت به زندان حساسیت خاصی پیدا کنند و زندانی را نه مجرم که اسیر بنامند و زندانبانان را نه مجری قانون که جانی و ظالم تلقی کنند و این هدف در این فیلم بسیار مهم دنبال شده است.

در فیلم القا مفهوم رژیم آخوندی مهمترین چیزی است که تجلی پیدا می کند و این دومین دروغ است، زیرا درصد قابل توجهی از مدیران اعتقاد و اعتنایی به روحانیت ندارند و این صحیح نیست که کسی که عمامه بر سر گذاشت نانش در روغن باشد، بلکه چه بسا برعکس است.

جریان سومی که در این فیلم مسخره می شود مردم عوام کالانعام هستند که به روحانیت علاقه و ارادت دارند مهمتر از این دو موضوع قبل، نفهمی عموم مردم که با روحانیت در ارتباطند در این فیلم القا می شود، این کار به هیچ وجه هنرمندانه نیست و حتی به اندازه جکهای ملا نصر الدین هم ارزش ندارد و حکمتی در آن یافت نمی شود.

گروه چهارم جوانان هستند که در این فیلم به سخریه گرفته شده اند، شاید صهیونیستی ترین این فیلم همین باشد. ما اگر هر چه در این فیلم است بپذیریم ولی این را که طایفه ای از جوانان که جذب روحانیت می شوند، خصوصا آنان که قلم به دست می گیرند و سخنان یک روحانی را یادداشت می کنند، اینقدر احمق باشند نمی پذیریم، محال است نوجوانی که این فیلم را می بیند و اسیر تاثیرات آن می شود دیگر حتی برای ثبت سخنان برجسته ترین عالمان دینی و برای یادداشت سخنان ایشان دست به قلم ببرد.

 اگر بگوئیم محور این فیلم، تمسخر روحانیت است احتمالا اشتباه است بلکه محر این فیلم، گسستن پیوند جوانان با روحانیت است. من از علما خواهش می کنم بر اساس تحلیل های غیر فنی، این فیلم را مورد حمله قرار ندهند. از هیچ کجای این فیلم آنتقدر احساس جسارت نسبت به روحانیت نکردم و آنقدر احساس رنج و غربت نکردم که از این همه اهانت که به آن دو جوان شده بود، احساس کردم.

غرض اول این فیلم تمسخر جوانانی است که به روحانیت پیوند خورده اند، فیلم پیوند جوانها و روحانیت را هدف قرار داده و در این راه توفیقاتی هم داشته است مثل اینکه تکه کلامهایی بر سر زبان جوان ها بیاندازد.

سپس می رسیم به خود روحانیت:

از نظر کارگردان و تهیه کننده آخوند خوب دارای سه خصلت است که این خصوصیات در روحانی هم اتاقی با مارمولک در بیمارستان متجلی است.

1-      مردمی باشدذ، یعنی دل او برای یک زندانی می سوزد و بی دلیل از او دفاع می کند و کاری ندارد چه کار کرده است و این آخوند با او همکاری می کند که فرار کند و روحانیت از نظر فیلم به هر حال نباید وابسته به رژیم باشد.

2-      روشنفکر باشد. آخوند این فیلم روشنفکر است و به زندانی می گوید من برای تو روضه نمی خوانم و از کتاب شاهزاده کوچولو برایش نصیحت می کند، در روایات اهل بیت می بینیم که می فرمایند محاسن کلام ما را به مردم بگویید مردم دلهایشان به ما جذب خواهد شد. اما در این فیلم یک سارق مسلح با کتاب شاهزاده کوچولو جذب می شود و در نهاین می گوید این لباس مرا اهلی کرد.

3-      مفتخور نباشد. آخوند این فیلم از راه گچبری نان می خورد و دستش کارگری است، پس مفتخور نیست.

این فیلمها خوبیهای روحانیت را هم به تصویر کشیده است، روحانی سعه صدر داشته باشد، بد دل نباشد. با مردم مهربان باشد. مخاطب را دوست داشته باشد ولی چون این صفات را تا حدی موفق در مارمولک تجلی داده اگر از فردا هر کس این صفت را داشت همه یاد مارمولک می افتند. اگر روحانی با مخاطب خود صمیمی سخن گفت همه یاد مارمولک می افتند.

کارگردان کارکتر نوینی از روحانیت ساخته است که باید آنچنان باشد و دیگر ویژگی های خوب را در یک آخوند قلابی گذاشته که دیگر کسی نتواند آن ویژگی ها را داشته باشد. اما به موارد استهزاء روحانیت در این فیلم می رسیم:

اولین چیز ادا و اصول روحانیت و کلیه کلماتی است که روحانیون به صورت غیر مردمی استفاده می کنند. در این فیلم هر نوع رفتاری را مارمولک اجرا و آن را مورد تمسخر قرار داده است.

دومین چیزی که مورد استهزاء قرار می گیرد، لباس روحانیت است. لباسی که قبلا به عنوان اینکه لباس پیامبر بود قداست داشت، حالا لباس مارمولک است و عکس های بسیار جاودانه بگونه ای بین المللی می توان از این فیلم ضد روحانیت تهیه و منتشر کرد. مثل آنجا که پشت سر روحانی تابلوی توالت ممنوع قرار داشت، از دیوار بالا می رفت، با زنی آنچنان سخن می گفت و ...

فیلم پس از بی احترامی به حرکات، ادا و رفتار روحانیت، بی احترامی به موقعیت و تحریف موقعیت روحانیت در جامعه صحنه ای را نشان می دهد که روحانی در حال پول شمردن است و پول در دست روحانیت به گونه ای مورد تمسخر قرار می گیرد که دیگر هیچ روحانی ای نتواند پول دستش بگیرد یا از مردم پول بگیرد. این معانی بسیار پیچیده را در بر دارد.

و اما درباره هدف این فیلم باید بپرسیم : هدف فیلم چه بوده؟ می خواهد بدین وسیله مردم را به دین دعوت بکند؟ مگر با روش اشتاه می شود مردم را به دین دعوت کرد؟

 

هر کس از این فیلم تاثیر مثبتی بپذیرد یکی از همان انسان های بسیار نادانی است که فیلم در صدد تحقیر آنهاست. انسان عاقل از چنین ظرف کثیفی آب تمیز نمی نوشد. کجای این فیلم پیام خوبی داده است که نمی توان به سادگی با روشهای دیگر آن پیام را رساند.

بنده چند تذکر عرض می کنم:

*برخورد عصبانی با این فیلم نداشته باشید تا به برخوردهای سیاسی قبلی ربط داده نشود، الحمدلله در میان موافقان این فیلم، فریب خوردگان از همه جریان ها وجود دارند.

*همان قدر که وزارت ارشاد در این فیلم مقصر است صدا و سیما نیز تقصر دارد و جریان های تربیت کننده و هدایت کننده هنرمندان در جامعه ما نیز مقصرند.

*اگر مقابل فیلمهایی مانند توبه نصوح می ایستادند و نقد عالمانه می کردند، کار به اینجا کشیده نمی شد. این فیلم نتیجه بی توجهی ها و سطحی برخورد کردن های برخی از اداره کنندگان فکری و فرهنگی جامعه است.

*با این فیلم برخورد فنی بکنیم، نزاع را سیاسی نکنید. هنرمندانه و اندیشمندانه به نقد آن بپردازیم و حتی ادبیات متفاوت آنچه می خواهم بیان کنیم.

اما اینکه اکران این فیلم کار خوبی بوده است یا نه؟

البته  که خوب بوده است. هم سطح اندیشه و احساس معنوی هنرمندان موجه جامعه ما را نشان می دهد، هم قدمی دیگر به سوی شفافیت و پالایش پیش رفتیم، هم بهانه ای برای طرح بسیاری از مطالب پیش آمد، هم کارشناس نبودن بسیاری از عناصر خودی آشکار شد، رنجی که معمولا پنهان می ماند و بسیار تلخ است.

البته آینده نشان خواهد داد که پیووند روحانیت با مردم آنقدر محکم است که با هزاران فیلم دیگر از این دست نه تنها روحانیت عزتش را از دست نخواهد داد بلکه با این همه لودگیها گامهایی در راه کشف مظلومیت طلبه ها برداشته خواهد شد. اولین فاید هاش به طلبه ها بر می گردد و آنها محکمتر می شوند و درستتر عمل می کنند. این کار فایده گرانقدر دارد که خوبها را راه می اندازد، هنرمندان دلسوز را راه می اندازد و ما تحلیلمان این است که حتما خدایی بوده است. بیچاره کسانی که در این فتنه لو رفته اند و شاید خدا خواسته آنها را هم رشد بدهد.