869- صحاح اللغة ، آل .
871- مصباح المنيرآل .
872-التحقيق فى كلمات القرآن ، ج 1، اول .
873- مجمع البحرين ، ج 1، اءول .
875-كسانى كه تدبير نظام عالم را به ارباب متفرّق ارجاع داده وبراى هر
بخشى از عالم ، مانند زمين ، آسمان ، دريا، كوه ها و... ربّ جداگانه
قائل بودند و خدا را ربّ الارباب مى دانستند در عين حال كارها را به
ربّ النوع ها واگذاشته ، ارتباط مستقيم ميان ربّالاءرباب با انسان را
قطع شده مى پنداشتند.
876- از اين روايت استفاده مى شود كه مهم آن است كه انسان در قيامت
فقيه محشور شود؛ يعنى كارى كند كه ملكه علمى خويش را چنان راسخ نگه
دارد كه با فشار مرگ و رنج قبر و برزخ از او زايل نگردد، آن گونه كه
بعضى از فشارها و بيمارى ها نظير حصبه عامل فراموشى بسيارى از معلومات
مى شود. آنگاه كسى كه فقيه محشور شده ، حق شفاعت تبه كار را پيدا مى
كند، و آنچه سبب بقاى احاديث محفوظ مى شود همان عمل به محتواى آنهاست .
ممكن است كثرت تدريس يك علم ، سبب ملكه شدن آن شود، اما چون به آن عمل
نشده ، با فشار مرگ ، به كلىّ از ياد انسان برود. برهمين اساس ، قرآن
معيار پاداش مضاعف حسنه را آوردن آن در معاد معرفى مى كند: من جاء
بالحسنة فله عشر امثالها (سوره انعام ، آيه 160). البته اين در صورتى
است كه آيه شامل ظرف قيامت باشد كه به قرينه وهم لايظلمون كه در ذيل
وارد شده ، بعيد نيست .
880- در مباحث سيروسلوك ، حجاب ها و موانع را به چهل قسم تقسيم كرده
اند كه آن نيز چيزى جز عمل طالح نيست ؛ چنان كه در دعاى ابوحمزه ثمالى
آمده است :انّك لاتحتجب عن خلقك الّا ان تحجبهم الاعمال دونك (مفاتيح
الجنان ).
886- قرآن به سبب هماهنگى با فطرت آسان است : ولقد يسّرنا القران
للذّكر (سوره قمر، آيات 17 و 22 و 32 و 40) و به سبب مبرهن بودن ثقيل ،
يعنى وزين است و سستى در آن راه ندارد.
900- تبيان ، ج 1، ص 236، مجمع البيان ، ج 2-1، تفسيرالقرآن الكريم ، ج
3، ص 373
901-
سوره يس ، آيه 74
902- سوره غافر، آيه 26
903- سوره طه ، آيه 88
904- نهج البلاغه ، حكمت ، 145
905- وسائل ، ج 27، ص 135، ح 32
906- بحار، ج 2، ص 105، ح 67
907- تفسيرصدرالمتاءلهين ، ج 3، ص 376-378
908- سوره طه ، آيه 72
909- همان ، ص 376-378
910- همان ، ص 376-378
911- سوره طه ، آيه 14 912- سوره طه ، آيه 96
913- كشف الاسرار، ج 1، ص 186-196
914- روح المعانى ، ج 1،ص 135
915- سوره طه ، آيه 88
916- بيان السعاده ، ج 1، ص 94
917- كشف الاسرار ج 1، ص 195
918- سوره اعراف ، آيه 142
919- كشف الاسرار، ج 1، ص 195
920- ديوان حافظ، غزل 67
921- سوره نازعات ، آيه 24
922- سوره قصص ، آيه 38
923- سوره قصص ، آيه 40
924- سوره طهر، آيه 88
925- زيرا اگر چه ظاهر اطلاق عفونا عنكم اين است كه همه گوساله پرستان
مشمول عفو قرار گرفتند(به استثناى شخص سامرى كه از آيات ديگر، اين
استثنا به دست مى آيد)، ليكن لازمه آيه انّ الذين اتّخذوا العجل
سينالهم غضب من ربّهم وذلّة فى الحيوة الدنيا (سوره اعراف ، آيه 152)
اين است كه آل سامرى از سفره گسترده عفو الهى استفاده نكردند؛ زيرا دل
هايشان با محبّت گوساله آميخته شده بود: واشربوا فى قلوبهم العجل
بكفرهم (سوره بقره ، آيه 93).
926- سوره طه ، آيه 97
927- سوره ذاريات ، آيه 40
928- سوره طه ، آيه 97
929- سوره اعراف ، آيه 152
930- آيات 10-11
931- سوره سباء، آيه 13
932- الجامع لاءحكام القرآن ، ج 1، ص 374
933- همان .
934- سوره نحل ، آيه 78
935- سوره انفال ، آيه 26
936- سوره سباء، آيه 26
937- سوره دهر، آيه 3
938- سوره ابراهيم ، آيه 7
939- سوره زمر، آيه 66
940- بحار، ج 68، ص 33
941- ر.ك الباقيات الصالحات در حاشيه مفاتيح الجنان ، مبحث سجده شكر.
942- سوره اسراء، آيه 3: انّه كان عبدا شكورا.
943- سوره نحل ، آيه 78
944- سوره بقره ، آيه 172
945- سوره روم ، آيه 46
946- سوره نحل ،آيه 78 947- سوره لقمان ، آيه 12
948- سوره مائده ، آيه 6
949- سوره نمل ، آيه 40
950- سوره لقمان ، آيه 12
951- سوره ابراهيم ، آيه 7
952- سوره بقره ، آيه 261
953- بحار، ج 67، ص 249
954- سوره بقره ، آيه 158
955- سوره شورى ، آيه 23
956- سوره فاطر، آيه 30
957- سوره نمل ، آيه 40
958- الجامع لاءحكام القرآن ، ج 1، ص 393
959- تفسيرصدرالمتاءلهين ، ج 3، ص 391
960- همان ، ص 383
961- بحار، ج 13، ص 226
962- سوره اعراف ، آيه 142
963- بحار، ج 13، ص 228
964- نور الثقلين ، ج 1، ص 80
965- نور الثقلين ، ج 1، ص 81
966- تفسير برهان ، ج 1، ص 98
967- بحار، ج 49، ص 123
968- تفسير برهان ، ج 1، ص 98
969- سوره بقره ، آيه 2
970-970سوره انبياء، آيه 48
971- سوره انفال ، آيه 29
972- نهج الفصاحه ، ش 284
973- بحار، ج 24، ص 126 و...
974- همان ، ج 43، ص 8
975- كشف ال ءسرار، ج 1، ص 196
976- البحر المحيط، ج 1، ص 202
977- جامع البيان ، ج 1، ص 323
978- روح البيان ، ج 1، ص 134 ؛ الكاشف ، ج 1، ص 120
979- سوره انبياء، آيه 48
980- ر.ك جوامع الجامع ، ج 1، ص 51؛ روح المعانى ، ج 1، ص 410
981- سوره انعام ، آيه 154
982- سوره آل عمران ، آيه 93
983- سوره فرقان ، آيه 1
984- ن هج البلاغه ، خطبه 198، بند 26
985- تفسير صدر المتالهين ، ج 3، ص 395 397
986- سوره انبياء، آيه 48
987- سوره فرقان ، آيه 1
988- سوره انبياء، آيه 48
989- سوره نساء، آيه 174
990- سوره مائده ، آيه 44
991- سوره مائده ، آيه 46
992- سوره انبياء، آيه 48
993- سوره طلاق ، آيه 10
994- سوره مائده ، آيه 66
995- سوره عبس ، آيه 24
996- تفسير برهان ، ج 4، ص 429
997-سوره جمعه ، آيه 5
998-سوره مائده ، آيه 48
999-تفسير برهان ، ج 1، ص 98
1000-نهج البلاغه ، حكمت 172 و 438
1001-سوره بقره ، آيه 98
1002-سوره آل عمران ، آيه 117
1003-سوره آل عمران ، آيه 169
1004-سوره حجرات ، آيه 11
1005-سوره نحل ، آيات 67،69،79
1006-سوره حشر،آيه 24
1007-تفسير تبيان ،ج 1،ص 244
1008-مفردات ،ب ر ء.
1009-كشاف ، ج 1،ص 281
1010-البحر المحيط، ج 1،ص 366
1011-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1،ص 403
1012-تفسير صدر المتاءهلين ج 3،ص 399
1013-منهج الصادقين ، ج 1،ص 272
1014-جامع البيان ،ج 1،ص 328
1015-الميزان ، ج 1،ص 190
1016-ر.ك تفسير كبير، ج 1، ص 86؛ تفسير بلاغى ، ص 93
1017-سوره شعرا، آيه 63
1018-سوره بقره ، آيه 51
1019-خداوند، نفس قتل و كشتار را، متمم توبه بنى اسرائيل قرار داد؛
يعنى توبه تحقق نمى يابد مگرباكشتن خودتان و چنين حكم دشوارى در اسلام
نيز فى الجمله نمونه دارد؛ مانندكيفر ارتدادفطرى كه گذشته از لزوم توبه
درونى براى نجات از عذاب معاد، كشتن مرتد فطرى به عنوان حدالهى جارى مى
شود تا سبب طهارت او گردد. گرچه اين حكم به صعوبت حكم بنى اسرائيل
نخواهد بود.
1020-سوره يس ،آيه 59
1021-سوره اعراف ،آيه 65
1022-سوره اعراف ، آيه 73
1023-سوره اعراف ، آيه 59
1024-سوره نمل ، آيه 54
1025-سوره عنكبوت ، آيه 16
1026-سوره كهف ،آيه 49
1027-سوره انعام ، آيه 61
1028-سوره يوسف ،آيه 21
1029-سوره مجادله ،آيه 21
1030-سوره فتح ، آيه 7
1031-مفاتيح الجنان ، دعاى كميل .
1032-سوره حشر، آيه 24
1033-سوره اعراف ، آيه 191
1034-سوره نحل ،آيه 17
1035-سوره مائده ،آيه 73
1036-سوره يونس ،آيه 68
1037-سوره طه ،آيه 88
1038-نهج البلاغه ، خطبه 101،بند3؛خطبه 3،بند16 و خطبه 186،بند32
1039-نهج البلاغه ، خطبه 155
1040-سوره انعام ، آيه 103
1041-مجمع البيان ، ج 4،ص 141
1042-اين كه مراد از قتل در جمله (فاقتلوا) كشتن يكديگر از طريق خون
ريزى است ،چنان كه مستفادازروايات و مشهور بين مفسّران است ، يا مقصود،
قتل انانيّت و شهوات نفسانى است درمبحث اشارات خواهد آمد.
1043-المنار،ذيل آيه 54
1044-آلاء الرحمن ،ص 93
1045-المنار،ج 1،ص 319
1046-سوره نور،آيه 61
1047-حجرات ،آيه 11
1048-سوره بقره ،آيه 84
1049-سوره بقره ،آيه 85
1050-سوره نور،آيه 12
1051-در برخى تفاسير بعض قاتل را بر كسانى كه مرتد نشدند تطبيق داده ،
و بعض مقتول را به مرتدين و گوساله پرستان (الكاشف ، ج 1،ص 104)، در
حالى كه چنين تطبيقى ، شاهدمعتبرى ندارد.تنها در تفسير صافى به نقل از
تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) اين معناآمده است .چنين تطبيقى با
سيره عملى مفسر مزبور كه عدم اتكاى به تاريخ يا حديث غيرمعتبر است
نيزسازگار نيست .
1052-تفسير صافى ، ج 1،ص 118
1053-مجمع البيان ،ج 1،ص 238
1054-سوره نساء،آيه 66
1055-سوره آل عمران ،آيه 169
1056-تفسير محى الدين ، ج 1،ص 137136
1057-سوره اسراء،آيه 7
1058-سوره اسراء، آيه 7
1059-تفسير صدر المتاءلهين ،ج 3،ص 385
1060-نهج البلاغه ، حكمت 172 و438
1061-نهج البلاغه ، ج 1،ص 170
1062-روح البيان ، ج 1،ص 138
1063-سوره اعراف ،آيه 157
1064-اين اشكال را آلوسى از قاضى عبدالجبار اين گونه نقل كرده است :
چنين امرى عقلا جايزنيست ؛ زيرا امر الهى مصالح مكلفان است و پس از
كشته شدن همه تبه كاران ، كسى باقى نمى ماند تا به مصلحتش برسد! (روح
المعانى ، ج 1،ص 412). سپس خودآلوسى جواب ميدهد كه ايشان (قاضى
عبدالجبار) غافل شدند از اين كه براى نفوس ما خالقى است كه بقا وزوال
نفوس به دست اوست و براى اين نفوس ، بعد از زندگانى دنيا(كه جز لعب و
لهوچيزى نيست )حيات سرمدى و بهجت ابدى در انتظار است و حيات حقيقى
مربوط به دار آخرت است :و ان الدار الاخرة لهى الحيوان (سوره عنكبوت ،
آيه 64).اگر كسى فرمان خالق خودرا اطاعت كند به حياتى برتر از حيات
دنيا مى رسد.
1065-سوره نساء،آيه 66
1066-بحار، ج 69،ص 59
1067-سوره بقره ،آيه 52
1068-سوره بقره ،آيه 52
1069-سوره يونس ، آيه 83 ممكن است گفته شود:اين آيه مربوط به ابتداى
بعثت موساى كليم ،يعنى زمان استعباد و استبداد و اختناق فرعونى است و
شاهدى براى محل بحث نيست .
1070-سوره بقره ،آيه 67
1071-سوره صف ،آيه 5
1072-سوره صف ،آيه 5
1073-سوره مائده ،آيه 21
1074-سوره مائده ،آيه 22
1075-سوره مائده ، آيه 23
1076-سوره مائده ، آيه 24
1077-سوره اعراف ،آيه 138
1078-سوره اعراف ،آيه 127
1079-سوره نازعات ، آيه 24
1080-سوره قصص ،آيه 38
1081-سوره قصص ،آيه 38
1082-سوره مائده ، آيه 25
1083-سوره مائده ،آيه 26
1084-سوره اعراف ، آيه 155
1085-قرينه لفظى متصل ، ظهور (عفونا) در اسقاط مجازات دنيايى است و
قرينه لفظى منفصل آيه 66سوره نساء كه بيان آن گذشت .
1086-قانون اطراد اگر چه در نظر عده اى از محققان از اصوليين دليل بر
حقيقت در مقابل مجازنيست وحق نيز همين است ؛ زيرا شيوع استعمال هاى
مجازى با حفظ مجازيت آن ، دست كمى از استعمال هاى حقيقى ندارد، ليكن
شكى نيست كه قانون اطراد در محدوده استعمالات يك متكلم و مولف خاصى كه
از مجموعه اى از تاليفات و خطابات برخورداراست مى تواند كاشف خوبى براى
به دست آوردن مراد آن متكلم يامولف باشد وهمين كفايت مى كند.
1087-سوره اعراف ، آيه ، 150
1088- سوره اعراف ، آيه 152
1089- سوره جاثيه ، آيه 23
1090- بحار، ج 68، ص 370
1091- تفسير صدر لاتاهلين ، ج 3، ص 400
1092- الكاشف ، ج 1، ص 104
1093- درّالمنثور، ج 1، ص 169
1094- تفسير قمى ، ج 1، ص 47
1095- نور الثقلين ، ج 1، ص 81
1096- تفسير برهان ، ج 1، ص 99
1097- تفسير برهان ، ج 1، ص 99
1098- نور الثقلين ، ج 1، ص 81
1099- سوره قصص ، آيه 38
1100- سوره طه ، آيه 88
1101- سوره طه ، آيه 97
1102- جامع البيان ، ج 1، ص 328
1103- سوره طه ، آيه 7
1104- تفسير تبييان ، ج 1، ص 249
1105- سوره بقره ، آيه 40
1106- سوره نساء، آيه 153
1107- مجمع البيان ، ج 3 4، ص 745
1108- تفسير كبير، ج 1، ص 531
1109- تفسير صدر التالهين ، ج 3، ص 406
1110- سوره بقره * آيه 118
1111- ص 500
1112- سوره هود، آيه 32
1113- سوره بقره ، آيه 55؛ سوره مائده ، آيات 22و 24؛ سوره اعراف ، آيه
134 و 138
1114- سوره طه ، آيه 65
1115- سوره يوسف ، آيه 17
1116- ر.ك البحر المحيط، ج 1، ص 370
1117- كشاف ، ج 1، ص 141، با تغيير اندك .
1118- سوره اعراف ، آيه 155
1119- سوره اعراف ، آيه 143
1120- ر. ك نور الثقلين ، ج 2، ص 76
1121- مجمع البيان ، ج 3 4، ص 732، سوره اعراف ، آيه 143
1122- ر. ك الكاشف ، ج 1، ص 106
1123- ر. ك نور الثقلين ، ج 1، ص 76
1124- سوره عراف ، آيه 155
1125- سوره زمر، آيه 68
1126- سوره فصلت ، آيه 13
1127- سوره رعد، آيه 13
1128-سوره انعام ، آيه 60
1129-مساءله رؤ يت خدا از دشوارترين مسائل اصول دين تلقى شده و شيخ
طوسى رحمة الله عليه كتاب بزرگى در اين باره نوشته است .(البحر المحيط،
ج 1،ص 210).
1130-بلاغى رحمة الله عليه در آلاء الرحمن ،ص 94
1131-ر.ك تفسير اءبى السعود، ج 1،ص 126؛روح المعانى ،ج 1،ص 415
1132-نورالثقلين ، ج 2،ص 76،به نقل از توحيد صدوق .
1133-سوره اعراف ، آيه 155
1134-سوره اعراف ، آيه 143
1135-ر.ك الكاشف ، ج 1،ص 104
1136-ر. ك آلاء الرحمن ، ص 94
1137-ر. ك البحر المحيط، ج 1،ص 372
1138-سوره آل عمران ، آيه 143
1139-كشف الاسرار، ج 1،ص 191192
1140-سوره اعراف ، آيه 155
1141-المنار،ج 1،ص 322
1142-سوره بقره ،آيه 259
1143-سوره بقره ،آيه 243
1144-ر.ك روح المعانى ، ج 1،ص 416
1145-سوره انعام ، آيه 122
1146-ر. ك روح المعانى ، ج 1،ص 416
1147-تفسير صدر المتاءلهين ، ج 3،ص 416
1148-سوره انعام ، آيه 60
1149-سوره آل عمران ، آيه 55
1150-سوره انعام ،آيه 60
1151-سوره كهف ، آيه 12
1152-كشف الاسرار، ج 1،ص 193
1153-تفسير تبيان ،ج 1،ص 254
1154-تفسير تبيان ،ج 1،ص 255؛ مجمع البيان ، ج 21 ،ص 242
1155-آلاء الرحمن ،ص 94
1156-ر.ك جوامع الجامع ، ج 1،ص 52
1157- سوره نساء، آيه 9
1158- سوره يس ، آيه 12
1159- سوره بقره ، آيه 49
1160- بحار، ج 65، ص 131
1161- سوره انفال ، آيه 25
1162- سوره آل عمران ، آيه 113
1163- سوره اعراف ، آيه 138
1164- سوره طه ، آيه 88
1165- سوره بقره ، آيه 55
1166- سوره نساء، آيه 153
1167- سوره مائده ، آيه 24
1168- سوره طه ، آيه 88
1169- سوره اعراف ، آيه 143
1170- سوره بقره ، آيه 189
1171- سوره نساء، آيه 153
1172- سوره فرقان ، آيه 21
1173- سوره فرقان ، آيه 21
1174- سوره اعراف ، آيه 143
1175- اعراف ، آيه 138
1176- سوره بقره ، آيه 55
1177- سوره طه ، آيه 88
1178- آلاء الرحمن ، ص 94
1179- تفسير تبيان ، ج 1، ص 250
1180- سوره بقره ، آيه 55
1181- الكاشف ، ج 1، ص 105
1182- اعراف ، آيه 155
1183- زيرا سابقا گذشت كه آنچه به عنوان ميقات و تقاضاى رويت اتفاق
داد، چه ازجانب حضرت موسى و چه از جانب بنى اسرائيل ، بيش از يك حادثه
نبود.
1184- اعراف ، آيه 143
1185- اصول كافى ، ج 1، ص 17
1186- نهج البلاغه ، حكمت 211
1187- سوره بقره ، آيه 275
1188- سوره نور، آيه 35
1189- سوره اعراف ، آيه 144
1190- سوره اعراف ، آيه 143 1191- سوره اعراف ، آيه 143
1192- سوره اعراف ، آيه 143
1193- سوره يونس ، آيه 10
1194- سوره اعراف ، آيه 43
1195- سوره اعراف ، آيه 143
1196- سوره ص ، آيه 18
1197- سوره سباء، آيه 10
1198- سوره حديد، آيه 13
1199- سوره احقاف ، آيه 35
1200- سوره اعراف ، آيه 155
1201- سوره نساء، آيه 153
1202- تفسير برهان ، ج 1، ص 100101 1203- تفسير صدر المتالهين ، ج 3، ص
416
1204- سوره اعراف ، آيه 155
1205- سوره بقره ، آيه 55
1206- سوره نساء، آيه 153
1207- بحار، ج 52، ص 84
1208- سوره اعراف ، آيه 143
1209- تفسير برهان ، ج 1، ص 100
1210- تفسير برهان ، ج 1، ص 99 100
1211- سوره آل عمران ، آيه 133
1212- سوره حديد، آيه 21
1213- بحار، ج 13، ص 236
1214- سوره فاطر، آيه 21
1215- سوره انسان ، آيه 14
1216- سوره واقعه ، آيه 43
1217- سوره مرسلات ، آيه 30
1218- كشاف ، ج 1، ص 142
1219- قرطبى درالجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 380 از سدّى نقل كرده است
.
1220- فرهنگ معين .
1221- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381
1222- نزول من در مابين الطلوعين در نقلى از امام صادق نيز با اضافه
لطيفى آمده است .آن حضرت فرمودند: منّ بعد از فجر تا طلوع آفتاب بر بنى
اسرائيل نازل مى شد و كسى كه درآن هنگام مى خوابيد نصيبى از آن نداشت .
از اين رو خوابيدن در اين زمان كراهت دارد (نورالثقلين ، ج 1،ص 82).
1223- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 382
1224- منهج الصادقين ، ج 1، ص 277
1225- كتاب مقدس ، سفر خروج ، باب 16، ص 109، بند 14، و ص 11، بند 30
1226- آلاء الرحمن ، ص 94
1227- منهج الصادقين ، ج 1، ص 276
1228- ر. ك الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381
1229- كتاب مقدس ، سفر خروج ، باب 16، ص 109
1230- قاموس كتاب مقدس ، ماده سلوى ، ص 483
1231- ر. ك الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383
1232- سوره بقره ، آيه 57
1233- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383
1234- سوره مائده ، آيه 24
1235- سوره مائده ، آيه 26
1236- ر. ك مجمع البيان ، ج 3 4، ص 281؛ الجامع لاحكام القرآن ، ج 3، ص
86؛منهج الصادقين ،ج 3،ص 207
1237- سوره رعد، آيه 12
1238-1238كشف الاسرار، ج 1، ص 201209
1239- سوره زمر، آيه 6
1240- سوره حديد، آيه 25
1241- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381
1242- نور الثقلين ، ج 1، ص 92
1243- صاحب التحقيق ، ذيل ماده (م ن ن ) و (س ل و).
1244- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، (س ل و).
1245- سوره بقره ، آيه 57
1246- ر. ك تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127
1247- سوره تغابن ، آيه 6
1248- ر. ك روح المعانى ، ج 1، ص 419
1249- سوره فتح ، آيه 4 و 7
1250- سوره مدثّر، آيه 31
1251- سوره مائده ، آيه 26
1252- سوره شعرا، آيه 189
1253- سوره بقره ، آيه 210
1254- تفسير طبرى ، ج 1، ص 333
1255- مفردات ، (ظ ل ل ).
1256- المظاهر الالهية ، ص 86، پايان مظهر 4، با تحرير اندك .
1257- سوره بقره ، آيه 279
1258- سوره روم ، آيه 41
1259- سوره شورى ، آيه 30
1260- سوره اعراف ، آيه 96
1261- سوره رعد، آيه 11
1262- نور الثقلين ، ج 4، ص 190
1263- منهج الصادقين ، ج 1، ص 276277؛ روح البيان ،ج 1، ص 142؛ روح
المعانى ،ج 1، ص 418
1264- كت آب م ق ة س ، س ف خ وج ،، ب آب 16، ص 109
1265- س وه ب قه ، اى ه 286
1266- س وه آسآئ، اى ه 7
1267- آل م ن ، ج 1، ص 323
1268- مفاتيح الجنان ، تعقيبات نماز عصر.
1269- سوره يونس ، آيه 31
1270-كشف الاسرار، ج 1، ص 209
1271-كافى ، ج 1، ص 435
1272-الميزان ، ج 1، ص 192
1273-سوره محمد(ص )،آيه 7
1274-سوره بقره ، آيه 245
1275-سوره زخرف ، آيه 55
1276-نورالثقلين ، ج 4،ص 608
1277-بحار، ج 13،ص 182
1278-تفسير برهان ، ج 1،ص 101
1279-نورالثقلين ، ج 1،ص 82
1280-راز نام گذارى مسجد غمامه در مدينه ، به اين نام آن است كه روزى
رسول خدا(ص ) براى برگزارى نماز عيد يا غير آن از شهر خارج شدند و چون
هوا خيلى گرم بود غمام وابرى به فرمان خداوند بر سر آن حضرت و ساير
نمازگزاران سايه افكند. به احترام اين كرامت واعجاز، درآن مكان مسجدى
به همين نام بنا گرديد(ر.ك مقاييس اللغه ، ج 4، ص 377، مصباح المنير،ص
454غ م م ).
1281-
1282-
1283-2 تا4 .تفسير برهان ، ج 1،ص 101
1284-تفسير برهان ، ج 1، ص 101
1285-بحار، ج 90، ص 121
1286-تفسير برهان ،ج 1،ص 102
1287-بحار،ج 13،ص 182
1288- ج 1، ص 277
1289- سوره يوسف ، آيه 100
1290- بحار، ج 10، ص 120
1291- چنان كه گفته مى شود: حطّ الحمل من الدّابه ؛ يعنى بار را از روى
مركب برداشت .
1292- آلاء الرحمن ، ص 95
1293- سوره يوسف ، آيه 93
1294- منهج الصادقين ، ج 1، ص 278
1295- كشف الاسرار، ج 1، ص 204
1296- راز بانى ، شرح رساله اسرار الوحى ، ص 94
1297- سوره عنكبوت ، آيه 34
1298- سوره انفال ، آيه 11
1299- سوره احزاب ، آيه 33
1300- سوره اعراف ، آيه 71
1301-معجم مقاييس اللغه رج ز.
1302-مفردات ر ج ز.
1303-سوره مدّثر، آيه 5
1304-سوره مائده ، آيه 21
1305-سوره مائده ، آيه 26
1306-سوره اسراء، آيه 1
1307-سفر تثنيه ، باب 34
1308-تفسير صافى ، ج 1، ص 120
1309-ر. ك تورات ، سفر تثنيه ، باب 32 و 33؛ صحيفه يوشع ، باب اول .
1310-آلاء الرحمن ، ص 95
1311-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 394
1312-تفسير ابن عربى ، ج 1، ص 138، هامش .
1313-بحث از مفردات اين آيه در تسنيم ، ج 3، ص 326 327 گذشت .
1314-سوره اعراف ، آيه 161
1315-سوره بقره ، آيه 188
1316-تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127
1317-اصل نصب چنين خيمه اى از جانب حضرت موسى (ع ) از تفسير آلاءالرحمن
،ص 95
1318-البحر المحيط، ج 1، ص 383
1319-تفسير آلاء الحمن ، ص 95؛اءبى السعود، ج 1، ص 127
1320-البحر المديد، ج 1، ص 111
1321-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383
1322-آلاء الرحمن ، ص 95
1323-ر. ك المنار، ج 1، ص 324، و اءبى السعود، ج 1، ص 127
1324-التحرير و التنوير، ج 1، ص 514
1325-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 121
1326-ر. ك الجامع الاحكام القرآن ، ج 1، ص 385
1327-المنار، ج 1، ص 324
1328-ر. ك الجامع الاحكام القرآن ، ج 1، ص 386
1329-نورالثقلين ، ج 1، ص 181
1330-مجمع البيان ، ج 3 4، ص 178 ممكن است ذيل حديث به منزله تعطيل
باشد،يعنى اين كه گفتم : خدا را به گونه اى عبادت كن كه گويا او را مى
بينى ، بدين علت است كه اگر چه تو او رانمى بينى او تو را مى بيند و تو
در محضر ذات اقدس خدا هستى . پس بايد به گونه اى او را عبادت كنى كه
گويا او را مى بينى ؛ چون براى عبادت خالصانه و با حضور قلب لازم نيست
حتما؛معبود ديده شود، بلكه كافى است كه عابد بداند در مشهد و محضر
معبود است .
1331-ر. ك تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127 ؛ الجامع الاحكام القران ، ج
1، ص 389،تفسير صافى ،ج 1، ص 120؛جوامع الجامع ، ج 1،
ص 53
1332-ر. ك منهج الصادقين ، ج 1، ص 279
1333-ابو مسلم مطابق نقل فخر رازى .
1334-سوره فتح ، آيه 15
1335-تفسير كبير، ج 1، ص 98
1336-آلاء الرحمن ، ص 95
1337-تفسير صافى ، ج 1، ص 121
1338-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 385
1339-سوره بقره ، آيه 45
1340-بحار، ج 91، ص 48
1341-ر. ك المنار، ج 1، ص 324 ؛ اءبى السعود، ج 1، ص 128
1342-از فرو فرستادن رجز بر بنى اسرائيل در آيه مورد بحث به فانزلنا و
در سوره اعراف به فاءرسناتعبير شده است . بين عنوان انزال و ارسال
تفاوت است . انزال چيزى مستلزم مدرك بودن آن شى ء نازل نيست ، هر چند
منافى آن هم نخواهد بود، ولى ارسال مستلزم مدرك بودن رسول است .درباره
اشيا به نزول و درباره اشخاص به رسول ياد مى شود. اگر درباره برخى از
اشيابه عنوان رسول عبير شد، براى آن است كه صبغه ادراكى آنها ملحوظ
بوده است ورعايت همين تفاوت ايجاب مى كند كه گاهى از تعذيب بنى اسرائيل
طاغى و غاشم به انزال رجزياد شود،مانند آيه موردبحث و زمانى از آن به
ارسال رجز تعبير شود؛ مانند:(فبدّل الذين ظلموا منهم قولاغير الذى قيل
لهم فاءرسلنا عليهم رجزا من السماء بما كانوا يظلمون ) (سوره اعراف ،
آيه 162).
تفاوت ديگر بين آيه مورد بحث و آيه سوره اعراف اين است كه در آيه مورد
بحث به اسم ظاهرعنايت شده و در آن آيه به ضمير. درباره آيه مورد بحث
چنين گذشت كه اگر به ضميربسنده مى شد، احتمال رجوع آن به همه بنى
اسرائيل مطرح مى شد، در حالى كه محسنان ازيهوددر خور چنين تعذيبى
نبودند، ولى در آيه (اعراف ) اولا، ظالمان از ديگران تفكيك شده اند و
باكلمه تبعيض در،(منهم )، اين انفصال صورت پذيرفت و ثانيا، به ضمير
اكتفا شد؛ زيرادر اين حال ازخطر اشتباه مصون خواهد بود.
فخر رازى (متوفاى 604) تفاوت هاى ده گانه آيه مورد بحث و آيه سوره
(اعراف ) را طى سوال وجواب مطرح كرده و برخى مفسران متاءخر از وى همان
پرسش ها و پاسخ را بدون افزايش و كاهش تحليلى و نقدى ياد كرده اند،
مانند ابوحيان (متوفاى 745) (البحر المحيط، ج 1،ص 387 388) و بعضى آن
را مبسوطا با نقد و تحليل نقل كرده اند؛ مانند شهاب الدين آلوسى
(متوفاى 1270)(تفسير آلوسى ، ج 1، ص 244)، ليكن صدر المتالهين همان
طور كه كطالب مباحث مشرقيه فخر رازى را گاهى بدون جرح و تعديل و زمانى
با نقد و تحليل ياد مى كند،مطالب تفسير كبير او را نيز گاهى بدون نقد و
زمانى با جرح ياد مى كند. آنچه درباره مطالب ده گانه آيه مورد بحث رخ
داد، از قبيل نقل بدون نقد و تحليل است ، هر چندمطلب دهم رااصلا نقل
نكرده است (تفسير صدر المتالهين ، ج 3، ص 430 432).
1343-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 248
1344-ر. ك المنار، ج 1، ص 325، به نقل از عده اى از مفسران .
1345-تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 128
1346-منهج الصادقين ، ج 1، ص 279
1347-الكاشف ، ج 1، ص 110
1348-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128
1349-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128
1350-سوره اعراف ، آيه 162
1351-سوره انبياء، آيه 71
1352-سوره مائده ، آيه 21
1353-سوره انبياء، آيه 81
1354-سوره اسراء، آيه 1
1355-سوره يونس ، آيه 93
1356-وعد صدق آن است كه به آن وفا شود. لسان صدق كه ابراهيم خليل (ع )
از خدا آن را طلب مى كرد.(واجعل لى لسان صدق فى الاخرين ) (سوره شعراء،
آيه 84) به حق سخن گفتن است ؛يعنى ابراهيم (ع ) از خداوند خواسته بود
كه مردم درباره او به حقيقت و صداقت سخن بگويند،وقدم صدق آن است كه در
پيشگاه خدا نلرزد:(ان لهم قدم صدق عندربّهم )(سوره يونس ، آيه 2) و
جايگاه صدق (مقعد صدق ) آن است كه از نعمت هاى بهشتى برخوردار است :(ان
المتّقين فى جنّات و نهر فى مقعد صدقٍ عند مليكٍمقتدر).(سوره قمر، آيه
54 55) كسى كه از قدم صدق برخوردار است طبعاجايگاه صادقانه اى نيز در
نزد پروردگار خواهد داشت .
1357-(مبوّاء صدق ) به معناى مسكن صدق است و بى ترديد مراد از مسكن ،
مسكن مادى است .پس آنچه در ابتدا از (مبّوا صدق ) به نظر مى رسد،
برخوردارى از امكانات مادى است و شمول آن نسبت به نعمت هاى معنوى قرينه
و شاهد مى خواهد، نه اين كه شمول اين عنوان نسبت به نعمت هاى معنوى
متقين باشد و براى شمول آن نسبت به نعمت هاى مادى وظاهرى ، نياز به
استشهاد به ادامه آيه (ورزقناهم من الطيّبات ) داشته باشيم .
(مبوّا) و مسكنى موصوف به وصف (صدق ) مى شود كه همه آنچه را انسان از
مسكن وسكنا گزينى انتظار دارد، مانند آب و هواى مناسب و فراوانى نعمت
ها، سر سبزى و طراوت وحاصل خيزى ووجود گياهان و ميوه هاى مختلف ، در آن
جا حاصل باشد، كه با اين بيان جمله (ورزقناهم من الطيبات ) به منزله
شرح و تفسيرى براى (مبوّا صدق ) خواهد بود.البته براى انسان موحد،
مسكنى وسيله سكون و آرامش است كه از نعمت هاى معنوى نيزبرخوردار
باشدومعبد صدق و مشهد صدق و مزار صدق و نظير آن نيز باشد.
1358-سوره مائده ، آيه 22
1359-سوره مائده ، آيه 24
1360-مجمع البيان ، ج 3 - 4، ص 178 1361-سوره ابراهيم ، آيات 24 25
1362-سورا ذاريات ، آيات 16 19
1363-سوره احزاب ، آيات 28 29
1364-سوره زمر، آيات 33 34
1365-سوره لقمان ، آيات 2 - 4
1366-سوره عنكبوت ، آيه 69
1367-سوره توبه ، آيه 120
1368-سوره يوسف ، آيه 90
1369-سوره يوسف ، آيه 78
1370-سوره مائده ، آيه 13
1371-سوره بقره ، آيه 236
1372-سوره اعراف ، آيه 56
1373-سوره مائده ، آيات 82 85
1374-سوره آل عمران ، آيات 146 148
1375-سوره آل عمران ، آيه 134
1376-تفسير برهان ، ج 1، ص 103
1377-بحار، ج 24، ص 202 - 203
1378-سوره بقره ، آيه 189
1379-بحار، ج 40، ص 205
1380-بحار، ج 23، ص 122 123
1381-نورالثقلين ، ج 1، ص 82
1382-همان ، ص 82 83
1383-4 ت6 همان ، ص 83
1384-
1385-
1386-بحار، ج 77، ص 75
1387-تفسير برهان ، ج 1، ص 102
1388-همان ، ص 104
1389-بحار، ج 13، ص 178
1390-درّ المنثور، ج 1، ص 173
1391-سوره مائده ، آيه 26
1392-اصول كافى ، ج 1، ص 423
1393-تفسير برهان ، ج 1، ص 103
1394-بحار، ج 9، ص 185
1395-درّ المنثور، ج 1، ص 175
1396-تفسير تبيان ، ج 1، ص 270
1397-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250
1398-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 121
1399-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 122
1400-ر.ك مجمع البيان ، ج 1 2؛ ص 25
1401-گفتنى است ، منهج الصادقين دو خصوصيت اخير را نيز به دو روايت
نسبت مى دهد(ج 1، ص 280) كه ممكن است از اين نقل استفاده شود كه منابع
روايى ديگرى در اختياركاشانى مولف اين تفسير ارزشمند بوده و به دست ما
نرسيده است ؛ زيرا اين دو روايت در جوامع روايى تفسيرى موجود نيامده
است .
1402-سوره اعراف ، آيه 160
1403-ر. ك تبيان ، ج 1، ص 269؛ تفسير كبير،ج 4 3، ص 96
1404-تفسير ابى السعود، ج 1، ص 129
1405-تفسير كبير، ج 43، ص 96، با تحرير اندك .
1406-آلاء الرحمن ، ص 96
1407-مجمع البيان ، ج 2 1، ص 251
1408-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 394
1409-روح المعانى ، ج 1، ص 431
1410-آنچه در صحاح اللغه و مفردات راغب و مجمع البيان ذكر شده :عثا
يعثو بروزن نصرينصر و عثى يعثى بر وزن علم يعلم است ، نه عثا يعثا بر
وزن منع يمنع .
1411-تفسير تبيان ، ج 1، ص 271
1412-مفردات ، ع ث ى .
1413-تفسير ابن عربى ، ج 1، ص 139، هامش .
1414-تورات جديد، سفر خروج ، باب هفدهم .
1415-آيات 160 161
1416-و آنچه در بعضى از كلمات آمده ، كه سنگ محدود و كوچكى بود كه حضرت
موسى آن را باخود حمل مى كرد و هر جا فرود مى آمدند عصايش را بر آن مى
زد و دوازده چشمه ازآن مى جوشيدوهنگام حركت قافله ، آب آن از جوشش مى
ايستاد، و اين قضيه در هرمنزلى تكرارمى شد، دليل معتبرى ندارد و با
ظاهر آنچه از تورات نقل شد نيز مخالف است . ازاين رو درعبارتى كه از
تورات نقل شد به صخره تعبير شده است .
1417-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 394
1418-زيرا ششصد هزار نفر به دوازده گروه پنجاه هزار نفرى تقسيم مى
شوند.
1419-تفسير كبير، ج 3 4، ص 95
1420-آيات 160 161
1421-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128، با تحرير اندك .
1422-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ منهج الصادقين ، ج 1، ص 280
1423-تفسير كبير، ج 4 - 3، ص 96
1424-ر. ك المنار، ج 1، ص 327
1425-ر.ك اءبى السعود، ج 1، ص 129
1426-مجمع البيان ، ج 1 - 2، ص 251
1427-ر.ك اءبى السعود، ج 1، ص 129
1428-فخر رازى در تفسير كبير، ج 3 - 4، ص 98
1429-آيات 80 - 81
1430- المناز، ج 1، ص 327
1431- سوره اعراف ، آيه 160
1432- الهيات شفا، ص 439
1433- سوره شعرا، آيه 79
1434- سوره اعراف ، آيه 143
1435- قصيده تائيه ابن فارض ، مشارق الداراى ، ص 113
1436- بحار، ج 18، ص 51
1437- سوره بقره ، آيه 183
1438- تسنيم ، ج 2، ص 355389
1439- كشاف ، ج 1، ص 144
1440-سوره مريم ، آيه 25
1441-تفسير صدر المتاءلهين ، ج 3، ص 438
1442-نظير آنچه در بعضى از روايات در ذيل آيه (فاءرسلنا عليهم الطوفان
و الجراد...والدم ...)(سوره اعراف ، آيه 133) وارد شده كه آب نيل به
خون تبديل مى شد؛ يعنى همان آبى كه بنى اسرائيل از نيل بر مى داشتند و
به صورت آب آن را مصرف مى كردند در دست آل فرعون به خون مبدّل مى گشت
(نور الثقلين ، ج 2، ص 59).
1443-سوره زمر، آيه 21
1444-صحيفه سجاديه ، دعاى هفتم .
1445-براى توضيح بيشتر ر. ك تبيان ، ج 1، ص 270؛ مجمع البيان ، ج 1 2،
ص 251؛ج 34، ص 96
1446-سوره زمر، آيه 21
1447-سوره شعراء، آيه 79
1448-سوره جن ، آيه 16
1449-سوره اعراف ، آيه 96
1450-سوره روم ،آيه 41
1451-سوره طه ، آيه 77
1452-سوره يونس ، آيه 93
1453-آيه 93
1454-سوره طه ، آيه 81
1455-سوره جاثيه ، آيات 16 17
1456-سوره آل عمران ، آيه 21
1457-امين الاسلام از برخى تفاسير نقل مى كند كه وقتى مولودى در ميان
بنى اسرائيل متولد مى شدلباسى ب تن داشت كه همانند پوست بدن آن مولود،
به همراه رشد قدّ او، طول وعرض آن افزايش مى يافت (مجمع البيان ، ج 2
1، ص 244) و در تفسير قرطبى ، نقل شده است : لباس آنان چركين و كهنه
نمى شد و همراه نموّ صبيان ، رشد مى يافت (ج 1، ص 381).
1458-بحار، ج 69، ص 29
1459-سوره مائده ،آيه 21
1460-سوره مائده ، آيه 22
1461-سوره بقره ، آيه 93
1462-سوره اعراف ، آيه 138
1463-سوره مائده ، آيه 24
1464-
1465-نور الثقلين ، ج 1، 83
1466-1 تا 3 نورالثقلين ، ج 1، 84
1467-
1468-
1469-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250
1470-بحار، ج 91، ص 8؛ تفسير برهان ، ج 1، ص 103
1471-بحار، ج 36، ص 265
1472-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 252
1473-جامع البيان ، ج 1، ص 246
1474-التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، ج 9، ص 161
1475-غرائب القرآن ، ج 1 2، ص 300
1476-سوره محمد(ص )، آيه 38
1477-سوره بقره ، آيه 59
1478-سوره بقره ، آيه 108
1479-سوره ابراهيم ، آيه 48
1480-سوره فرقان ، آيه 70
1481-نهج البلاغه ، خطبه 29، بند 3
1482-تفسير كبير، ج 3 4، ص 98 1483-مراد از واحد بودن طعام (با آن كه
منّ و سلوى دو چيز بود) وحدت عددى نيست ،بلكه وحدت سنخى و يك نواخت
بودن طعام است ، يا آن كه مجموع من و سلوى به منزله نان ونان خورشت
محسوب مى شده و از اين رو د حكم طعام واحد بوده است .
1484- سوره اعراف ، آيه 128
1485- سوره بقره ، آيه 55
1486- سوره زخرف ، آيه 77
1487- سوره نساء، آيه 153
1488- سوره واقعه ، آيه 64
1489- سوره بقره ، آيه 59
1490- سوره بقره ، آيه 108
1491- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 426
1492- سوره انبياء، آيه 35
1493- سوره اسراء، آيه 16
1494- مجموع اين چهار احتمال در تفاسير قرطبى ، ج 1، ص 400، المنار،ج
1،ص 331الكاشف ،ج 1،ص 115، و كاشف ، ج 1، ص 99 مطرح است .
1495- سوره آل عمران ، آيه 64
1496- سوره اسراء، آيه 50
1497- فى ضلال القرآن ، ج 1، ص 74
1498-فى ظلال القرآن ، ج 1، ص 74
1499-همان ، ص 75
1500-البحر المحيط، ج 1، 235
1501-جامع البيان ، ج 1، ص 349
1502-سوره انسان ، آيه 15
1503-تفسير تبيان ، ج 1، ص 277
1504-ر. ك آلاء الحمن ، ص 97؛ غرائب القرآن ، ج 1، ص 300؛ تفسير
ابولفتوح ، ج 1،ص 131
1505-سوره مائده ، آيه 21
1506-سوره اعراف ، آيه 176
1507-سوره جمعه ، آيه 5
1508-پرتوى از قرآن ، ص 178
1509-ر.ك روح المعانى ، ج 1، ص 436
1510-بلاغى مى گويد: اين مساله به روشنى از بررسى تاريخ آنها و انحلال
حكومتشان در سامره و به اسارت رفتنشان در بابل به دست مى آيد(آلاء
الرحمن ، ص 97).
1511-بحار، ج 75 ص 366
1512-سوره بقره ، آيه 81
1513-سوره بقره ، آيه 90
1514-سوره طه ، آيه 81
1515-اسناد آيات به اسم ظاهر، يعنى كلمه اللّه نشان اهتمام به آن است .
1516-سوره آل عمران ، آيه 112
1517-تفسير صافى ، ج 1، ص 123
1518-آلاء الرحمن ، ص 97
1519-سوره مائده ، آيه 32
1520-سوره بقره ، آيه 91
1521-سوره بقره ، آيه 118
1522-سوره اعراف ، آيه 150
1523-سوره غافر، آيه 51
1524-سوره صافات ، آيه 173
1525-سوره مجادله ، آيه 21
1526-تفسير صافى ، ج 1، ص 123
1527-سوره آل عمران ، آيه 112
1528-سوره نساء، آيه 155
1529-سوره مائده ، آيه 70
1530-آيه 157
1531-سوره مومنون ، آيه 117
1532-ر. ك الكاشف ، ج 1، ص 116
1533-ر.ك ابى السعود، ج 1، ص 131
1534-1 تا 3 سوره آل عمران ، آيه 26
1537-ممكن است اشكال شود كه (بيدك الخير) بدين معناست كه آنچه او مى
دهد حتى ذلّت خيراست . ذلّت براى فرد ذليل خير نيست زيرا خير و شر دو
مفهوم است درباره كسى كه چيزى به اوداده مى شود. چيزى كه به انسان داده
مى شود اگر برايش نافع باشد و سبب رشد وكمال وى شودبه آن خير اطلاق
مى گردد و اگر مايه ملال او باشد نه سبب كمال وى نسبت به وى شر محسوب
مى شود. البته حق و عدل بر ذلّت اطلاق مى شود يعنى ذلّتى كه خدا مى
هدعدل است وحق ولى روشن است كه مفهوم خير از دو مفهوم عدل و حق است .
بنابراين معناى آيه مزبورنمى تواند اين باشد كه هر چه تو مى دهى خير
است بلكه بدين معناست كه آنچه خير است دردست توست و بدون ترديد فرق است
بين اين كه گفته شود: (آنچه در دست توست خيراست )و گفته شود: آنچه خير
است در دست توست ) و مسلما جمله دوم معناى آيه است و اين مفهوم تنها بر
عزّت صادق است و محتواى آيه اين است : شما كه طالب خيرهايى چون ملك
وعزّت هستيد بدانيد كه اين دو تنها نزد خداست . پس تنها از او بخواهيد
و بر او تكيه كنيد و نيزبدانيدكه كسى نمى تواند ملك و عزّتى را كه او
داده از شما سلب كند چون نزع ملك وعزّت تنها داختيار خداست .
در پاسخ مى توان گفت : همان طور كه اشيا در نزد بشر محكوم به زوال است
و نزدخداوند محكوم به بقا:(ما عندكم ينفد و ما عند اللّه باق ) (سوره
نحل ، آيه 96) اشيا نزد بشر گاهى خير است وگاهى شر و از همين منظر نازل
شده اسا:(ونبلوكم بالشر و الخير فتنة ) (سوره انبياء، آيه 35) و همه
آنهااز آن لحاظ كه از ناحيه خداى حكيم است جز خير نخواهد بود. يعنى
خداوندهماره كار خيرمى كند كه چنين خيرى با حق و عدل همراه است نظير
آنچه درباره معناى احسان گذشت كه احسان گاهى به معناى كار نيك كردن و
زمانى به معناى به ديگرى نيكى كردن است .طبق معناى اول تنبيه متجاوز و
تاديب معتدى احسان است هر چند نسبت به كسى كه تعقيب شد احسان نباشد.
بنابراين مى توان گفت : تمام خير نزد خداست و همه آنچه نزد خداست خير
است زيرامجالى براى شر در موجود عند اللّهى نيست چنان كه هر آنچه نزد
خداست و از اوظهور مى كندحق و عدل است هر چند نسبت به كسى كه ملك از او
نزع و ذليل شده تلخ وناگوار باشد.
1538-سوره مجادله ، آيه 20
1539-1 و 2 سوره فاطر، آيه 10
1540-
1541-3 و 4 سوره منافقون ، آيه 8
1543-سوره اعراف ، آيه 152
1544-سوره مجادله ، آيه 20
1545-بحار، ج 74، ص 400
1546-همان ، ج 44، ص 138
1547-سوره انعام ، آيه 124
1548-سوره اعراف ، آيه 13
1549-سوره توبه ، آيه 29
1550-سوره بقره ، آيه 206
1551-سوره بقره ، آيه 206
1552-سوره شعراء، آيه 44
1553-سوره هاى قصص و ذاريات ، آيه 40
1554-سوره توبه ، آيه 26
1555-سوره توبه ، آيه 103
1556-سوره بلد، آيه 16
1557-سوره آل عمران ، آيه 139
1558-فناء يعنى آستان و درگاه به آستانه خانه فناء الدار گفته مى شود.
ومعناى (و على الارواح التى حلت بفنائك ) اين است : سلام بر آن ارواحى
كه بر آستان تو سرساييدند. اين واژه به كسر فاء تلفظ مى شود. و يا فناء
به فتح فا كه به معناى فانى شدن و هلاك شدن است تفاوت دارد.
1559-بحار، ج 46، ص 76
1560-شرح غرر الحكم ، ج 6، ص 371
1561-همان ، ص 370
1562-سوره محمد(ص )، آيه 4
1563-سوره ال عمران ، آيه 112
1564-سوره روم ، آيه 10
1565-سوره بقره ، آيه 93
1566-تفسير صافى ، ج 1، ص 123، با تحرير و تبيين اندك
1567- سوره يونس ، آيه 35
1568- بحار ،ج 10، ص 137
1569- نور الثقلين ،ج 1، ص 84؛ بحار ،ج 72، ص 86
1570- تفسير صافى ، ج 1، ص 123
1571- تفسير برهان ، ج 1، ص 104؛ بحار، ج 13، ص 184
