ولی در مورد علت واقعی نمیتواند وجود داشته باشد .
علت واقعی كه اصلا چنين چيزی در مورد آن محال است . ولی بحث اينها در
علل ايجادی كه ما میگوييم نيست ، همه در همين علل معده است .
بحث اول كه بحث عليت بود ، آن آخر بحث نفهميدم چه نتيجهای گرفتيم .
در واقع ما دو بحث كرديم يعنی همه يك بحث نبود . بحث اول راجع به
اين نظريه بود كه اقتصاد زيربناست . اول به طور مطلق در كلمات ماركس و
ديگران بيان شده ، ولی بعد در تعليماتی كه در آخر دادند ، هم خود ماركس
هم انگلس تعديلاتی در آن وارد آوردند و حتی مولف میگويد : " انگلس نيز
در مكاتبات خود اعتراف كرد كه بعضی از فرمولهای افراطی ماركس و خود او
نتيجه بحثهای مشاجرهآميز آنان بوده است . " تقريبا از اينكه اقتصاد
علت مطلق باشد دست برداشتند به همين شكلی كه حالا ما توجيه كرديم ، يعنی
گفتند با اينكه علت است ولی عليت مطلق ندارد ، تحت تاثير معلول خودش
هم قرار میگيرد . اين يك بحث بود .
به هر حال ما به اين شكل توجيه كرديم .
خودشان به اين شكل توجيه نكردند ، ما به اين شكل توجيه كرديم .
اگر بخواهند میتوانند اينطور توجيه كنند .
میتوانند ، اگر توجيه كرده باشند .
منظورم اين است كه ما نمیتوانيم در اين زمينه به آنها ايرادی وارد
كنيم .
از اين نظر نه ، مگر اينكه بعضی حرفهای ديگری گفته باشند كه خود حرف
آنها ضد حرف ما باشد ، چون وقتی كسی حرف كسی را توجيه میكند در حدی
قابل
|