عمل صالح منهای ايمان

اكنون روشن گرديد كه اولا بحث ما جنبه كلی و عمومی دارد ، و درباره‏
اشخاص نمی‏خواهيم قضاوت كنيم .
ثانيا بحث در اين نيست كه آيا دين حق يكی است يا متعدد است ؟ بلكه‏
پذيرفته ايم كه دين حق يكی است و هر كس موظف است آن را بپذيرد .
ثالثا بحث در اين است كه اگر كسی بدون اينكه دين حق را بپذيرد عمل‏
نيكی انجام دهد كه دين حق آن را نيك می‏داند آيا برای او در مقابل عمل‏
نيكی كه انجام داده است اجر و پاداشی هست يا نه ؟
مثلا دين حق احسان به خلق را توصيه و تأكيد كرده است . خدمات فرهنگی‏
از قبيل تأسيس مدارس و آموزشگاهها و تأليف و تعليم و تدريس ، خدمات‏
بهداشتی از قبيل طبابت ، پرستاری ، تأسيس مؤسسات بهداشتی و غيره ،
خدمات اجتماعی از قبيل اصلاح ذات البين ، كمك به مستمندان و از
كارافتادگان ، حمايت حقوق زيردستان ، درگيری با متجاوزان و زورگويان و
تقويت صفوف محرومان ، و بالاخره اقامه عدل كه غايت و هدف بعثت‏
پيامبران است ، فراهم كردن موجبات تسلی خاطر دلشكستگان و مصيبت زدگان‏
، و امثال اينها از اين قبيل است ، هر دينی و هر پيغمبری به اينها توصيه‏
كرده است . به علاوه عقل و وجدان هر كسی به حسن و خوبی چنين اعمالی حاكم‏
است .
اكنون می‏گوييم اگر شخص غير مسلمانی اينچنين خدماتی انجام داد ، آيا
برای او پاداشی هست يا نه ؟ دين حق می‏گويد امين باشيد و دروغ نگوييد ،
آيا اگر غير مسلمانی اعمالش منطبق بر همين دستور باشد ، پاداشی دريافت‏
خواهد كرد يا نه ؟ به عبارت ديگر آيا خيانت كردن و امين بودن ، در مورد
غير مسلمان مساوی است يا نه ؟ آيا زنا و نماز در مورد او برابر است (
سواء صلی ام زنی ) يا نه ؟ اين است مسأله‏ای كه مورد بحث ماست .

دو طرز تفكر

معمولا كسانی كه داعيه روشنفكری دارند با قاطعيت می‏گويند هيچ فرقی ميان‏
مسلمان و غير مسلمان ، بلكه ميان موحد و غير موحد نيست ، هر كس عمل‏
نيكی انجام