همنشينی انگشت گر ( ذغال فروش ) غبار سياهی عارض میگردد . در آنجا
مبادله وجود ندارد ، نه مبادله طبيعی و نه مبادله قرار دادی ، مبادله و
داد و ستدها اختصاص به اين جهان دارد .
البته منظور از اينكه زندگی جهان ديگر ، اجتماعی نيست اين نيست كه در
آنجا هر كسی منفرد و تنهاست و كسی غير از خود را نمیبيند و با غير خود
سر و كار ندارد ، منظور اين است كه همبستگيها و تأثير و تأثرها و تعاون
و تضادها و بده و بستانهای روحی و اخلاقی و معنوی كه در اين جهان هست و
در نتيجه جامعه ، يعنی تركيب حقيقی از افراد تحقق میيابد و سرنوشتها به
هم گره میخورد ، در آن جهان وجود ندارد ، و الا در هر يك از بهشت و جهنم
، اجتماع و گرد هم زيستن هست ، با اين تفاوت كه در اجتماع نيكوكاران
انس و الفت و صفا و صميميت برقرار است و به تعبير قرآن كريم برادروار
بر صندليهايی روبروی هم مینشينند ( 1 ) اما در اجتماع بدكاران تنفر و
بيزاری از يكديگر و ناسزاگويی حكمفرماست ( 2 ) .
ارتباط دو جهان
از مطالب گذشته ، تفاوتهايی كه بين نظام اين جهان و نظام آن جهان است
بدست آمد ، اكنون ببينيم ارتباط اين دو جهان در چيست ؟
شك نيست كه بين دنيا و آخرت ، ارتباط نيز برقرار است ، ارتباطی
بسيار شديد . ارتباط دنيا و آخرت در اين حد است كه مانند دو بخش از
يك عمر ، و دو فصل از يك سال اند ، در يك فصل بايد كاشت و در فصل
ديگر بايد درو كرد ، بلكه اساسا يكی كشت است و ديگری محصول ، يكی هسته
است و ديگری ميوه آن ، بهشت و جهنم آخرت در اينجا پديد میآيند .
در حديث است :
« ان الجنة قيعان ، و ان غراسها سبحان الله ، و الحمد لله ، و لا اله الا
الله ، و الله اكبر ، و لا حول و لا قوش الا بالله » ( 3 ) .
پاورقی :
. 1 اخوانا علی سرر متقابلين »، حجر / . 47
. 2 كلما دخلت امة لعنت اختها » . اعراف / 38 ، ان ذلك لحق
تخاصم اهل النار »، ص / 64
. 3 تفسير الميزان ، ج 13 ، ص . 23