عذاب اخروی
مجازاتهای جهان ديگر ، رابطه تكوينی قوی تری با گناهان دارند . رابطه عمل و جزا در آخرت نه مانند نوع اول ، قراردادی است و نه مانند نوع دوم از نوع رابطه علی و معلولی است ، بلكه از آن هم يك درجه بالاتر است . در اينجا رابطه " عينيت " و " اتحاد " حكمفرماست ، يعنی آنچه كه در آخرت به عنوان پاداش يا كيفر به نيكوكاران و بدكاران داده میشود تجسم خود عمل آنهاست . قرآن كريم میفرمايد : « يوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء تود لو ان بينها و بينه امدا بعيدا »( 1 ) . " روزی كه هر كس آنچه از كار نيك يا زشت انجام داده است حاضر میبيند ، آرزو میكند كه كاش بين او و بين كار زشتش مسافت درازی فاصله میبود " . در جای ديگر میفرمايد : « و وجدوا ما عملوا حاضرا و لا يظلم ربك احدا »( 2 ) . " آنچه را كه انجام دادهاند حاضر میيابند و پروردگار تو به احدی ستم نمیكند " . در جای ديگر میفرمايد : « يومئذ يصدر الناس اشتاتا ليروا اعمالهم 0 فمن يعمل مثقال ذرش خيرا يره 0 و من يعمل مثقال ذرش شرا يره »( 3 ) . " در اين روز مردم گروه گروه بيرون میآيند تا در نمايشگاه اعمال ، اعمال آنها به آنها ارائه داده شود . پس هر كس هموزن يك ذره ، كار نيك كند آن را میبيند و هر كس هموزن يك ذره ، كار زشت كند میبيند " .پاورقی : . 1 آل عمران / . 30 . 2 كهف / . 49 . 3 زلزال / 6 - . 8