زور می‏تواند بشر را وادار كند كه به زبان از گفته خويش برگردد ولی فكر
بشر هرگز تسليم نمی‏شود مگر وقتی كه با نيروی منطق و برهان مواجه گردد .
« قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقين »( 1 ) .
" دليل خويشتن را بياوريد اگر راستگو هستيد " .
سومين مرحله تسليم ، تسليم قلب است . حقيقت ايمان تسليم قلب است ،
تسليم زبان يا تسليم فكر و عقل اگر با تسليم قلب توأم نباشد ايمان نيست‏
. تسليم قلب مساوی است با تسليم سراسر وجود انسان و نفی هرگونه جحود و
عناد .
ممكن است كسی در مقابل يك فكر ، حتی از لحاظ عقلی و منطقی تسليم گردد
ولی روحش تسليم نگردد . آنجا كه شخص از روی تعصب ، عناد و لجاج می‏ورزد
و يا به خاطر منافع شخصی زير بار حقيقت نمی‏رود ، فكر و عقل و انديشه‏اش‏
تسليم است اما روحش متمرد و طاغی و فاقد تسليم است و به همين دليل‏
فاقد ايمان است ، زيرا حقيقت ايمان همان تسليم دل و جان است .
خدای متعال می‏فرمايد :
²يا ايها الذين آمنوا ادخلوا فی السلم كافة و لا تتبعوا خطوات الشيطان‏
( 2 ) .
" ای كسانی كه ايمان آورده‏ايد ، در قلعه سلم داخل شويد و گامهای شيطان‏
را پيروی نكنيد " .
يعنی روحتان با عقلتان جنگ نكند ، احساساتتان با ادراكاتتان ستيز
ننمايد .
داستان شيطان كه در قرآن كريم آمده است نمونه‏ای از كفر قلب و تسليم‏
عقل است . شيطان خدا را می‏شناخت ، به روز رستاخيز نيز اعتقاد داشت ،
پيامبران و اوصياء پيامبران را نيز كاملا می‏شناخت و به مقام آنها اعتراف‏
داشت ، در عين حال خدا او را كافر ناميده و درباره‏اش فرموده است :
« و كان من الكافرين »( 3 ) .
" و از كافران بود " .

پاورقی :
. 1 نمل / . 64
. 2 بقره / . 208
. 3 بقره / . 34