سنت الهی
آنچه در اصطلاح فلسفه به نام " نظام جهان " و " قانون اسباب " خوانده میشود در زبان دين " سنت الهی " ناميده میشود . قرآن كريم در چند جا گفته است كه : " هرگز در سنت خدا تغييری نخواهی يافت " ( 1 ) . يعنی كار خدا شيوه مخصوص و فرمول ثابتی دارد و تغييرپذير نيست . در سوره فاطر ، اين مضمون بطور مكرر و مؤكد ياد شده است : « فلن تجد لسنة الله تبديلا 0 و لن تجد لسنة الله تحويلا » ( 2 ) . هرگز در سنت خدا تبديلی نمیيابی ( يعنی سنت الهی تبديل به سنت ديگر نمیشود ، مثل اينكه قانونی نسخ شود و قانونی ديگر جای آن را بگيرد ) و هرگز در سنت خدا تغييری نمیيابی ( نظير اينكه در يك قانون قراردادی ، تبصرهای اضافه میشود و يا قسمتی از آن لغو میشود و تغييراتی در آن داده میشود بدون آنكه اصل قانون لغو شود ) . شگفت جملهای است از شگفت كتابی ! چه عظيم است قرآن ! پيشروی دانشها ، رفيق پرهيزكاران . انديشه بزرگ فيلسوفان سالها كاوش میكند و قانون عليت عمومی و نظام آفرينش را بدست میآورد ، میخواهد به خود مغرور شود و ببالد كه عجب رازی را گشودم و چه عظيم قانونی را شناختم كه ناگهان قرآن را در جلوی خود میبيند كه با تعبيری بسيار رسا و در عين حال ساده اين را از را بيان كرده است : " هرگز سنت خدا تغيير نمیكند " . كه میتواند از اين روشن تر بگويد ؟ كدام جمله میتواند رساتر و محكم تر از اين باشد ؟ : " هرگز سنت خدا تغيير نمیكند " . قرآن كريم نه تنها بطور كلی ، قانونی بودن و سنت داشتن آفرينش را گوشزد میكند بلكه در مواردی ، برخی از سنن مخصوص را نيز معرفی مینمايد . درباره نيكبختی و بدبختی جامعهها میگويد :پاورقی : . 1 احزاب / 62 و فتح / . 23 . 2 فاطر / . 43