عمل صالح منهای ايمان
اكنون روشن گرديد كه اولا بحث ما جنبه كلی و عمومی دارد ، و درباره اشخاص نمیخواهيم قضاوت كنيم . ثانيا بحث در اين نيست كه آيا دين حق يكی است يا متعدد است ؟ بلكه پذيرفته ايم كه دين حق يكی است و هر كس موظف است آن را بپذيرد . ثالثا بحث در اين است كه اگر كسی بدون اينكه دين حق را بپذيرد عمل نيكی انجام دهد كه دين حق آن را نيك میداند آيا برای او در مقابل عمل نيكی كه انجام داده است اجر و پاداشی هست يا نه ؟ مثلا دين حق احسان به خلق را توصيه و تأكيد كرده است . خدمات فرهنگی از قبيل تأسيس مدارس و آموزشگاهها و تأليف و تعليم و تدريس ، خدمات بهداشتی از قبيل طبابت ، پرستاری ، تأسيس مؤسسات بهداشتی و غيره ، خدمات اجتماعی از قبيل اصلاح ذات البين ، كمك به مستمندان و از كارافتادگان ، حمايت حقوق زيردستان ، درگيری با متجاوزان و زورگويان و تقويت صفوف محرومان ، و بالاخره اقامه عدل كه غايت و هدف بعثت پيامبران است ، فراهم كردن موجبات تسلی خاطر دلشكستگان و مصيبت زدگان ، و امثال اينها از اين قبيل است ، هر دينی و هر پيغمبری به اينها توصيه كرده است . به علاوه عقل و وجدان هر كسی به حسن و خوبی چنين اعمالی حاكم است . اكنون میگوييم اگر شخص غير مسلمانی اينچنين خدماتی انجام داد ، آيا برای او پاداشی هست يا نه ؟ دين حق میگويد امين باشيد و دروغ نگوييد ، آيا اگر غير مسلمانی اعمالش منطبق بر همين دستور باشد ، پاداشی دريافت خواهد كرد يا نه ؟ به عبارت ديگر آيا خيانت كردن و امين بودن ، در مورد غير مسلمان مساوی است يا نه ؟ آيا زنا و نماز در مورد او برابر است ( سواء صلی ام زنی ) يا نه ؟ اين است مسألهای كه مورد بحث ماست .دو طرز تفكر
معمولا كسانی كه داعيه روشنفكری دارند با قاطعيت میگويند هيچ فرقی ميان مسلمان و غير مسلمان ، بلكه ميان موحد و غير موحد نيست ، هر كس عمل نيكی انجام