عقل نظری نيست ، و شايد علت اينكه در نظر بعضيها قبول اين مطلب اينقدر
مشكل آمده همين است كه اين مطلب را به حدود عقل نظری توسعه دادهاند .
و اما نسبت به عقل عملی البته مطلب همينطور است ، و میتوان گفت قبل
از هر استدلال و تقريبی ، تجرب گواه اين مطلب است . واقعا تقوا و پاكی
و رام كردن نفس اماره در روشنبينی و اعانت به عقل تأثير دارد ولی البته
نه به اين معنی كه عقل فیالمثل به منزله چراغ است و تقوا به منزله روغن
آن چراغ ، و يا اينكه دستگاه عقل به منزله يك كارخانه مولد روشنائی است
كه فعلا فلان مقدار كيلووات برق میدهد و تقوا كه آمد فلان مقدار كيلووات
ديگر بر برق اين كارخانه میافزايد . نه ، اينطورها نيست ، طور ديگر است
. برای توضيح مقدمهای عرض میكنم .
دشمن دشمنان عقل
از كلمات علی ( ع ) است : « اصدقاؤك ثلاثة ، و اعداوك ثلاثة » يعنی
تو سه نوع دوست و سه نوع دشمن داری . « فاصدقاؤك : صديقك و صديق
صديقك و عدو عدوك » يعنی دوستان تو يكی آنكس است كه مستقيما دوست
خود تو است ، دومی دوست دوست تو است ، سومی دشمن دشمن تو است ،
« و اعداؤك : عدوك و عدو صديقك و صديق عدوك » (1) دشمنان تو عبارت
است از آنكه مستقيما با خود تو دشمن است ، و آنكس كه دشمن دوست تو
است ، و آنكس كه دوست دشمن تو است .
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، حكمت . 295