شده يك امر ديگر نيز عملی شده كه آن هم به نوبه خود يك عامل مهمی برای‏
ترقی و پيشرفت بوده و هست ، و آن موضوع همكاری و همفكری بين دانشمندان‏
طراز اول و صاحبنظران هر رشته است . در دنيای امروز ديگر فكر فرد و عمل‏
فرد ارزش ندارد ، از تك روی كاری ساخته نيست ، علماء و دانشمندان هر
رشته دائما مشغول تبادل نظر با يكديگرند ، محصول فكر و انديشه خود را در
اختيار ساير اهل نظر قرار می‏دهند . حتی علماء قاره‏ای با علماء قاره ديگر
همفكری و همكاری می‏كنند . در نتيجه اين همكاريها و همفكريها و تبادل‏
نظرها بين طراز اول‏ها اگر نظريه مفيد و صحيحی پيدا شود زودتر منتشر می‏شود
و جا باز می‏كند و اگر نظريه باطلی پيدا شود زودتر بطلانش روشن می‏شود و
محو می‏گردد ، ديگر سالها شاگردان آن صاحبنظر در اشتباه باقی نمی‏مانند .
متأسفانه در ميان ما هنوز نه تقسيم كار و تخصص پيدا شده ، نه همكاری و
نه همفكری ، و بديهی است كه با اين وضع انتظار ترقی ، و حل مشكلات‏
نمی‏توان داشت .
راجع به مشاوره علمی و تبادل نظر هر چند به قدری واضح است كه احتياج‏
به استدلال ندارد ، اما برای اينكه دانسته شود
در خود اسلام اين پيش‏بينيها و دستورهای مترقيانه هست به آيه‏ای از قرآن‏
و به جمله‏هائی از نهج‏البلاغه اشاره می‏كنم .
در خود قرآن در سوره مباركه شوری می‏فرمايد : « و الذين استجابوا لربهم‏
و اقاموا الصلوه و امرهم شوری بينهم و مما رزقناهم ينفقون »( 1 ) . اين‏
آيه كريمه ،

پاورقی :
1 - سوره شوری ، آيه . 38