حسبه و احتساب در تاريخ اسلام
در حدود هزار سال پيش تقريبا ، اين اصل در جامعه اسلامی و حكومت اسلامی دائره و تشكيلاتی به وجود آورده كه در تاريخ اسلام آن دائره ، دائره حسبه يا احتساب ناميده میشود و قرنها ادامه يافت . من تاريخ دقيق پيدايش دائره حسبه رانمیدانم كه از چه زمانی پيدا شده و به اين نام ناميده شده ، ولی قدر مسلم اينست و شواهد تاريخی دلالت میكند كه در قرن چهارم بوده است و علیالظاهر در قرن سوم پيدا شده باشد . اين دائره به عنوان امر به معروف و نهی از منكر درست شده و پايه دينی داشته و از شؤون حكومت بوده است ، همانطوری كه تشكيلات و دوائر ديگری وجود داشته مثل دائره قضاء - كه اين هم تاريخچهای دارد و از زمان خليفه دوم امر قضا را شخص ديگر غير از شخص خليفه با فرمان خليفه عهدهدار شد و تدريجا توسعه پيدا كرد تا در عهد هارون ، وسيله ابويوسف شاگرد ابوحنيفه تشكيلات نسبة منظمی پيدا كرد و خود ابويوسف به عنوان قاضی القضاه در رأس تشكيلات قضائی قرار گرفت - و همچنين دائره ديگری بوده به نام " ديوان مظالم " كه علیالظاهر كار شهربانی را انجام میداده ، و همچنين دوائر و مناصب زيادی از قبيل نقابت و غيره كه در تواريخ مضبوط است . تمام اين دوائر به نحوی وابسته به دستگاه خلافت و حكومت بوده است . به هر حال دائره حسبه همان دائره امر به معروف و نهی از منكر بوده و رنگ و صبغه دينی داشته . محتسبين و مخصوصا آنان كه در رأس دائره حسبه بوده میبايست هم عالم و مطلع باشند و هم با ورع و تقوا و امانت ، و