وحدت و يگانگی جهان
آيا جهان ( طبيعت = مخلوقات مكانی و زمانی خدا ) در مجموع خود يك " واحد " حقيقی است ؟ آيا لازمه توحيد ، يعنی يگانگی خدا در ذات و صفات و فاعليت ، اين است كه خلقت در مجموع خود از نوعی يگانگی برخوردار باشد ؟ اگر همه جهان در حكم يك واحد مرتبط است ، اين ارتباط به چه شكل است ؟ آيا از نوع ارتباط اجزای يك ماشين است كه صرفا يك پيوند عرضی و مصنوعی است و يا از نوع ارتباط اعضای يك اندام است با اندام ؟ به عبارت ديگر ، آيا ارتباط اجزای جهان با جهان ارتباط مكانيكی است يا ارگانيكی ؟ ما در جلد پنجم اصول فلسفه درباره اين مطلب كه وحدت جهان چه نوع وحدتی است بحث كردهايم ، همچنانكه در كتاب عدل الهی نيز درباره اينكه طبيعت يك " كل تجزيه ناپذير " است و نبودن يك جزء از طبيعت مساوی است با نبودن كل ، و برداشتن آنچه به اصطلاح " شرور " ناميده میشود از طبيعت ، مساوی است با نيستی تمام طبيعت ، سخن گفتهايم . فلاسفه جديد بالاخص فيلسوف بزرگ آلمانی " هگل " اصل " اندام وارگی " را - يعنی اينكه رابطه اجزای طبيعت با كل ، رابطه عضو با اندام است - تاييد كردهاند . هگل روی اصولی به اثبات اين مطلب میپردازد كه قبول آنها متوقف است بر قبول همه اصول فلسفه . او پيروان مادی هگل ، يعنی طرفداران ماترياليسم ديالكتيك ، نيز اين اصل را از هگل گرفته و تحت عنوان اصل تاثير متقابل يا اصل ارتباط همگانی اشياء يا اصل