پاورقی : . 1 همان مأخذ ، ص . 33 . 2 همان مأخذ ، ص . 248 ( ضميمه سوم ) . . 3 همان مأخذ ، ص 32 و . 33
پیيتر نظر ماركس را اينچنين توضيح میدهد :
" و بدين ترتيب ، ماركس جامعه را به بنايی تشبيه میكند كه زير بنا و
شالوده آن را قوای اقتصادی و روبنای آن را ( يعنی خود بنا را ) افكار و
آداب و رسوم و نهادهای قضايی ، سياسی ، مذهبی و غيره تشكيل میدهد .
همانطور كه وضع يك ساختمان به وضع پی و اساس آن بستگی دارد ، اوضاع
اقتصادی ( روابط توليدی ) نيز به اوضاع فنی وابسته است . همچنين چگونگی
افكار و رسوم و نظام سياسی نيز هر يك تابع وضع اقتصادی است " ( 1 ) .
و نيز همان كتاب به نقل از لنين ( در كتاب ماركس و انگلس ) از
سرمايه جلد سوم نقل میكند :
" شيوه توليد نمودار فعاليت انسان در قبال طبيعت و فرآيند فوری
توليد زندگانی وی و به دنبال آن نمودار شرايط اجتماعی و مفاهيم فكری ناشی
از آن است " ( 2 ) .
ايضا در پيشگفتار نقد اقتصاد سياسی میگويد :
" پژوهشهايم اين انديشه را در من پديد آورد كه روابط قضايی و شكلهای
گوناگون دولت نه میتواند به خودی خود پديد آمده باشد و نه ناشی از به
اصطلاح تحول عمومی فكر بشر باشد ، بلكه اين روابط و اين صور گوناگون از
شرايط مادی موجود ريشه میگيرد . . . كالبدشناسی جامعه را بايد در اقتصاد
سياسی جستجو كرد " ( 3 ) .
پاورقی : . 1 همان مأخذ ، ص . 33 . 2 همان مأخذ ، ص . 248 ( ضميمه سوم ) . . 3 همان مأخذ ، ص 32 و . 33 |