اعتماد است يا نه ؟ اگر قابل اعتماد نباشد هرگونه تحقيق علمی درباره‏
قوانين حاكم بر جامعه‏ها در گذشته ، پوچ و بی‏مورد است .
. 2 فرضا تاريخ نقلی قابل اعتماد باشد و فرضا برای جامعه طبيعت و
شخصيت مستقل از افراد قائل بشويم ، استنباط قوانين و قواعد كلی از وقايع‏
و حوادث تاريخی موقوف به اين است كه قانون " عليت " و " جبر علی و
معلولی " در حوزه مسائل انسانی يعنی مسائل وابسته به اراده و اختيار
انسان ، و از آن جمله حوادث تاريخی ، حكمفرما باشد والا قابل تعميم و
كليت نيست و تحت قاعده و ضابطه درنمی‏آيد . آيا قانون عليت بر تاريخ‏
حكمفرماست ، و اگر حكمفرماست تكليف آزادی و اختيار انسان چه می‏شود ؟
. 3 آيا تاريخ ، طبيعت مادی دارد و ماترياليست است ؟ آيا نيروی اصلی‏
حاكم بر تاريخ نيروی مادی است و نيروهای معنوی همه فرع و تابع و طفيلی‏
نيروی مادی تاريخ است يا برعكس ، طبيعت تاريخ يك طبيعت معنوی است و
نيروی حاكم بر تاريخ نيروی معنوی است و نيروهای مادی فرع و تابع و طفيلی‏
است يعنی تاريخ در ذات خود " ايده آليست " است ، و يا شق سومی در
كار است و آن اينكه طبيعت تاريخ يك طبيعت مزدوج است و تاريخ دو
نيرويی و چند نيرويی است ، نيروهای متعدد مادی و معنوی در نظامی كم و
بيش هماهنگ و احيانا متضاد حاكم بر تاريخ است ؟