. 3 آيا ممكن است يك چيز هم حقيقت بوده باشد و هم خطا ؟
معمولا هر يك از حقيقت و خطا يا صحيح و غلط يا صدق و كذب را در مقابل يكديگر قرار میدهند و میگويند يك فكر اگر حقيقت و صحيح و صادق بود پس ممكن نيست خطا و غلط و كذب باشد ، و بالعكس اگر خطا بود ممكن نيست حقيقت بوده باشد ، مثلا اين فكر " زمين به دور خورشيد میچرخد " يا راست است يا دروغ ، شق ثالث ندارد . راجع به هر مطلب ديگر نيز در نظر بگيريم خواه مربوط به مسائل روزمره باشد ( من امروز با فلان رفيق ملاقات كردم ) و خواه مربوط به حقايق تاريخی ( ارسطو شاگرد افلاطون بوده است ) و خواه مربوط به حقايق كلی علمی رياضی مثل " پنج ضرب در پنج مساوی است با بيست و پنج " يا حقايق كلی طبيعی مثل آنكه " اجسام در اثر حرارت منبسط میشوند " يا حقايق فلسفی مثل آنكه " دور و تسلسل باطل است " همينطور است . ولی اخيرا ميان دانشمندان جديد اين جمله شايع است كه حقايق علمی در عين اينكه حقيقت میباشند ممكن است خطا نيز بوده باشند و اين مطلب به دانشمندان ماترياليسم ديالكتيك كه طبق يكی از اصول منطق ديالكتيك ( اصل وحدت ضدين ) جميع اضداد و نقائض را با يكديگر آشتی دادهاند و همه را با هم قابل اجتماع میدانند فرصتی داده است كه بگويند حقيقت و خطا يا صحيح و غلط و يا صدق و كذب چندان اختلافی با يكديگر ندارند ، ممكن است يك چيز هم حقيقت و هم خطا و هم صحيح و هم غلط و بالاخره هم راست و هم دروغ بوده باشد . اينكه يك فكر از يك حيث و يك جهت محال است هم حقيقت و صحيح باشد وپاورقی : . 1 . Descartes . 2 . Hegel