پاورقی : > بحث از علة العلل و واجب الوجود بود " الهيات " میخواندند و در يونان باستان به مناسبت خاصی كه در خاتمه همين مقاله گفته خواهد شد " متافيزيك " ( metaphysics ) خوانده میشد صرفا محصول قوه تعقل بشر است و تجربه حسی در مسائل آن راه ندارد ، غالبا هر وقت " فلسفه " گفته شود مقصود همان است . ولی از قرن هفدهم به بعد گروهی از دانشمندان پديد آمدند كه ارزش " برهان " و " قياس عقلی " را به كلی انكار كردند و اسلوب تجربی را تنها اسلوب صحيح و قابل اعتماد دانستند . به عقيده اين گروه فلسفه نظری و تعقلی كه مستقل از علم باشد پايه و اساسی ندارد و علم هم محصول حواس است و حواس جز به ظواهر و عوارض طبيعت و فنومنها ( Phenomen ) تعلق نمیگيرد ، پس مسائل " فلسفه اولی " كه صرفا نظری و تعقلی و مربوط به كنه واقعيات و امور غير محسوسه است بیاعتبا ر است و اين گونه مسائل برای بشر نفيا و اثباتا درك نشدنی است ، آنها را بايد از دايره بحث خارج كرد و امور غير قابل تحقيق ناميد . اگوست كنت ( August Cont ) دانشمند معروف فرانسوی قرن نوزدهم يكی از كسانی است كه منكر فلسفه عقلی و نظری است ولی در عين حال به يك فلسفه حسی متكی به علوم معتقد است به اين معنی كه بيان روابط علوم را با يكديگر و همچنين پارهای از فرضيههای بزرگ را كه در همه يا غالب علوم مورد استفاده قرار میگيرد از لحاظ شباهتی كه فیالجمله به فلسفه اولی از حيث كلی و عمومی بودن دارند " مسائل فلسفی " میخواند . امروز هم بيان روشهای علوم و متدهايی كه در هر يك از علوم به كار برده میشوند به نام " فلسفه علمی " خوانده میشود . اين فلسفه حسی كه اگوست كنت قائل است و همچنين ساير سيستمهای فلسفی حسی كه از طرف فلاسفه امپيريست ( empirist ) يا حسيون ابراز شده متكی به علوم حسی است و مانند خود آن علوم محدود است و از حدود توجيه عوارض و ظواهر طبيعت ( فنومنها ) تجاوز نمیكند . در اين مقاله با فلاسفه حسی و كسانی كه فلسفه اولی را از آن جهت كه صرفا >