پاورقی : > دارد " واضح است كه دروغ است زيرا در مثال بالا كه دكتر ارانی از ماخ در مورد مداد نقل میكند هر چند خاصيت مداد از لحاظ تأثيری كه بر چشم وارد میكند و كيفيت امواج نوری كه به چشم میفرستد در هوا و در آب فرق میكند ، و هر چند اين مطلب نيز صحيح است كه ما علت اين اختلاف را به وسيله تجربه و قرائن علمی میفهميم و اينكه ماخ میگويد " نقص در تجربه است " غلط است ولی نتيجه فلسفی هم كه دكتر ارانی و رفقايش از اين دو مطلب صحيح علمی میگيرند و میگويند " هر دو تصوير مختلف مداد كه در حاسه ما پديدار آمده است حقيقت است " نيز غلط است زيرا يقينا خود مداد در واقع و نفسالامر يا مستقيم است يا منكسر ، يا دارای قامت راست است يا شكسته ، و در هر دو حالت ( محيط هوا و محيط آب ) قامت مداد تغيير نكرده ، پس يكی از دو احساس ما از لحاظ واقعنمايی و نشان دادن قامت واقعی مداد خطاست . ما اگر بخواهيم به طور صحيح از جنبه فلسفی نتيجه گيری كنيم بايد اينطور بگوييم : " به كمك تجربه و از روی قرائن علمی است كه علت اين اختلاف و علت خطای باصره را در يكی از دو حال میفهميم " . عليهذا توجيه ماترياليسم ديالكتيك درمورد خطای حواس قابل قبول نيست.
آيا ماترياليسم ديالكتيك شكاك است يا جزمی ؟
طرفداران ماترياليسم ديالكتيك مسلك خود را مسلك جزم و يقين معرفی میكنند و از اينكه " شكاك " يا " سوفسطائی " خوانده شوند به شدت احتراز دارند ، حتی آنكه آن رشته از قوانين علمی علوم طبيعی كه متكی به فرضيههاست و گواهی جز انطباق با تجربيات محدود و موجود ندارد و قاطبه دانشمندان ( حتی خود صاحبان فرضيهها ) آنها را با احتمال و يقين اضافی تلقی میكنند نه با جزم و يقين حقيقی ، دانشمندان مادی جديد درباره آنها نيز ادعای جزم و يقين حقيقی میكنند و تغيير و تبديل آن فرضيهها را كه گواه قطعی بر حقيقی نبودن آنهاست از راه تغيير و و تكامل حقيقت >