جوهريه اجسام را استخراج نموده و صراحتا اظهار می‏دارند كه در اين‏
تركيبات مستخرجه از عمليات شيميايی ابدا حضور و وجود خدا را نمی‏توان‏
مشاهده و ادراك كرد ، و از طرف ديگر " حكمای الهی " در ميان يك توده‏
كتب قديمه و نسخه‏های خطی كه از گرد و غبار پوشيده شده‏اند نشسته و در
حالتی كه لا ينقطع با كمال شوق و رغبت به كنجكاوی و تفتيش محتويات آن‏
كتب و بحث و تحقيق و ترجمه و استنساخ و نقل و استعلام يك سلسله آيات‏
مذهبی و احاديث مختلفه بوده و به عقيده خود با رفائيل فرشته همصدا
گرديده‏اند اظهار می‏كنند كه از مردمك چشم چپ تا مردمك چشم راست پدر
جاودانی شش هزار فرسنگ است " .
از كتاب مجموعه لاهوتيه قديس توماس اكوينی ( 1 ) كه او را بزرگ‏ترين‏
حكيم قرون وسطی و مظهر كامل حكمت اسكولاستيك ( 2 ) خوانده‏اند و كتب او
نزديك چهار صد سال فلسفه رسمی حوزه‏های علمی و ديانتی اروپا بوده نقل شده‏
كه قسمتی را به اين بحث اختصاص داده است : " آيا چند فرشته ممكن است‏
در نوك سوزن جا بگيرد ؟ " .
دكتر شبلی شميل در جلد دوم مجموعه فلسفة النشوء و الارتقاء در مقاله‏ای‏
كه تحت عنوان " القرآن و العمران " نگاشته می‏گويد :
" فلسفه در ميان مسلمين در نهضت اولی خود به اقصی درجات ترقی كرد
ولی در ميان مسيحيان در اولين برخورد محو و نابود گشت و جميع مباحث آن‏
به استثنای مباحث مربوط به " لاهوت مسيحی " تحريم شد " .
در دوره جديد ، حكمای الهی بزرگی از قبيل دكارت و پيروانش پيدا شدند
ولی اين دانشمندان هم موفق نشدند كه يك فلسفه الهی قوی و قانع كننده‏ای‏
به وجود آورند .
مسلما اگر حكمت الهی همان پيشرفتی كه در ميان مسلمين كرد در اروپا
كرده بود اينهمه رشته‏های فلسفی متشتت و متفرق به وجود نمی‏آمد ، نه ميدان‏
برای خيالبافی سوفسطائيان باز می‏شد و نه برای اظهار نخوت و غرور ماديين‏
، و بالاخره نه

پاورقی :
. 1 . Thomas Aquinas
. 2 . Scholastic