پاورقی : > مشخصی تعيين نشده است ولی ترديدی نيست كه با تغيير يا اختلالی كه در بعضی از قسمتهای دماغ پيدا میشود حافظه از بين میرود ، پس معلوم میشود كه حافظه از خواص تشكيلات مادی مغز است و اصولا میتوان از دو راه نظريه مادی بودن حافظه را تأييد نمود : الف . عروض نسيان . ترديدی نيست كه هر انسان بلكه حيوانی به تفاوت دچار فراموشی میشود . هيچكس نيست كه تمام خاطرات دوره زندگانی خود را در ياد داشته باشد و حال آنكه اگر حافظه غير مادی بود نسيان و فراموشی معنا نداشت زيرا فراموشی در اثر محو شدن صور ادراكی از صفحه ذهن عارض میشود و اگر روح از خود وجود مستقلی از بدن میداشت و صور ادراكی ، مصنوع و معلول او و غير مادی بودند میبايست هميشه باقی باشند زيرا منشأ و علت آنها كه به عقيده روحيون يك امر مجرد است باقی است و هر معلولی در بقا تابع علت خودش میباشد ، ولی مطابق نظريه مادی علت فراموشی واضح است ، يعنی تغييراتی است كه در ماده عصبی حاصل میشود ، اختلاف اشخاص از لحاظ قدرت حافظه مربوط به وضع ماده عصبی آنهاست . دكتر ارانی میگويد : " قدرت حافظه يك شخص منوط به قدرتی است كه ماده عصبی وی در مقابل حفظ تغييرات دارد ، هر قدر وضعيت تغيير را بتواند نگاهداری كند قدرت حافظه بيشتر خواهد بود " . ب . عروض امراض حافظهای كه در اثر اختلالات مخصوص در دستگاه مغز حاصل میشود . بسيار اتفاق افتاده كه يك نفر در اثر يك مرض يا در اثر يك ضربه محكم كه بر مغزش وارد شده تمام خاطرات گذشته يا قسمتی از آنها را به كلی از ياد برده است . بعضی از مصدومين ايام جنگ كه به سختی قسمت سر و جمجمه آنها مصدوم شده بود پس از بهبودی ، پدر و مادر و فاميل و شهری كه در آنجا بزرگ شده بود و حتی نام خود را به كلی از ياد برده بودند ، پس معلوم میشود كه حافظه يك امر مادی >