امتیازات فقه شیعه


مجموعه روشهای آموزش احکام [50].

یکی از مسائلی که در تمام علوم دنیای امروز مطرح است و برای انجام آن بیشترین و بهترین امکانات به کار گرفته می شود، شیوه و روش آموزش است که در تفهیم و موفقیت استاد، نقش بسزایی داردواحکام دین به جهت اهمیت خاصی که دارد باید با بهترین و پیشرفته ترین روش بیان شود تا جاذبه لازم برای فراگیری آن ایجاد شود و در این جا ابتدا نکاتی را تحت عنوان اصول تدریس بیان می نماییم و سپس مجموعه ای از روشهای آموزش احکام را بطور فهرست وار اشاره می نماییم.

 

اصول تدریس احکام

تدریس و آموزش احکام به دیگران شرایط و اصولی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

 

1. کسب تسلط علمی

استاد احکام باید در پی کسب تسلط علمی بر مسائل شرعی باشد، [51] بویژه احکامی را که می خواهد در یک جلسه و یا در یک کلاس مطرح نماید تا بتواند بطور نسبی پاسخگوی غالب سؤالات افراد باشد. البته لازم نیست که هر پرسشی را بتواند پاسخ دهد، ولی نباید به گونه ای هم باشد که اغلب سؤالات را بی جواب بگذارد، زیرا یکی از عوامل جاذبه داشتن هر درسی تسلط علمی استاد بر موضوع و محتوای درس است.

 

2. مطالعه قبل از تدریس

معلم احکام علاوه بر این که بطور معمول باید توضیح المسائل و کتابهای مانند آن را مطالعه کند، لازم است قبل از تدریس نیز مسائل هر درس و جلسه را مجددا مطالعه نماید تا در هنگام آموزش احکام، مساله ای را به دیگران اشتباه نگویدو کوشش کند احکامی را که در رساله و کتابهای مانند آن دیده است برای دیگران بازگو نمایدو تنها به شنیدن از افراد اکتفا نورزد، مگر در مواردی که چاره ای جز شنیدن نیست و یا افراد پاسخ دهنده، مورد اطمینان علمی و فقهی انسان باشند، زیرا یکی از عوامل اشتباه بیان کردن احکام این است که مسائل شرعی براساس «شنیدن» ها گفته می شود نه براساس «دیدن» ها.

 

3. تنظیم و دسته بندی احکام

یکی از مسائل مهمی که قبل از آموزش باید بدان توجه نمود، تنظیم و دسته بندی احکام است، زیرا در این صورت، تفهیم و تفهم بسیار آسان و یاددادن و یادگیری بسیار پرجاذبه خواهد بود.

 

4. همراه داشتن کتاب احکام

آنان که احکام را برای سایرین می گویند، بهتر است رساله [52] توضیح المسائل را همراه خود داشته باشند تا در صورت تردید و یا ندانستن مساله ای با استفاده از آن، پاسخ صحیح را بدهند و نقطه ابهامی برای کسی باقی نگذارند.

 

5. پرهیز از پاسخهای احتمالی

یکی از نکات بسیار مهم شرعی و اخلاقی که معلم احکام باید بیش از اندازه به آن توجه کند، این است که در صورت ندانستن مساله ای از پاسخ به آن خودداری نماید. و در پاسخ به سؤالات شرعی از کلماتی، مانند «تقریبا» ، «احتمالا» ، «ظاهرا» ، «احتیاطا» ، «به نظرم می آید» ، «اگر اشتباه نکنم» پرهیز کند، زیرا طبق حدیثی از امام باقر - علیه السلام: «کسی که حکمی را اشتباه به دیگران بگوید، گناه خطای آنان به عهده او خواهدبود» و شاید یکی از دشواریهای تدریس احکام، رعایت همین اصل باشد.

 

6. تنوع در بیان احکام

در بیان احکام باید توجه داشت که علاوه بر مسائل طهارت، وضو، غسل، تیمم و نماز به بیان مسائل گوناگون و متنوع دیگر آنها از قبیل آثار اخلاقی، اجتماعی و سیاسی نیز پرداخت..

 

7. ذکر مدرک و ماخذ

در آموزش احکام تا آن جا که ممکن است، باید مدرک و ماخذ هر مساله و حکمی بیان شود تا برای دیگران نیز راهنما و راهگشا باشد به ویژه در هنگام طرح احکامی که کمتر شنیده شده اند و برای شنوندگان تازگی دارند، رعایت این نکته ضروری تر است. در غیر این صورت، موجب [53] عدم اطمینان شنونده نسبت به استاد خواهد شد.

 

8. پرهیز از اصطلاحات مشکل

اساتید احکام معمولابرای کسانی تدریس می نمایند که شرایطشان ایجاب نمی کند تا اصطلاحات مشکل و نامانوس و پیچیده را برای آنان به کار گیرند و دلایل فقهی احکام را ذکر نمایند، زیرا بحث احکام برای «مقلدین» یک بحث استدلالی نیست تا نیازی به آوردن دلیل باشد؛ پس شایسته است که از بیان اصطلاحات مشکل و نامانوس و دلایل فقهی احکام خودداری شود، مگردر موارد استثنایی که زمینه استفاده و ضرورت فراگیری آن وجود داشته باشد و باید توجه نمود که فضل و فضیلت انسان به این است که به گونه ای سخن بر زبان آورد که «عوام بفهمند و خواص بپسندند» نه آن که با الفاظ و اصطلاحات مبهم و پیچیده بخواهد علم و فضل خویش را به رخ دیگران بکشد.

 

9. زمینه سازی بیان احکام

استاد دانا آنچه را که می داند بر زبان نمی آورد، بلکه با توجه به ظرفیت و کشش علمی مخاطبان مسائلی را بیان می کند که زمینه پذیرش و دریافت آن را داشته باشند.

 

10. ذکر مثالها و مصادیق

برخی از مردم مسائل شرعی و احکام را به صورت کلی می دانند، ولی مثالها و مصادیق و موارد آن را نمی شناسند؛ به عنوان مثال می دانند که در وضو نباید مانعی از رسیدن آب به اعضای بدن باشد.

 

11. طرح سؤال [54]

سؤال و پرسش، کلید در علم و دانش است و استعدادهای نهفته را شکوفا می سازد. استاد زبردست می تواند با طرح سؤال، اشتیاق به فراگیری احکام را در مخاطبان خود زنده نماید. آن جا که شنوندگان نیازی به یادگیری مسائل شرعی در خویش نمی بینند با پرسشهای زیبا و جالب می توان ضرورت و اهمیت فراگیری احکام را برای آنان بیان کرد.

 

12. یادداشت سؤالات و پاسخ آنها

مهم آن نیست که استاد مطلبی را نداند، بلکه آنچه ارزش دارد این است که مطالب وی از صحت و درستی و استواری برخوردار باشد.

هر استادی ممکن است در کلاس درس خویش با پرسشهایی روبه رو شود که پاسخ آنها را نداند، بنابراین، یکی دیگر از اصول تدریس احکام، یادداشت این گونه سؤالات و تلاش برای پاسخ یابی آنهاست، زیرا این امر باعث احترام مستمع و فزونی دانش فقهی استاد خواهد بود و از سوی دیگر، پاسخ سؤالات فراموش نمی گردد و مستمعان نیز احساس می کنند که نیازهای فقهی آنان برآورده می شود.

 

13. بررسی نکات منفی و مثبت

یکی از عوامل رشد و پیشرفت استاد و کلاس وی بررسی نکات منفی و مثبت و کسب نظرها و پیشنهادهای سودمند شرکت کنندگان است و این اصل نه تنها از شخصیت استاد نمی کاهد، بلکه بر طرف کردن نکات منفی، ضعفها را از بین می برد و به کارگیری نکات مثبت، حسنها را افزون می نماید و دریافت پیشنهادها استاد و درس را به رشد و کمال [55] رسانده، و محبت معلم را در قلوب شاگردان هر چه بیشتر جاری می سازد(1).
1. از جزوه روش تدریس احکام عبدالرحیم موگهی.

 

14. شناخت زمان، مکان و نیاز مخاطبان

با توجه به این که احکام دین بسیار گسترده است و نمی توان همه مسائل را مطرح نمود بر مربیان است که شرایط زمان و مکان و نیازهای مخاطبان را در نظر بگیرند و مسائلی را مطرح کنند که انگیزه شنیدن نسبت به آن وجود داشته باشد.

 

15. دقت در بیان مسائل اختلافی

یکی از مسائلی که در بیان احکام لازم است رعایت شود، این است که مربی احکامی را بگوید که مشترک بین نظریات مراجع باشد و اگر مسائلی اختلافی را می خواهد بیان کند، لازم است نظر مرجع مورد توجه آن جمعیت و مخاطبان را نیز بگوید.

 
 Copyright © 2003-2013 - AVINY.COM - All Rights Reserved