عفو و گذشت
اين خودش يك مسئله ای است حديث پيغمبر هم هست : « ثلاث من مكارم الاخلاق : تصل من قطعك و تعطی من حرمك و تعفو عمن ظلمك » ( 1 ) يك كسی درباره شما مرتكب خطا يا جنحه و يا جنايتی میشود البته در اينجا بخشی از عمل مربوط به شخص شماست ، و بخش ديگر مربوط به جامعه مثل اينكه قاتلی میآيد انسانی را میكشد ، كه اين عمل ، هم جنبه جنايتی دارد و هم جنبه اجتماعی سخن در آنجا است كه آن عمل به جامعه ارتباط ندارد و حقی در جامعه توليد نمیشود : يك كسی به شما تهمتی زده ، دروغی بسته ، از شما غيبتی كرده و از اين نوع كارها ، يا از همان كارها ولی نه از جنبه اجتماعيش بلكه از جنبه شخصی و فردی اش ، شما عفو و گذشت میكنيد ، او تقاضای بخشش میكند ، شما هم میبخشيد ، میگذريد اين عمل نيز يك عمل اخلاقی تلقی میشود ما فوق عمل عادی ، و يك نوع عمل قهرمانانه .حق شناسی و وفا
ديگری به انسان ، احسان و نيكی كرده عكس العمل انسان در مقابل او دو جور میتواند باشد يكی اينكه بعد كه فهميد ديگر به اصطلاحپاورقی : 1 ) تحف العقول ( با ترجمه ) باب " مواعظ النبی و حكمه " ص 8 [ ترجمه : سه چيز از اخلاق بزرگوارانه است : به آنكه با تو قطع رابطه كرده است بپيوندی ، و به آنكه تو را محروم داشته است ببخشی ، و كسی را كه به تو ظلم كرده است عفو نمايی ] .