لطافتشان آگاه نيستيد ، و خبير است به همان اشيائی كه به لطف خودش و
به لطافت خودش آنها را خلق كرده است ، يعنی اين مقدار مخلوقاتی كه شما
سراغ داريد ، گذشته از اينكه آنها را می‏داند ، آنقدر مخلوقاتی دارد كه‏
شما از وجود آنها هم آگاه نيستيد و او به آن مخلوقات هم آگاه است .
« هو الذی جعل لكم الارض ذلولا فامشوا فی مناكبها و كلوا من رزقه و اليه‏
النشور غ. در اين آيه ، در آن واحد ، هم توحيد را ذكر كرده است، هم معاد
را و هم تكليف و وظيفه انسان را. اوست آن كس، آن ذاتی كه زمين را برای‏
شما ذلول و رام قرار داد. " « فامشوا فی مناكبها غ" اين زمين را كه خدا
برای شما ذلول و رام قرار داد ، استفاده كنيد .

معنی " ذلول "

قرآن كريم در اين آيه كلمه‏ای به كار برده است كه قدما در درك لطفش‏
تا حد زيادی عاجز بودند . " ذلول " در اصل لغت عرب به معنی شتر رام‏
است ( حيوان رام ، مخصوصا درباره شتر زياد گفته می‏شود ) . ذلول من ،
يعنی حيوان رام من . البته كلمه " ذلول " كه به معنی رام است گو اينكه‏
در اصل به معنای شتر رام است ، ولی اين كلمه را در غير مورد شتر هم به‏
كار بردن و معنای مطلق يك شی‏ء رام را قصد كردن مانعی ندارد . اما در
اينجا قرينه‏ای هست كه نشان می‏دهد تشبيه بيش از اين حرفهاست. می‏فرمايد:
زمين را برای شما ذلول قرار داد . معلوم می‏شود تشبيه به همان خود ذلول و
به همان حيوان است كه می‏گويد : " « فامشوا فی مناكبها »" . "منكب"
آن قسمت از روی شانه انسان و حيوان را می‏گويند كه استخوان دست و بازو
با پشت متصل می‏شود . اين است كه در فقه مثلا