فهرست مطالب

عنوان	صفحه
پيشگفتار	11
مقدمه
الف . نظری به اقتصاد اسلامی	15
دوگونه پيوند اسلام با اقتصاد	16
نظر اسلام راجع به ثروت	17
ب . اقتصاد سالم	21
بخش اول : تعريف اقتصاد و مفاهيم اقتصادی	27
اقتصاد چيست ؟	28
روابط اقتصادی فرع بر روابط اجتماعی يعنی اشتراك مساعی و تقسيم كار و وظيفه است و فرع بر محدوديت امور معاشی است	30
توليد	31
حيوان وسائل معاش خود را به صورت آماده‏ای از طبيعت دريافت‏ می‏كند به خلاف انسان كه نيازمند به كار و توليد است ، و چون زندگی بشر اجتماعی است قهرا به كار و توليد و همچنين تقسيم و توزيع نيازمند است و اقتصاد برنامه‏ای ضرورت پيدا می‏كند	31

دو نوع رابطه	32
روابط اقتصادی از طرفی مربوط است به وظيفه و كار و توليد ، و از طرفی‏ به حق و بهره و تقسيم	32
كار با ارزش منحصر به كار توليدی و كاری كه از حاجت اقتصادی برخيزد نيست	32
ارزش كار منحصر به كارهای توليدی نيست	32
اقتصاد طبيعی و اقتصاد برنامه‏ای	32
روابط اقتصادی طبيعی و روابط اقتصادی قانونی و برنامه‏ای و اعتباری	32
تأثير روابط طبيعی و روابط قراردادی در يكديگر	33
آيا روابط حقوقی و قراردادی صد در صد تابع روابط اقتصادی طبيعی است ؟	33
مقدار تبعيت قوانين از تكامل ابزار توليد	33
تأثير متقابل روابط طبيعی و روابط اعتباری در يكديگر و مسأله اصالت‏ حقوق طبيعی	33
مبادله	34
پول	35
ارزش	35
مراحل زندگی اجتماعی و اقتصادی	36
علم اقتصاد	37
دو نوع علم اقتصاد ، و يا علم اقتصاد و فلسفه اقتصاد ، و يا اقتصاد طبيعی و اقتصاد برنامه‏ای	37
تعريف افكار اقتصادی از نظر فلسفه اقتصادی	42
ثروت يا مال	45
معنی ثروت يا مال	45
فرق مال و ملك	45
عوامل توليد ثروت	46

بخش دوم : مالكيت از نظر فلسفی	49
اصل مالكيت در غريزه بشر و حيوان	52
مالكيت در مواد عمومی و محصولات طبيعت	54
اصل غائيت	55
محصولات طبيعت و كار	55
حق عمومی در اموال شخصی	55
اسراف و تبذير	55
انسان به مقدار كاری كه روی شی‏ء صورت گرفته مالك آن شی‏ء است	56
محصولات كار فقط	56
حق اجتماع بر انسان و بر كار او	56
حق الهی	56
مقدار و حد حق اجتماع در كار فرد	57
تفاوت طبيعی افراد	58
شركت دادن افراد بالاجبار در كار يكديگر و همچنين منع افراد از كار بيشتر ظلم است	58
اشتراك در منابع و سرمايه‏ها غير از اشتراك در كار است	58
حدود اشتراكيت اسلامی	58
بخش سوم : ارزش	61
لغت ارزش	62
علت ارزش و تفاوت ارزشها چيست ؟	62
مالكيت اعيان و مالكيت منافع	63
مال منحصر است به اعيان	63
دو شرط ارزش : مفيد بودن ، قابل اختصاص بودن	63
رايگان نبودن شرط نيست	64
آيا كار ملاك ارزش است ؟	64
تنها كار مولد ارزش نيست	64
كار منشأ مالكيت است نه مالكيت و ارزش	64

آيا تعيين و تحديد قيمتها در اقتصاد مبادله‏ای صد در صد از اختيار افراد خارج است ؟	65
ممكن است اقتصاد آزاد و مبادله ای باشد ولی دولت در اثر نظارت بر توليد و مصرف عامل تعيين قيمتها باشد	65
چرا نوسان قيمت يك چيز از حدود معينی تجاوز نمی‏كند ؟	65
علت تفاوت اشياء در قيمت چيست ؟	66
نوسان قيمت از نظر اقتصاد اخلاقی	73
لزوم نظارت بر قيمتها	73
انتقاد بر فرضيه كار اجتماعا لازم	75
آيا ارزش كار ذاتی است ؟	77
آيا زمان كار مقياس سنجش كار است ؟	79
اسكناس و مسأله ارزش	89
فلسفه حرمت ربای معاملی	90
ربای معاملی و ربای قرضی از لحاظ فلسفه متفاوت می‏باشند	90
اشكالات فقهی و اسلامی كه مطابق نظر " ارزش = كار " پيش می‏آيد	91
فروش به زيادتر از قيمت واقعی و مال الاجاره بيشتر از قيمت اصلی	91
اشكال ارزش اضافی در مطلق خريد و فروش‏ها و اجاره بهاها	91
كار مجسم عقيم نيست	92
مثل " كارفرما كار می‏كند و كد بانو لاف می‏زند "	92
منشأ فايده بودن بجای مولد كار بودن	92
تأثير مدت در افزايش حجم سرمايه	92
اگر ارزش مساوی كار ، و كار مجسم غير مولد و هم افزايش ناپذير در زمان باشد سرمايه داری قابل توجيه نيست	92
بخش چهارم : ارزش اضافی	93
بازرگان قادر است بازار مصنوعی ايجاد كند	98
بخش پنجم : سرمايه داری و سوسياليسم از ديدگاه اسلام	111
نظريه " كار = ارزش " يك نظريه ضد كارگری است	129

سازمان و همچنين مديريت مولد ارزش است	129
زمان احيانا مولد ارزش است حتی در طبيعت مرده	130
منشأ ارزش ، مفيد بودن به علاوه نادر الوجود بودن و قابليت انحصار است و درجه ارزش مربوط به عرضه و تقاضاست	131
آيا اضافه ارزش از مشخصات كاپيتاليسم جديد است ؟	132
آيا قدرت ايجاد ارزش هر چيز معادل است با ارزش خود آن چيزيانه ؟	132
ريشه اضافه ارزش در تكنيك و صنعت است	133
مشخص اصلی سرمايه داری	136
ماشين اصلی سرمايه داری	137
ماشين انسان فلزی است	137
ماشين برده مشروع اجتماع بشری است	137
ماشين سرمايه متغيرتر از نيروی كار است	137
ماشين مظهر فكر و اراده و نيروی غيرمستقيم انسان است	138
سوسياليسم واژگونه	138
ماركسيسم از بيان دليل برای اينكه سرمايه بايد به اجتماع تعلق بگيرد عاجز است	138
يا ماركس اصل " ارزش = كار " را عليه سرمايه داری به كار برد ؟	140
شعارهای ماركس با اصول منطق ماركس دوتاست	140
نبوغ و ابتكار به كار ارزش می‏دهد	140
انحصاری كردن بازارها به سود افراد ، نا مشروع است	142
سود بازرگانی از راه استثمار مصرف كننده نامشروع است	142
بر خلاف نظر سوسياليستها ، فروشها همواره به قيمت واقعی نيست و استثمار تنها در ناحيه توليد كننده نيست	142
منبع اصلی سرمايه داری جديد ماشين است و لهذا نامشروع است	142
مرز اشتراك اسلام و سوسياليسم	143
اشتراكيت كار	143
اصل " كار به قدر استعداد و خرج به قدر احتياج "	143
اشتراكيت سرمايه‏های عمومی	144
اسلام كار بالاشتراك اجباری را نمی پذيرد	144
آيا مشخص اصلی سوسياليسم مالكيت جمعی سرمايه است يا مالكيت جمعی‏ كار ؟	144

شركت از نظر فقه اسلام	148
بخش ششم : رساله‏های اقتصادی
. 1 مالكيت زمين از نظر اسلام انفال	151
مالكيت فردی	159
. 2 مسأله ارث	161
از نظر سوسياليستها ارث ، پدر سرمايه داری است	163
ارث نتيجه منطقی مالكيت است	164
ارث سبب تقويت روابط خانوادگی و ارتباط نسلها - يعنی پدران و فرزندان و خويشاوندان - می‏شود	164
ارث عامل بزرگی است برای تشويق افراد اجتماع كه به نفع اجتماع كار كنند	164
ادله سوسياليستها بر عدم صحت ارث :
ارث چون موجب قطع رابطه كار و مالكيت است خلاف عدالت است	165
ملك فرد در عين حال ملك اجتماع هم هست	165
ارث موجب اختلاف و دشمنی افراد خانواده می‏گردد	165
اسراف ، تصرف در حق غير است بدون مجوز	169
. 3 سوسياليسم	177
مبنای سوسياليستی نظرات ماركس	179
جنبه مشترك انواع سوسياليزم	179
تعريف سوسياليزم به وسيله برتراند راسل	180
سوسياليزم به عنوان عكس العمل بيدادگريها و به عنوان شكل تاريخی‏ مشخص اجتماع	180
فلسفه تاريخ	180
مفهوم سوم سوسياليزم	181
پيشروان سوسياليسم	182
سوسياليزم به معنی فريادی از درد	182
جبر تاريخ	184

دو نوع بحث درباره سوسياليزم	185
چگونه سوسياليزم علم می‏شود ؟	185
عامل روح عدالتخواهی به عنوان يك عامل تاريخی	186
سوسياليزم از چه نظر بايد علم شمرده شود ؟	186
علم توصيفی و علم دستوری	187
ايراد به جبر تاريخ به شكلی كه ماركسيستها ادعا كرده‏اند در مورد سوسياليزم	188
نقض جبر تاريخی اقتصادی ماركسيستی	188
سوسياليزم حقوقی ما با جبر تاريخ منافات ندارد	189
محرك تاريخ	189
سوسياليستها با اينكه اصل تغيير شكل را عمومی می‏دانند درباره دوره بعد از سوسياليزم سكوت كرده‏اند	190
مسئله مقتضيات ثابت و متغير زمان	191
تضاد ميان تكامل ابزار توليد و شكل قانونی استفاده از آن	191
سوسياليزم ماركس علمی نيست	192
مالكيت اشتراكی يا اجتماعی و فرق آنها	193
شكست سوسياليزم ماركسيستی	194
خوشبختی اجتماع دو شرط دارد : سازمان صحيح ، قدرت معنوی	194
شكلهای مختلف سود جويی و استثمار	196
تعريف سوسياليسم از نظر مؤلفان كتاب " سوسياليسم "	196
حاكميت ملی شرط لازم سوسياليزم است	197
سوسياليزم را از چه راه می‏توان علمی دانست ؟	197
آيا سوسياليزم يك پديده است يا يك قانون طبيعی حاكم يا يك قانون‏ حقوقی لازم الاتباع ؟	197
جبر تاريخ از نظر سوسياليستهای غير ماركسيست و از نظر ما	198
سوسياليزم ماركس پس از مردود شدن جنبه جبری آن ، از جنبه علمی ساقط است	199
سوسياليزم ماركسيسم متكی به حقوق طبيعی نيست	199
سه پايه برای علمی بودن ماركسيسم	199
تئوری ماركسيسم اولا علمی نيست ، ثانيا به فرض علمی بودن دليل‏ نمی‏شود كه سوسياليسم ماركس سوسياليسم خاصی باشد مغاير با ساير سوسياليستها	200

همان طور كه نظرات فلسفی ماركس يا ماركسيسم فلسفی بر فرض صحت ، سوسياليسم ماركس را علمی نمی‏كند نظرات اقتصادی وی يا ماركسيسم اقتصادی‏ نيز قادر به توجيه علمی سوسياليسم نيست	200
ماركسيسم فلسفی و ماركسيسم اقتصادی	200
هنر ماركس	201
سوسياليسم و مالكيت فردی	202
بخش هفتم : يادداشت اسلام و اقتصاد	203
مسأله اضطرار	216
مشخصات سرمايه‏داری	220
مشخصات سوسياليسم	224
روش اقتصادی اسلام	228
قرآن و اقتصاد	233
پول و مال	235
بخش هشتم : يادداشت نظری به نظام اقتصادی اسلام	237
فهرست اعلام	243