شهید آوینی

 

 

چرا هنوز بايد به حيات امام موسي صدر اميد داشت؟

 
نگاهی به مدارک ربودن امام موسی صدر و همراهان او شیخ محمد یعقوب و استاد عباس بدرالدین هنگام دیدار رسمی از لیبی در تاریخ 9/6/1357 هجری شمسی مطابق با 31 اوت 1978 میلادی

 اشاره:
امام موسي صدر در تاريخ 25 اوت سال 1978، و بر اساس دعوت رسمي دولت ليبي، به آن كشور وارد، و از روز 31 اوت، ارتباط جهان خارج با ايشان قطع گرديد. دولت ليبي مكررا طي بيانيه ها و يادداشتهاي رسمي اعلان نمود، كه امام صدر در تاريخ 31 اوت، با پرواز شماره 881 شركت هواپيمايي آليتاليا، طرابلس را به مقصد رم ترك كرده است. اما برخي نهادهاي رسمي و بين المللي، از جمله دولت ايتاليا و دادستاني شهر رم (28 ژانويه 1982)، پس از انجام تحقيقاتي گسترده، عدم ورود امام به رم و كذب مدعاي دولت ليبي را رسما اعلان كردند.

امروز بيست و دو سال از ربوده شدن امام صدر مي گذرد. اين زمان طولاني در حالي سپري شده است كه اساسي ترين سؤال پرونده، يعني حيات يا شهادت اين بزرگوار، همچنان در وراي پرده اي از ابهام قرار دارد. بي شك اگر در طول دو دهه گذشته، مجامع بين المللي ذي ربط، خصوصا سازمان كنفرانس اسلامي و اتحاديه عرب، به وظيفه خود عمل كرده بودند، و نيز اگر كشورهاي ذي مدخل، خصوصا لبنان و جمهوري اسلامي ايران، همتي بلندتر از خود نشان داده بودند، و بالاخره اگر نهادها و سازمانهاي شيعي لبنان، بويژه مجلس اعلاي اسلامي شيعه و جنبش امل و حزب الله، درايت بيشتري به خرج داده بودند، اكنون و بعد از گذشت بيست و دو سال، غبار مظلوميت و فراموشي، اين چنين پرونده همچنان مفتوح اين مفخر جهان اسلام را در بر نمي گرفت!

امروز مهمترين سؤال ميليونها عاشق دلسوخته امام صدر آن است كه پس از گذشت اين همه سال، از سرنوشت آن عزيز چه مي دانيم؟ آيا امام زنده است؟ آيا هنوز مي توان به بازگشت اين مرد بزرگ چشم اميد دوخت؟ در اين نوشته بر آنيم تا از منظر اطلاعات، و نه گمانه زنيهاي رايج سياسي، به اين سؤال پاسخ گوييم.

اصل سخن
در نگاهي كلي، مجموعه اخبار و اطلاعاتي كه پيرامون سرنوشت امام موسي صدر در دسترس است، در يكي از سه بخش عمده زير جاي مي گيرد: اخبار و اطلاعات آشكار، اخبار و اطلاعات ويژه أي كه توسط خانواده محترم امام صدر دريافت شده است، آخرين جمع بنديهايي كه سران برخي دولتها بدان دست يافته اند. هر سه بخش را در زير پي مي گيريم.

اطلاعات آشكار
منظور از اطلاعات آشكار، مجموعه اخبار و اطلاعاتي است كه طي بيست و دو سال گذشته، از طريق مطبوعات و رسانه هاي گروهي جهان، در باره سرنوشت امام صدر انتشار يافته است. از سال 1978 تا كنون، 25 خبر مختلف پيرامون وضعيت امام صدر و دو همراه وي منتشر شده است. خلاصه اين اخبار، به همراه شناسنامه مختصري از آنها، در جدول (1) ثبت مي باشد.
اغلب خبرها در بخش اول سناريو اشتراك نظر دارند. و آن اينكه در روز 31 اوت 1978، ملاقاتي ميان امام صدر و همراهان وي با قذافي صورت گرفت، كه با عدم تفاهم، رفتار نامتعادل (و ظاهرا معمول) قذافي، و ايستادگي امام بر مواضع خود پايان يافت.

حوادثي كه از اين به بعد روي داده اند، يك مطلب است، و نتيجه اين حوادث، كه همان حيات يا شهادت امام صدر است، مطلبي ديگر. آنچه در اين نوشته مد نظر است، نتيجه اين حوادث است، كه نهايتا پاسخ سؤال اصلي علاقمندان امام صدر را نيز در بر دارد. از اين منظر، مجموعه اخبار و اطلاعات آشكار را مي توان به دو دسته تقسيم نمود: دسته اي كه بر شهادت امام دلالت دارند، و دسته اي كه بر حيات ايشان.

اخبار شهادت
در ميان مجموعه اطلاعات آشكار ساليان گذشته، تنها 7 خبر بر شهادت امام صدر و همراهانشان دلالت دارد.

از اين ميان، 4 خبر به نقل از معارضين قذافي گوياي آنند كه امام صدر در همان روزهاي اول، به دست عوامل قذافي در طرابلس به شهادت رسيده است. طبيعتا مهمترين ضعف اين خبرها آن است كه توسط معارضين دولت ليبي گزارش گشته است.

آخرين خبري كه بر شهادت امام در ليبي تاكيد دارد، در مارس 1982 و مقارن اختلافات ليبي و سعودي، توسط مطبوعات كشور اخير منتشر گرديد. اين خبر، واقعه شهادت را به آوريل 1981، يعني سه سال پس از ربوده شدن امام نسبت مي دهد. طبيعتا اگر امام صدر در همان روزهاي اول به شهادت رسيده بود، دليلي نداشت كه مطبوعات سعودي، جنايت مزبور را به سه سال بعد نسبت دهند!

آخرين خبر دال بر شهادت امام صدر، در سال 1992 توسط يك مامور سابق موساد منتشر گرديد. اين خبر، كه حاكي از رحلت امام طي سال 1986 در يكي از زندانهاي اسرائيل است، بلافاصله توسط سخنگوي رژيم صهيونيستي تكذيب گرديد[1].

اخبار حيات
حداقل 15 خبر بر اسارت امام در سال 1979، 9 خبر بر اسارت ايشان در سال 1980، و 4 خبر بر اسارت ايشان در سال 1981، در نقاط مختلف كشور ليبي، دلالت دارند. آخرين اين اخبار، تصريحات خبرنگاري انگليسي به نام ميشل كازين در سال 1987 است كه به نقل از مقامات عاليرتبه كشور ليبي، بر حيات امام صدر در سال 1981، و اسارت ايشان در منطقه كفرا تاكيد ورزيده است[2].

در ژوئيه سال 1982 و در اولين روزهاي حمله اسرائيل به لبنان، فرماندهان نظامي ارتش صهيونيستي اعلان كردند كه امام صدر را در يكي از بازداشتگاههاي فلسطيني در جنوب لبنان پيدا كرده و به زودي آزاد خواهند ساخت.
آخرين خبر آشكار دال بر اسارت امام صدر در ليبي، در سال 1986 توسط سفير لبنان در سنگال و به نقل از مقامات آن كشور اعلان گرديد.

آخرين خبر حيات امام صدر، در سال 1988، يعني ده سال پس از ربوده شدن آن بزرگوار، توسط آقاي سيد مهدي روحاني، ايراني ضد انقلاب مقيم فرانسه، منتشر گرديد. وي به نقل از منابعي كه هيچگاه فاش نساخت اعلان نمود، امام صدر به زودي در يكي از كشورهاي شمال آفريقا كه ليبي نمي باشد، آشكار خواهد شد. امام صدر در موعد تعيين شده آزاد نگشت و سيد مهدي روحاني به نقل از منابع خود، با استناد به پيچيده شدن اوضاع خاورميانه، حل قضيه را به آينده أي نامعلوم موكول نمود. مقارن اين جريان، قطعه فيلم كوتاهي براي مرحوم آيت الله سيد رضا صدر در ايران ارسال گرديد، كه شخصي شبيه امام صدر را در حياطي كوچك و زير نظر دو سرباز، در حال قدم زدن نشان مي داد. مرحوم آيت الله صدر بر اين اعتقاد بود كه شخص نشان داده در فيلم، خود امام صدر مي باشد[3].

اطلاعات خانواده امام صدر
بدون ترديد خانواده محترم امام صدر تنها مركزي است كه طي بيست و دو سال گذشته، به شكلي مظلومانه اما خستگي ناپذير، براي تهيه و گردآوري اخبار و اطلاعات جديد، تلاش كرده است. طبيعتا چون جزئيات اين اخبار و نيز راههاي دستيابي به آنها غالبا محرمانه بودند، كمتر فرصتي پيش آمد تا نتيجه اين تحقيقات در جايي انتشار يابد. موضع هميشگي خانواده امام صدر بر اساس نتايج تحقيقات مزبور آن بود كه اين بزرگوار زنده است، و كماكان در ليبي و در حال اسارت بسر ميبرد.

تنها موردي كه بخشي از اين اطلاعات در اختيار مطبوعات گذاشته شد، گفتگوي استاد احمد اسماعيل (از ياران نزديك امام) با مجله لبناني الشرلع بود[4]، كه مهمترين عناوين خبري آن، كه صحت و سقم آن بر اساس درخواست خانواده امام توسط خود وي تحقيق گرديد، به شرح ذيل ميباشد:

رؤيت امام توسط يك افسر فرانسوي زنداني در ليبي.
رؤيت امام در نزديكي مرز چاد توسط يك تبعه گينه.
رؤيت امام توسط برخي اتباع مصري در ليبي.
رؤيت امام توسط يك تكنسين لبناني شاغل در ليبي به هنگام تعمير تاسيسات برقي زندان.
درمان امام در ليبي توسط پزشكي هندي.
پيام عرفات مبني بر رؤيت امام توسط يك فلسطيني در ليبي.

اطلاعات دولتها
اگرچه اخبار و اطلاعات ويژه دولتها، در مطبوعات و رسانه هاي جمعي انعكاس نمي يابند، اما جمع بندي سران و شخصيتهاي برجسته أي كه به اين اخبار و اطلاعات دسترسي دارند، خصوصا كيفيت هماهنگي اين جمع بنديها با يكديگر، شاخص مناسبي براي ارزيابي كميت، كيفيت و محتواي آنها به شمار مي رود. طبيعتا هر قدر فاصله زماني از سپتامبر سال 1978 بيشتر شود، دقت و ارزش جمع بنديها نيز فزونتر خواهد شد.

اظهارات مقامات عالي رتبه كشورمان طي سالهاي اخير، گوياي آن است كه به رغم گذشت دو دهه، هيچ گونه جمع بندي نهايي در مورد حيات يا شهادت امام صدر حاصل نشده است. آقاي هاشمي رفسنجاني در گفتگويي با "نامه مفيد"، ضمن تاكيد بر در اختيار نداشتن اخبار مستند، بازگشت امام صدر را امري امكان پذير دانستند[4]. آيات عظام موسوي اردبيلي[5] و مشكيني[6]، كه پيشتر احتمال شهادت را طرح كرده بودند، بر عدم استناد خود به اخبار مستند تاكيد، و در خطا بودن خود را آرزو نمودند. برخي مراجع معظم قم، از جمله آيات عظام مكارم شيرازي، صافي، روحاني و احمدي ميانجي، در ملاقاتهاي سال گذشته خود با خانواده امام صدر، براي رهايي آن بزرگوار دعا كردند[7].

وضعيت جهان عرب نيز كم و بيش به همين ترتيب است. در حاليكه عبدالحليم خدام و رفعت اسد، در ملاقات با رهبران شيعه لبنان، فرضيه شهادت امام صدر را طرح كرده بودند[8]، برخي مقامات امنيتي سوريه و شخص حافظ اسد[9]، باور ديگري داشتند. در حاليكه شاذلي بن جديد رئيس جمهور پيشين الجزاير، از تعبير مرحوم امام صدر استفاده ميكرد[10]، شاه حسين و ياسر عرفات، اعتقادي ديگر داشتند[11]. عرفات حتي در بدترين دوران روابط با ليبي، كه اتهامات طرفين عليه هم به اوج خود رسيده بود، با استناد به 14 دليل مختلف، قذافي را تنها به ربايش، و نه به شهادت رساندن امام صدر، متهم نمود[12].

جمع بندي
نكاتي كه از كنار هم چيدن مجموعه اطلاعات آشكار، و نيز اطلاعات خانواده محترم امام صدر بر مي آيد، به طور خلاصه و به شرح زير، قابل جمع بندي مي باشد:

بخش عمده اطلاعات، به وضعيت امام صدر طي سالهاي 1978 تا 1981 مربوط است.
مجموعه اطلاعات موجود بيانگر آنند، كه امام صدر لااقل تا سال 1981، يعني تا سه سال پس از ربايش، زنده، و در كشور ليبي زنداني بوده است.
خبر شهادت امام صدر در سال 1981 در ليبي، تنها يك مرتبه، آنهم در سال 1982 منتشر، و پس از آن، به رغم تجديد حملات تبليغي سعودي عليه ليبي، هيچگاه تكرار نگرديد.
در مورد وضعيت اين بزرگوار از سال 1981 به بعد، تنها چهار خبر منتشر شده است، كه از ميان آنها، سه خبر بر حضور امام در خارج از ليبي، و يك خبر بر حضور ايشان در داخل ليبي دلالت دارد.
فرضيه شهادت امام صدر، نه تنها تا سال 1981 امري منتفي است، بلكه در ميان چهار خبري كه به وضعيت ايشان در بعد از سال 1981 مربوط است، تنها يك خبر مبين رحلت (در اسرائيل) است، كه بلافاصله تكذيب گرديد، و سه خبر ديگر بر حيات آن بزرگوار دلالت دارند. آخرين وضعيتي كه از امام گزارش گرديده است، به سال 1988، يعني ده سال پس از عمليات ربايش مربوط است، كه باز بر حيات آن بزرگوار دلالت دارد.

نتيجه گيري
دولت ليبي عامل اصلي عمليات ربايش امام صدر است.
 امام صدر ربوده نشد تا بلافاصله به شهادت برسد. به عبارت دقيقتر، انگيزه عامل، ترور امام نبوده است. (قرائن ديگري نيز اين فرضيه را تاييد مي كنند. از جمله آنكه مناسبترين مكان براي ترور امام، خود لبنان بوده است، چنان كه كمال جنبلاط رهبر دروزيها، بشير جميل رهبر فالانژيستها، شيخ حسن خالد رهبر اهل سنت، نخست وزير رشيد كرامي، و رئيس جمهور رنه معوض، همگي در همان شرايط در لبنان ترور شدند).

سال 1981 احتمالا نقطه عطفي در نوع اسارت امام صدر است. بهترين دليل، مقايسه كميت و كيفيت اطلاعاتي است كه در مورد وضعيت امام، در قبل و بعد از اين تاريخ، انتشار يافته اند. اينگونه به نظر مي رسد كه اطلاعات مربوط به وضعيت امام تا سال 1981، از دستگاه امنيتي رباينده درز كرده است. در حاليكه اطلاعات مربوط به وضعيت ايشان در بعد از اين تاريخ، بسيار اندك، كنترل شده، و ظاهرا هدفدار منتشر شده اند. اين پديده مي تواند تفاسير مختلفي داشته باشد، كه بايد توسط اهل فن مورد بررسي قرار گيرد.
از منظر اطلاعاتي، حيات امام صدر، تا سال 1981 امري قطعي، و از آن تاريخ به بعد بسيار محتمل است. بالعكس، فرضيه شهادت، فاقد پشتوانه اطلاعاتي مي باشد.

آخرين جمع بندي مقامات جمهوري اسلامي ايران، و نيز سران كشورهاي عربي، كه جز حيرت، سرگرداني و عدم وصول به نظريه اي واحد و هماهنگ نمي باشد، تاييدي مهم بر نتايج اين نوشته است، كه مسئله امام موسي صدر را نبايد تمام شده تلقي كرد، فرضيه شهادت پشتوانه اطلاعاتي ندارد، و هنوز بايد به حيات و بازگشت آن عزيز سفر كرده اميدوار بود.

آن سفر كرده كه صد قافله دل همراه اوست         خدايا هر كجا هست به سلامت دارش

 

پي نوشتها:

[1]. اصل خبر در تاريخ 8/4/92 در روزنامه الاهرام مصر، و خبر تكذيب اسرائيل در تاريخ 9/4/92 در روزنامه السفير لبنان چاپ گرديد.
[2]. ر.ك. به كتاب:‘The Strange Disapperance Of Imam Moussa Sadr’, Peter Theroux, 1987, George Weidenfeld & Nicolson Limited
[3]. اين مطلب را نگارنده در تابستان سال 1369 از خود مرحوم آيت الله سيد رضا صدر، و نيز از مرحوم حجت الاسلام و المسلمين علي حجتي كرماني، داماد فقيد آن بزرگوار، شنيده است.
[4].  ر.ك. به مجله لبناني الشراع، فوريه 1988، گفتگو با استاد احمد اسماعيل.
[5].ر.ك. به شماره ويژه فصلنامه "نامه مفيد"، شماره 16، زمستان 1377، ص 50.
[6]. همان، ص 29 و 30.
[7]. ر.ك. به ويژه نامه شماره 5 فصلنامه تاريخ و فرهنگ معاصر، سيد هادي خسروشاهي، ص 139.
[8].  گزارش اين چند ديدار در ويژه نامه 9 شهريور سال جاري (1379) روزنامه اطلاعات، ان شاءالله چاپ خواهد شد.
[9]. ر.ك. به كتاب "عزت شيعه"، محسن كماليان و علي اكبر رنجبر كرماني، سال 1377، ص 39، گفتگو با استاد حسين موسوي (ابوهشام).
[10]. همان.
[11]. همان، ص 79.
[12]. همان.
[13]. به نقل از سرمقاله فلسطين الثوره در يكي از روزهاي دسامبر 1979.

دکتر محسن کمالیان

 

Copyright © 2003-2022 - AVINY.COM - All Rights Reserved
logo