معرفي اجمالي کتب استاد شهید مطهری

آزادي معنوي : مجموعه اي است مشتمل بر 15 سخنراني که در زمانها و مکانهاي مختلف ايراد شده اند و وجه مشترک همه آنها اين است که موضوع آنها مسائل معنوي و مربوط به خود سازي و تزکيه نفس است ، اگر چه در خلال سخنراني ها گاه به مسائل اجتماعي نيز اشاره شده است . مطالعه اين کتاب گذشته از اينکه خواننده را با بعد معنوي شخصيت استاد شهيد مطهري آشنا مي سازد ، وي را گام به گام به سوي خود سازي و تقوا حرکت مي دهد و در واقع يک سلوک معنوي است . برخي موضوعهاي طرح شده در اين کتاب عبارتند از : آزادي معنوي ، عبادت و دعا ، هجرت و جهاد ، بزرگي و بزرگواري روح ، مکتب انسانيت . آشنايي با قرآن (1و2و3و...) : سلسله مباحث تفسيري استاد شهيد در سالهاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي است که عمدتا در بين سالهاي 1350 تا 1357 شمسي انجام شده است . جلد اول اين مجموعه مقدمه و پيش درآمدي بر اين سلسله مباحث محسوب مي شود که در آن به مسائلي همچون زبان قرآن ، مخاطبهاي قرآن ، عقل از ديدگاه قرآن و ... پرداخته شده است . در مجلدات بعدي تفسير آياتي از برخي سوره قرآن از جمله حمد ، بقره ، انفال ، توبه ، نور و تقريبا جزء سي ام قرآن انجام شده است. ويژگي ممتاز اين مباحث ، توجه به مسايل و موضوعات فکري و اجتماعي روز در حين تفسير ايات قرآني است که موجب تازگي و زنده بودن اين مباحث گرديده است . ويژ گي ديگر بيان روشن و روان آن است .   احياي تفکر اسلامي :   اين کتاب مشتمل بر 5 سخنراني تحت همني عنوان است که در سال 1349 شمسي درحسينيه ارشاد ايراد شده است . سخنراني اول در تاريخ 1349/2/7 به مناسبت يادبود مصلح بزرگ اسلامي ، اقبال لاهوري ، درباره « اقبال و احياي فکر ديني »  برگزار شده و در سخنراني هاي بعدي درباره اين موضوعات سخن رفته است : تفکر ديروز و امروز مسلمين درباره ميزان تاثير عمل در سعادت انسان ، تفکر زنده و تفکر مرده ، تفکر اسلامي زهد و ترک دنيا ، فلسفه زهد در تفکر اسلامي.   اخلاق جنسي در اسلام و جهان غرب :  اين کتاب مشتمل بر سلسله مقالاتي است که در حدود سال 1353 به طور مسلسل در مجله « مکتب اسلام » درج مي گرديد . اين اثر استاد نيز همچون ديگر آثار آن شهيد بزرگوار از غناي محتوا و سلاست بيان برخوردار مي باشد. برخي از مهمترين موضوعات طرح شده در اين کتاب عبارتند از : اخلاق جنسي و عقايد متفکرين جديد ، ارزيابي اصول سيستم نوين جنسي ، سببهاي طغيان و سرکشي قواي نفساني ، دموکراسي در اخلاق ، رشد از نظر غريزه جنسي .   اسلام و نيازهاي زمان (1و2) : جلد اول اين کتاب مشتمل بر 26 سخنراني است که در زمستان 1345 شمسي و در شبهاي ماه مبارک رمضان در مسجد ( تهران ) و در يک جمع عمومي ايراد شده و به همين جهت بياني ساده و روان دارد . جلد دوم مشتمل بر مباحثي است که در سال 1351 شمسي در انجمن اسلامي پزشکان ايراد شده است . مجموعا در اين دو جلد ، موضوع چگونگي انطباق قوانين اسلامي با شرايط مختلف زماني از راه مکانيسمهايي که در خود اسلام پيش بيني شده مورد بحث و بررسي قرار گرفته است . مهمترين عنواين ارائه شده در اين کتاب عبارتند از : علت تغيير مقتضيات زمانها ، اخباريگري ، اجتهاد و تفقه در دين ، قاعده ملازمه ، مساله نسخ و خاتميت ، مقام عقل در استباط احکام اسلامي ، جامعه و تاريخ از نظر قرآن .   اصول فلسفه و روش رئاليسم (1 – 5) : اين کتاب يک مجموعه 5 جلدي به قلم علامه سيد محمد حسين طباطبايي ( ره ) است که استاد شهيد در  شرح و تبيين مطالب متن ، مقدمه و پاورقيهايي جامع بر آن نگاشته اند . در اين مجلدات مجموعا 14 مقاله فلسفي مرود بحص قرار گرفته است که برخي از آنها عبارتند از : رئاليسم و ايده آليسم ، علم و ادراک ، ارزش معلومات ، پيدايش کثرت در ادراکات  اعتباري ، مسائل وجود ، الهيات بالمعني الاخص . اين کتاب نقش اساسي در مبارزه افکار مادي داشته است ، گرچه در اصل يک دوره فلسفه اسلامي به شمار مي رود . امامت و  رهبري :  شامل 6 سخنراني در باره امامت در انجمن اسلامي پرشکان . عناوين سخنراني ها به ترتيب : معني و مراتب امامت ، امامت و بيان دين بعد از پيغمبر (ص) ، بررسي کلامي مسئله امات ، آيه اليوم يئس و مساله امامت ، امامت در قرآن  ، امامت از ديدگاه ائمه اطهار عليهم الاسلام . امدادهاي غيبي در زندگي بشر :  عناوين : خورشيد دين هرگز غروب نمي کند ، امدادهاي غيبي در زندگي بشر ، مديريت و رهبري اسلام ، رشد اسلامي . انسان کامل : استاد شهيد در اين سلسله سخراني ها براي آنکه آشکار سازند که اسلام يک دين جامع است و انسان اسلام ، اسناني است چند بعدي که همه دستورات اين مکتب الهي را بطور هماهنگ به مرود اجرا مي گذارد ، و براي آنکه جوانان مسلمان را از نگرش يک بعدي به اسلام مصون بدارند اين بحث را طرح کردند ، که البته نظر ساير مکاتب درباره « انسان کامل » نيز از جمله مکتب سوسياليسم ، مکتب اگزيستانسياليسم ، مکتب عرفان ، مکتب عقل و ... مورد نقد و بررسي قرار گرفته است . انسان و سرنوشت : اين کتاب مقدمه اي دارد تحت عنوان « علل انحطاط مسلمين » و در اين مقدمه بحث درباره برخي موضوعات لازم شمرده شده از جمله اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر ، و اين رساله به اين موضوع اختصاص يافته است . منظور از طرح اين مساله در اين کتاب اولا تحقيق در اين جهت است که آيا اعتقاد به سرنوشت ،  آنطور که قواعد برهاني فلسفي ايجاب ميکند ، از نوع عقايد و افکاري است که معتقدين خود را به سستي و تنبلي مي کشاند و مردمي که به اين عقيده مي گرايند خواه ناخواه به انحطاط کشيده خواهند شد ، يا اين عقيده اگر دست تعليم داده شود چنين تاثير سوئي ندارد ؟ ثانيا اينکه اسلام اين مساله را چگونه و به چه طرزي تعليم داده است و تعليم اسلامي در اين زمينه چه تاثيري در روحيه پيروان اسلام داشته است و مي تواند داشته باشد ؟ و چون منظور اين جهت بوده ، از تعرض به فروع و شاخه هايي که با منظور نامبرده ارتباط ندارد خودداري شده است . بيست گفتار : عنوان برخي از اين گفتارها :  عدالت از نظر علي عليه اسلام ، اصل عدل دز اسلام ، مباني اوليه حقوق از نظر اسلام ، فوايد و اثار ايمان ، نظر اسلام درباره علم ، پرسشهاي ديني ، عقل و دل ، قران و مسئله تفکر . پاسخ هاي استاد به نقدهايي بر کتاب مساله حجاب : مطالعه اين کتاب علاوه بر اينکه تا حدي روش فقهي استاد را آشکار مي سازد ، نشان مي دهد که چگونه استاد شهيد از يک سو با تز استعماري « اسلام منهاي روحانيت » مبارزه مي کند تا آنجا که جان خود را در اين راه فدا مي نمايد و از سوي ديگر با جمود و تحجر در مي آويزد . پانزده گفتار : مطالب اين کتاب بسيار متنوع و جالب توجه و مرود نياز امروز ماست و همچون ساير آثار استاد از اتقان و استقامت راي برخوردار است . برخي از اهم موضوعات طرح شده در اين کتاب عبارتند از : مسئله نفاق ، روايط بين الملل اسلامي ، لزوم تعظيم شعائر اسلامي ، نهضت ازادي بخش اسلام ، اسلام و نيازهاي جهان امروز . پيرامون انقلاب اسلامي : مستمل بر سخنراني ها و نيز مصاحبه هاي تلويزيوني استاد است . در اين مجموعه موضوعاتي همچون : ازادي تفکر و عقيده ، ماهيت و عوامل انقلاب اسلامي ، نسبت جمهوري اسلامي با دموکراسي ، معنويت در انقلاب اسلامي ، روحانيت و انقلاب اسلامي مورد بحث قرار مي گيرد . پيرامون جمهوري اسلامي : شامل 6 بخش مي باشد . بخش اول مصاحبه اي تلويزويوني مي باشد که دو هفته قبل از شهادت استاد با ايشان انجام شده است. بخش دوم مقاله اي پيرامون « وظايف حوزه هاي علميه » است . بخش سوم مقاله اي تحت عنوان « نقش بانوان در تاريخ معصر ايران » و « نقش زن در جمهوري اسلامي » است . بخش چهارم : « اهداف روحانيت در مبارزات » . بخش پنجم : « آزادي عقيده » . بخش ششم : « اسلام و انقلاب » و مسائل حکومت مي باشد . تعليم و تريبت در اسلام : برخي از اهم موضوعات بخش اول : پرورش عقل ، تربيت عقلاني انسان ، مسئله عادت ، فعل اخلاقي ، کرامت نفس در قرآن و حديث ، ريشه الهامات اخلاقي . بخش دوم : پرورش جسم و پرورش استعداد عقلاني ، تاريخچه تعقل از نظر مسلمين ، عوامل تربيت .  توحيد : بخش اول : مسئله توحيد به طور کلي مطرح شده و اينکه ايا اصولا راهي براي اثبات وجود خدا دارد يا خير . فصول بعدي کتاب به تبيين راههاي اثبات وجود خدا يعني راه فطرت ، راههاي علمي و شبه فلسفي ( برهان نظم ، راه هدايت موجودات ، راه خلقت ) ، راههاي عقلاني فلسفي ( برهان محرک اول، برهان سينوي ، برهان وجودي ) در فصل « پاسخ به شبهات » دو شبهه مهم ، يکي سازگاري اصل تکامل با توحيد و ديگري مسئله شرور ، بديها و بي نظمي ها در کار عالم مرود بررسي قرار گرفته اند . در ارتباط با اصل توحيد و تکامل ، نظريات مختلف از جمله نظريه « تکامل انواع » داروين به تفصيل مورد بحث واقع شده اند . در خصوص توحيد و مساله شرور نيز ضمن ماهيت شرور و انواع آنها ، فلسفه شرور در نظام کلي عالم تبيين گريديده و شبهه موجود در اين زمينه دفع شده است . جاذبه و دافعه علي عليه السلام : در مقدمه کلياتي در باره جذب و دفع به طور عموم و جاذبه و دافعه انسانها به طور خصوص بحث شده است . در بخش اول ، جاذبه علي (ع) ، که همواره دلهايي را به سوي خود کشيده و مي کشد، و فلسفه آن و فايده و اثر آن ، مرود بحث قرار گرفته است . در بخش دوم دافعه نيرومند آن حضرت که چگونه عناصري را به سختي طرد مي کرد و دور مي انداخت ، توضيح و تشريح شده است و ثابت گرديده که علي (ع) دو نيرويي بوده است و هرکس بخواهد در کتب او پرورش يابد بايد دو نيرويي باشد . جهاد :  بحث کلي کتاب پيرامون مفاد و مضمون آيه 29 از سوره توبه مي باشد که به لزوم نبرد مسلمانان با بعضي از اهل کتاب که خصوصيات آنها در ايه مبارکه آمده است تصريح دارد . از جمله مطالب مورد بحث : مطلق يا مقيد بودن چنگ با اهل کتاب ، فلسفه و هدف جهاد ، تفاوت ميان مشرک و غير مشرک ، پيمان با کفار ، جنگ دفاعي ، حقوق انسانيت ، جنگ براي رفع مانع از ايمان و توحيد ، مقياس حقوق شخصي و حقوق عمومي ، آزادي فکر يا آزادي عقيده ، جزيه . حج : يادداشتهاي استاد درباره حج و مسائل مرتبط با آن مي باشد . در اين کتاب نقش حج در وحدت و تفاهم مسلمانان ، فايده و لزوم درس اخلاق براي مسافران حج ، کعبه و نقش اجتماعي آن ، احرام و فلسفه آن ، اسرار حج و مطالب خواندني و جالب ديگر مورد بحث قرار گرفته است . حماسه حسيني (1و2) : جلد اول شامل سخنراني ها و جلد دوم مشتمل بر نوشته ها و يادداشتهاي استاد شهيد درباره حادثه کربلاست . عناوين سخنراني هاي جلد اول : حماسه حسيني ، تحريفات در واقعه تاريخي کربلا ، ماهيت قيام حسيني ، تحليل واقعه عاشورا ، شعارهاي عاشورا ، عنصر امر به معروف و نهي از منکر در نهضت حسيني ، عنصر تبليغ در نهضت حسيني . خاتميت : عناوين مورد بحث : خاتميت در قرآن و حديث ، علم عقل و جانشين نبوت تبليغي ، فلسفه ختم نبوت تشريعي ، تعليمات اسلام و هدفهاي پايان ناپذير ، جبر تاريخ و جاويد ماندن اسلام ، نقش علما در دين خاتم ، صفات علماي جانشين انبياء غير مشرع ، ارکان خاتميت ، استعداد پايان ناپذير قرآن و سنت ، قابليت پايان ناپذير منابع اسلامي . خدمات متقابل اسلام و ايران : داراي سه بخش مي باشد . در بخش اول به اين پرسش پاسخ داده شده است که ايا هيچ گونه تضاد و تناقضي ميان احساسات مذهبي و احساسات ملي ما ايرانيان وجود ندارد يا اينکه اساسا داراي دو نوع احساس متضاد ( مذهبي و ملي ) مي باشيم ؟ بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش ديگري است و آن اينکه دين اسلام آنگاه که در 14 قرن پيش به ايران وارد شد ، چه تحولات و دگرگوني هايي در ميهن ما به وجود آورد و آيا اصولا ورود اسلام به ايران براي اين کشور موهبت بود يا فاجعه ؟ فصل « کارنامه اسلام در ايران » در واقع ماحصل و نتيجه نهايي مباحث طرح شده در اين بخش است . در اين فصل رهاوردهاي ارزشمند اسلام براي ايران بيان شده است . در بخش سوم به پرسش ديگري پاسخ داده شده است و ان اينکه ايرانيان چه نقشي در راه نشر و بسط تعاليم دين اسلام داشته اند و انگيزه ايراني در اين خدمات چه بوده است ؟ با مطالعه کتاب خدمات متقابل اسلام و ايران ، خواننده به اين نتيجه روشن دست خواهد يافت که « مسائل مشترک اسلام و ايران هم براي اسلام افتخار آميز است هم براي ايران ، براي اسلام به عنوان يک دين که به حکم محتواي غني خود ملتي باهوش و متمدن و صاحب فرهنگ را شيفته خويش ساخته است ، و براي ايران به عنوان يک ملت که به حکم روح حققت خواه و بي تعصب و فرهنگ دوست خود بيش از هر ملت ديگر در برابر حقيقت خضوع کرده و در راهش فداکاري نموده است .» نبرد حق و باطل : دو بخش است . بخش اول با عنوان : نبرد حق و باطل ، که يکي از موضوعات مورد بحث « فلسفه تاريخ » مي باشد . بخش دوم : « تکامل اجتماعي انسان در تاريخ » . حکمت ها و اندرزها :  بيشتر مطالب آن پيرامون راه و رسم زندگي و دستورات اسلام در اين باب است . از نظر مقايسه مي توان گفت از يک سو با کتاب بيست گفتار و از سوي ديگر با کتاب داستان راستان شباهت دارد . برخي عناوين آن:بردگان و آزادگان ، ارکان سعادت بشر ، ايمان و عمل صالح ، خواري معصيت و عزت طاعت ، محاسبه نفس ، حق و تکليف ، روش سياسي علي (ع) ، دشمنان عقل ، تقوا و روشن بيني ، لزوم همگاني کار و دانش ، فقر معنوي .