موجبات شهادت امام موسى بن جعفر علیه
السلام
بحث ما در موجبات شهادت امام موسى بن جعفر عليهماالسلام است . چرا موسى بن
جعفر را شهيد كردند ؟ اولا اينكه موسى بن جعفر شهيد شده استاز مسلمات تاريخ است
و هيچكس انكار نمى كند .
بنابر معتبرترين و مشهورترين روايات ، موسى بن جعفر ( ع ) چهارده سال در كنج
سياهچالهاى زندان بسر برد و در زندان هم از دنيا رفت ، و در زندان ، مكرر به
امام پيشنهاد شد كه يك معذرتخواهى و يك اعتراف زبانى از او بگيرند ، و امام
حاضر نشد . اين متن تاريخ است .
امام در زندان بصره
امام در يك زندان بسر نبرد ، در زندانهاى متعدد بسر برد . او را از اين
زندان به آن زندان منتقل مى كردند ، و راز مطلب اين بود كه در هر زندانى كه
امام را مى بردند ، بعد از اندك مدتى زندانبان مريد مى شد .
اول امام را به زندان بصره بردند . عيسى بن جعفر بن ابى جعفر منصور ، يعنى
نوه منصور دوانيقى والى بصره بود . امام را تحويل او دادند كه يك مرد عياش كياف
و شرابخوار و اهل رقص و آواز بود . به قول يكى از كسان او : اين مرد عابد و
خداشناس را در جايى آوردند كه چيزها به گوش او رسيد كه در عمرش نشنيده بود .
در هفتم ماه ذى الحجه سال 178 امام را به زندان بصره بردند ، و چون عيد
قربان در پيش بود و ايام به اصطلاح جشن و شادمانى بود ، امام را در يك وضع بدى
( از نظر روحى ) بردند . مدتى امام در زندان او بود . كم كم خود اين عيسى بن
جعفر علاقه مند و مريد شد . او هم قبلا خيا ل مى كرد كه شايد واقعا موسى بن
جعفر همانطور كه دستگاه خلافت تبليغ مى كند مردى است ياغى كه فقط هنرش اين است
كه مدعى خلافت است ، يعنى عشق رياست به سرش زده است .
ديد نه ، او مرد معنويت است و اگر مسئله خلافت براى او مطرح است از جنبه
معنويت مطلب مطرح است نه اينكه يك مرد دنيا طلب باشد . بعدها وضع عوض شد .
دستور داد يك اطاق بسيار خوبى را در اختيار امام قرار دادند و رسما از امام
پذيرايى مى كرد . هارون محرمانه پيغام داد كه كلكاين زندانى را بكن . جواب داد
من چنين كارى نمى كنم .
اواخر ، خودش به خليفه نوشت كه دستور بده اين را از من تحويل بگيرند والا
خودم او را آزاد مى كنم ، من نمى توانم چنين مردى را به عنوان يكزندانى نزد خود
نگاه دارم . چون پسر عموى خليفه و نوه منصور بود ، حرفش البته خريدار داشت .
امام در زندانهاى مختلف
امام را به بغداد آوردند و تحويل فضل بن ربيع دادند . فضل بن ربيع ، پسر
ربيع حاجب معروف است ( 1 ) . هارون امام را به او سپرد . او هم بعد از مدتى به
امام علاقمند شد ، وضع امام را تغيير داد و يكوضع بهترى براى امام قرار داد .
جاسوسها به هارون خبر دادند كه موسى بن جعفر در زندان فضل بن ربيع به خوشى
زندگى مى كند ، در واقع زندانى نيست و باز مهمان است . هارون امام را از او
گرفت و تحويل فضل بن يحياى برمكى داد . فضل بن يحيى هم بعد از مدتى با امام
همين طور رفتار كرد كه هارون خيلى خشم گرفت و جاسوس فرستاد .
رفتند و تحقيق كردند ، ديدند قضيه از همين قرار است ، و بالاخره امام را
گرفت و فضل بن يحيى مغضوب واقع شد . بعد پدرش يحيى برمكى ، اين وزير ايرانى
عليه ما عليه براى اينكه مبادا بچه هايش از چشم هارون بيفتند كه دستور هارون را
اجرا نكردند ، در يك مجلسى سر زده از پشت سر هارون رفت سرش را به گوش هارون
گذاشت و گفت : اگر پسر تقصير كرده است ، من خودم حاضرم هر امرى شما داريد اطاعت
كنم ، پسرم توبه كرده است ، پسرم چنين ، پسرم چنان .
بعد آمد به بغداد و امام را از پسرش تحويل گرفت و تحويل زندانبان ديگرى به
نام سندى بن شاهك داد كه مى گويند اساسا مسلمان نبوده ، و در زندان او خيلى بر
امام سخت گذشت ، يعنى ديگر امام در زندان او هيچ روى آسايش نديد .
در خواست هارون از امام
در آخرين روزهايى كه امام زندانى بود و تقريبا يكهفته بيشتر به شهادت امام
باقى نمانده بود ، هارون همين يحيى بر مكى را نزد امام فرستاد و با يك زبان
بسيار نرم و ملايمى به او گفت از طرف من به پسر عمويم سلام برسانيد و به او
بگوئيد بر ما ثابت شده كه شما گناهى و تقصيرى نداشته ايد ولى متأسفانه من قسم
خورده ام و قسم را نمى توانم بشكنم .
من قسم خورده ام كه تا تو اعتراف به گناه نكنى و از من تقاضاى عفو ننمايى ،
تو را آزاد نكنم . هيچ كس هم لازم نيست بفهمد . همينقدر در حضور همين يحيى
اعتراف كن ، حضور خودم هم لازم نيست ، حضور اشخاص ديگر هم لازم نيست، من
همينقدر مى خواهم قسمم را نشكسته باشم ، در حضور يحيى همينقدر تو اعتراف كن و
بگو معذرت مى خواهم ، من تقصير كرده ام ، خليفه مرا ببخشد ، من تو را آزاد مى
كنم ، و بعد بيا پيش خودم چنين و چنان .
حال روح مقاوم را ببينيد . چرا اينها ( | شفعاء دار الفناء |( هستند ؟ چرا
اينها شهيد مى شدند ؟ در راه ايمان و عقيده شان شهيد مى شدند ، مى خواستند نشان
بدهند كه ايمان ما به ما اجازه همگامى با ظالم را نمى دهد . جوابى كه به يحيى
داد اين بود كه فرمود : ( به هارون بگو از عمر من ديگر چيزى باقى نمانده است ،
همين( كه بعد از يك هفته آقا را مسموم كردند .
علت دستگيرى امام
حال چرا هارون دستور داد امام را بگيرند ؟ براى اينكه به موقعيت اجتماعى
امام حسادت مى ورزيد و احساس خطر مى كرد ، با اينكه امام هيچ در مقام قيام نبود
، واقعا كوچكترين اقدامى نكرده بود براى اينكه انقلابى بپا كند ( انقلاب ظاهرى
) اما آنها تشخيص مى دادند كه اينها انقلاب معنوى و انقلاب عقيدتى بپا كرده اند
.
وقتى كه تصميم مى گيرد كه ولايتعهد را براى پسرش امين تثبيت كند ، و بعد از
او براى پسر ديگرش مأمون ، و بعد از او براى پسر ديگرش مؤتمن ، و بعد علما و
برجستگان شهرها را دعوتمى كند كه همه امسال بيايند مكه كه خليفه مى خواهد بيايد
مكه و آنجا يككنگره عظيم تشكيل بدهد و از همه بيعت بگيرد ، فكر مى كند مانع اين
كار كيست؟ آنكسى كه اگر باشد وچشمها به او بيفتد اين فكر براى افراد پيدا مى
شود كه آن كه لياقت براى خلافتدارد اوست ، كيست ؟ موسى بن جعفر .
وقتى كه مىآيد مدينه ، دستور مى دهد امام را بگيرند . همين يحيى بر مكى به
يك نفر گفت : من گمان مى كنم خليفه در ظرفامروز و فردا دستور بدهد موسى بن جعفر
را توقيف كنند . گفتند چطور ؟ گفت من همراهش بودم كه رفتيم به زيارت حضرت رسول
در مسجد النبى ( 2 ) .
وقتى كه خواست به پيغمبر سلام بدهد ، ديدم اينجور مى گويد : السلام عليك يا
ابن العم ( يا : يا رسول الله ) بعد گفت : ( من از شما معذرت مى خواهم كه
مجبورم فرزند شما موسى بن جعفر را توقيف كنم . ( مثل اينكه به پيغمبر هم مى
تواند دروغ بگويد ) ديگر مصالح اينجور ايجاب ميكند ، اگر اين كار را نكنم در
مملكتفتنه بپا مى شود ، براى اينكه فتنه بپا نشود ، و به خاطر مصالح عالى
مملكت، مجبورم چنين كارى را بكنم ، يا رسول الله ! من از شما معذرت مى خواهم.)
يحيى به رفيقش گفت : خيال مى كنم در ظرف امروز و فردا دستور توقيف امام را بدهد
. هارون دستور داد جلادهايش رفتند سراغ امام .
اتفاقا امام در خانه نبود . كجا بود ؟ مسجد پيغمبر . وقتى وارد شدند كه امام
نماز مى خواند . مهلت ندادند كه موسى بن جعفر نمازش را تمام كند ، در همان حال
نماز ، آقا را كشان كشان از مسجد پيغمبر بيرون بردند كه حضرتنگاهى كرد به قبر
رسول اكرم و عرض كرد : | السلام عليك يا رسول الله ، السلام عليك يا جداه |
ببين امت تو با فرزندان تو چه مى كنند ؟ !
چرا هارون اين كار را مى كند ؟ چون مى خواهد براى ولايتعهد فرزندانش بيعت
بگيرد . موسى بن جعفر كه قيامى نكرده است . قيام نكرده است ، اما اصلا وضع او
وضع ديگرى است ، وضع او حكايت مى كند كه هارون و فرزندانش غاصب خلافتند .
سخن مأمون
مأمون طورى عمل كرده استكه بسيارى از مورخين او را شيعه مى دانند ، مى گويند
او شيعه بوده است ، و بنابر عقيده من - كه هيچ مانعى ندارد كه انسان به يك چيزى
اعتقاد داشته باشد و بر ضد اعتقادش عمل كند - او شيعه بوده است و از علماى شيعه
بوده است . اين مرد مباحثاتى با علماى اهل تسنن كرده است كه در متن تاريخ ضبط
است . من نديده ام هيچ عالم شيعى اينجور منطقى مباحثه كرده باشد .
چند سال پيش يكقاضى سنى تركيه اى كتابى نوشته بود كه به فارسى هم ترجمه شد
به نام ( تشريح و محاكمه درباره آل محمد.) در آن كتاب، مباحثه مأمون با علماى
اهل تسنن درباره خلافت بلافصل حضرت امير نقل شده است . به قدرى اين مباحثه جالب
و عالمانه است كه انسان كمتر مى بيند كه عالمى از علماى شيعه اينجور عالمانه
مباحثه كرده باشد . نوشته اند يك وقتى خود مأمون گفت : اگر گفتيد چه كسى تشيع
را به من آموخت ؟ گفتند كى ؟ گفت : پدرم هارون .
من درس تشيع را از پدرم هارون آموختم ، گفتند پدرت هارون كه از همه با شيعه
و ائمه شيعه دشمن تر بود . گفت : در عين حال قضيه از همين قرار است در يكى
ازسفرهايى كه پدرم به حج رفت ، ماهمراهش بوديم ، من بچه بودم ، همه به ديدنش
مىآمدند ، مخصوصا مشايخ ، معاريف و كبار ، و مجبور بودند به ديدنش بيايند .
دستور داده بود هر كسى كه مىآ يد ، اول خودش را معرفى كند ، يعنى اسم خودش و
پدرش و اجدادش را تا جد اعلايش بگويد تا خليفه بشناسد كه او از قريش است يا از
غير قريش ، و اگر از انصار است خزرجى است يا اوسى .
هر كس كه مىآمد . اول دربان مىآمد نزد هارون و مى گفت: فلان كس با اين اسم و
اين اسم پدر و غيره آمده است . روزى دربان آمد گفت آن كسى كه به ديدن خليفه
آمده است مى گويد : بگو موسى بن جعفر بن محمد بن على بن الحسين بن على بن ابى
طالب . تا اين را گفت ، پدرم از جا بلند شد ، گفت : بگو بفرماييد ، و بعد گفت :
همانطور سواره بيايند و پياده نشوند ، و به ما دستور داد كه استقبال كنيد . ما
رفتيم .
مردى را ديديم كه آثار عبادت و تقوا در وجناتش كاملا هويدا بود . نشان مى
داد كه از آن عباد و نساك درجه اول است . سواره بود كه مىآمد ، پدرم از دور
فرياد كرد : شما را به كى قسم مى دهم كه همينطور سواره نزديك بياييد ، و او چون
پدرم خيلى اصرار كرد يك مقدار روى فرشها سواره آمد . به امر هارون دويديم ركابش
را گرفتيم و او را پياده كرديم . وى را بالا دست خودش نشاند ، مؤدب ، و بعد
سؤال و جوابهايى كرد : عائله تان چقدر است ؟ معلوم شد عائله اش خيلى زياد است .
وضع زندگيتان چطور است ؟ وضع زندگيم چنين است . عوائدتان چيست ؟ عوائد من اين
است ، و بعد هم رفت . وقتى خواست برود پدرم به ما گفت : بدرقه كنيد ، در ركابش
برويد ، و ما به امر هارون تا در خانه اش در بدرقه اش رفتيم ، كه او آرام به من
گفتتو خليفه خواهى شد و من يك توصيه بيشتر به تو نمى كنم و آن اينكه با اولاد
من بدرفتارى نكن .
ما نمى دانستيم اين كيست ، برگشتيم ، من از همه فرزندان جرى تر بودم ، وقتى
خلو ت شد به پدرم گفتم اين كى بود كه تو اينقدر او را احترام كردى ؟ يك خنده اى
كرد و گفت : راستش را اگر بخواهى اين مسندى كه ما بر آن نشسته ايم مال اينهاست
. گفتم آيا به اين حرفاعتقاد دارى ؟ گفت : اعتقاد دارم ، گفتم : پس چرا واگذار
نمى كنى ؟ گفت : مگر نمى دانى الملك عقيم ؟ تو كه فرزند من هستى ، اگر بدانم در
دلت خطور مى كند كه مدعى من بشوى ، آنچه را كه چشمهايت در آن قرار دارد از روى
تنت بر مى دارم .
قضيه گذشت . هارون صله مى داد ، پولهاى گزاف مى فرستاد به خانه اين و آن ،
از پنج هزار دينار زر سرخ ، چهار هزار دينار زر سرخ و غيره . ما گفتيم لابد
پولى كه براى اين مرد كه اينقدر برايش احترام قائل است مى فرستد خيلى زياد
خواهد بود . كمترين پول را براى او فرستاد : دويست دينار . باز من رفتم سؤال
كردم ، گفت :
مگر نمى دانى اينها رقيب ما هستند . سياست ايجابمى كند كه اينها هميشه
تنگدست باشند و پول نداشته باشند زيرا اگر زمانى امكانات اقتصاديشان زياد شود ،
يك وقت ممكن است كه صد هزار شمشير عليه پدر تو قيام كند .
نفوذ معنوى امام
از اينجا شما بفهميد كه نفوذ معنوى ائمه شيعه چقدر بوده است . آنها نه شمشير
داشتند و نه تبليغات، ولى دلها را داشتند . در ميان نزديكترين افراد دستگاه
هارون ، شيعيان وجود داشتند . حق و حقيقتخودش يك جاذبه اى دارد كه نمى شود از
آن غافل شد .
امشب در روزنامه ها خوانديد كه ملك حسين گفت من فهميدم كه حتى راننده ام با
چريكها است ، آشپزم هم از آنهاست على بن يقطين وزير هارون است ، شخص دوم مملكت
است ، ولى شيعه است ، اما در حال استتار ، و خدمت مى كند به هدفهاى موسى بن
جعفر ولى ظاهرش با هارون است . دو سه بار هم گزارشهايى دادند ، ولى موسى بن
جعفر با آن روشن بينى هاى خاص امامت زودتر درك كرد و دستورهايى به او داد كه وى
اجرا كرد و مصون ماند . در ميان افرادى كه در دستگاه هارون بودند ، اشخاصى
بودند كه آنچنان مجذوب و شيفته امام بودند كه حد نداشتولى هيچگاه جرأت نمى
كردند با امام تماس بگيرند .
يكى از ايرانيهايى كه شيعه و اهل اهواز بوده است مى گويد كه من مشمول
ماليتهاى خيلى سنگين شدم كه براى من نوشته بودند و اگر مى خواستم اين
مالياتهايى را كه اينها براى من ساخته بودند بپردازم از زندگى ساقط مى شدم .
اتفاقا والى اهواز معزول شد و والى ديگرى آمد و من هم خيلى نگران كه اگر او بر
طبق آن دفاتر مالياتى از من ماليات مطالبه كند ، از زندگى سقوط مى كنم . ولى
بعضى دوستان به من گفتند : اين باطنا شيعه است ، تو هم كه شيعه هستى . اما من
جرأت نكردم بروم نزد او و بگويم من شيعه هستم ، چون باور نكردم .
گفتم بهتر اين است كه بروم مدينه نزد خود موسى بن جعفر ( آن وقت هنوز آقا در
زندان نبودند ) اگر خود ايشان تصديق كردند او شيعه است از ايشان توصيه اى بگيرم
. رفتم خدمت امام . امام نامه اى نوشتكه سه چهار جمله بيشتر نبود ، سه چهار
جمله آمرانه ، اما از نوع آمرانه هايى كه امامى به تابع خود مى نويسد ، راجع به
اينكه ( قضاء حاجت مؤمن و رفع گرفتارى از مؤمن در نزد خدا چنين است و السلام.)
نامه را با خودم مخفيانه آوردم اهواز فهميدم كه اين نامه را بايد خيلى محرمانه
به او بدهم .
يك شب رفتم در خانه اش ، دربان آمد ، گفتم به او بگو كه شخصى از طرف موسى بن
جعفر آمده است و نامه اى براى تو دارد . ديدم خودش آمد وسلام و عليك كرد و گفت:
چه مى گوييد ؟ گفتم من از طرف امام موسى بن جعفر آمده ام و نامه اى دارم . نامه
را از من گرفت ، شناخت ، نامه را بوسيد ، بعد صورت مرا بوسيد ، چشمهاى مرا
بوسيد ، مرا فورا بر در منزل ، مثل يك بچه در جلوى من نشست ، گفت تو خدمت امام
بودى ؟ ! گفتم : بله .
تو با همين چشمهايت جمال امام را زيارت كردى ؟ ! گفتم بله . گرفتاريتچيست ؟
گفتم يكچنين ماليات سنگينى براى من بسته اند كه اگر بپردازم از زندگى ساقط مى
شوم . دستور داد همان شبانه دفاتر را آوردند و اصلاح كردند ، و چون آقا نوشته
بود ( هر كس كه يكمؤمنى را مسرور كند ، چنين و چنان( گفت اجازه مى دهيد من خدمت
ديگرى هم به شما بكنم ؟ گفتم بله . گفت من مى خواهم هر چه دارائى دارم ، امشب
با تو نصف كنم ، آنچه پول نقد دارم با تو نصف مى كنم ، آنچه هم كه جنس است قيمت
مى كنم ، نصفش را از من بپذير . گفت با اين وضع آمدم بيرون و بعد در يكسفرى
وقتى رفتم جريان را به امام عرض كردم ، امام تبسمى كرد و خوشحال شد .
هارون از چه مى ترسيد ؟ از جاذبه حقيقت مى ترسيد ( | كونوا دعاة للناس بغير
السنتكم |( ( 3 ) تبليغ كه همه اش زبان نيست ، تبليغ زبان اثرش بسيار كم است ،
تبليغ ، تبليغ عمل است . آنكسى كه با موسى بن جعفر يا با آباء كرامش و يا با
اولاد طاهرينش روبرو مى شد و مدتى با آنها بود ، اصلا حقيقت را در وجود آنها مى
ديد ، و مى ديد كه واقعا خدا را مى شناسند ، واقعا از خدا مى ترسند ، واقعا
عاشق خدا هستند ، و واقعا هر چه كه مى كنند براى خدا و حقيقت است .
صفوان جمال وهارون
صفوان مردى بود كه - به اصطلاح امروزيك بنگاه كرايه وسائل حمل و نقل داشت كه آن
زمان بيشتر شتر بود ، و به قدرى متشخص و وسائلش زياد بود كه گاهى دستگاه خلافت
، او را براى حمل و نقل بارها مى خواست . روزى هارون براى يك سفرى كه مى خواست
به مكه برود ، لوازم حمل و نقل او را خواست . قرار دادى با او بست براى كرايه
لوازم . ولى صفوان ، شيعه و از اصحاب امام كاظم است .
روزى آمد خدمت امام و اظهار كرد - يا قبلا به امام عرض كرده بودند - كه من
چنين كارى كرده ام . حضرت فرمود : چرا شترهايت را به اين مرد ظالم ستمگر كرايه
دادى ؟ گفت : من كه به او كرايه دادم ، براى سفر معصيت نبود . چون سفر ، سفر حج
و سفر طاعت بود كرايه دادم والا كرايه نمى دادم . فرمود : پولهايت را گرفته اى
يا نه ؟ - يا لااقل - پس كرايه هايت مانده يا نه ؟
بله ، مانده . فرمود : به دل خودتيك مراجعه اى بكن ، الان كه شترهايت را به
او كرايه داده اى ، آيا ته دلت علاقمند است كه لااقل هارون اينقدر در دنيا زنده
بماند كه برگردد و پس كرايه تو را بدهد ؟ گفت : بله . فرمود : تو همين مقدار
راضى به بقاء ظالم هستى و همين ، گناه است . صفوان بيرون آمد . او سوابق زيادى
با هارون داشت . يك وقتخبردار شدند كه صفوان تمام اين كاروان را يكجا فروخته
است . اصلا دست از اين كارش برداشت . بعد كه فروخت رفتنزد طرف قرار داد و گفت :
ما اين قرار داد را فسخ مى كنيم چون من ديگر بعد از اين نمى خواهم اين كار را
بكنم ، و خواست يك عذرهايى بياورد . خبر به هارون دادند ، گفت : حاضرش كنيد .
او را حاضر كردند . گفت : قضيه از چه قرار است ؟
گفت من پير شده ام ، ديگر اين كار از من ساخته نيست، فكر كردم اگر كار هم مى
خوا هم بكنم ، كار ديگرى باشد . هارون خبردار شد . گفت : راستش را بگو ، چرا
فروختى ؟ گفت : راستش همين است . گفت : نه ، من مى دانم قضيه چيست . موسى بن
جعفر خبردار شده كه تو شترها را به من كرايه داده اى ، و به تو گفته اين كار ،
خلاف شرع است . انكار هم نكن ، به خدا قسم اگر نبود آن سوابق زيادى كه ما از
ساليان دراز با خاندان تو داريم دستور مى دادم همين جا اعدامت كنند .
هارون كسى را فرستاد در زندان و خواست از اين راه از امام اعتراف بگيرد ،
باز از همين حرفها كه ما به شما علاقه منديم ، ما به شما ارادت داريم ، مصالح
ايجاب مى كند كه شما اينجا باشيد و به مدينه نرويد والا ما هم قصدمان اين نيست
كه شما زندانى باشيد ، ما دستور داديم كه شما را در يك محل امنى در نزديكخودم
نگهدارى كنند ، و من آشپز مخصوص فرستادم چون ممكن است كه شما به غذاهاى ما عادت
نداشته باشيد ، هر غذايى كه مايليد ، دستور بدهيد برايتان تهيه كنند . مأمورش
كيست ؟ همين فضل بن ربيع كه زمانى امام در زندانش بوده و از افسران عاليرتبه
هارون است . فضل در حالى كه لباس رسمى پوشيده ومسلح بود و شمشيرش را حمايل كرده
بود رفت زندان خدمت امام . امام نماز مى خواند . متوجه شد كه فضل بن ربيع آمده
.
( حال ببينيد قدرت روحى چيست ) فضل ايستاده و منتظر است كه امام نماز را
سلام بدهد و پيغام خليفه را ابلاغ كند . امام تا نماز را سلام داد و گفت :
السلام عليكم و رحمة الله و بركاته ، مهلت نداد ، گفت : الله اكبر و ايستاد به
نماز . باز فضل ايستاد . بار ديگر نماز امام تمام شد . باز تا گفت : السلام
عليكم ، مهلت نداد و گفت : الله اكبر . چند بار اين عمل تكرار شد . فضل ديد نه
، تعمد است . اول خيال مى كرد كه لابد امام يك نمازهايى دارد كه بايد چهار ركعت
يا شش ركعت و يا هشت ركعت پشت سر هم باشد ، بعد فهميد نه ، حساب اين نيست كه
نمازها بايد پشت سر هم باشد ، حساب اين است كه امام نمى خواهد به او اعتنا كند
، نمى خواهد او را بپذيرد ، به اين شكل مى خواهد نپذيرد . ديد بالاخره مأموريتش
را بايد انجام بدهد ، اگر خيلى هم بماند ، هارون سؤظن پيدا مى كند كه نكند رفته
در زندان يك قول و قرارى با موسى بن جعفر بگذارد .
اين دفعه آقا هنوز السلام عليكم را تمام نكرده بود ، شروع كرد به حرف زدن .
آقا هنوز مى خواست بگويد السلام عليكم ، او حرفش را شروع كرد . شايد اول هم
سلام كرد . هر چه هارون گفته بود گفت . هارون به او گفته بود مبادا آنجا كه مى
روى ، بگويى اميرالمؤمنين چنين گفته است ، به عنوان اميرالمؤمنين نگو ، بگو پسر
عمويت هارون اينجور گفت.
او هم با كمال تواضع و ادب گفت : هارون پسر عموى شما سلام رسانده و گفته است
كه بر ما ثابت است كه شما تقصيرى و گناهى نداريد ، ولى مصالح ايجاب مى كند كه
شما در همين جا باشيد و فعلا به مدينه برنگرديد تا موقعش برسد ، و من مخصوصا
دستور دادم كه آشپز مخصوص بيايد ، هر غذائى كه شما ميخواهيد و دستور مى دهيد ،
همان را برايتان تهيه كند .
نوشته اند امام در پاسخ اين جمله را فرمود : | لا حاضر لى مال فينفعنى و ما
خلقت سؤولا ، الله اكبر | (4 ) مال خودم اينجا نيست كه اگر بخواهم خرج كنم از
مال حلال خودم خرج كنم ، آشپز بيايد و به او دستور بدهم ، من هم آدمى نيستم كه
بگويم : جيره بنده چقدر است ، جيره اين ماه مرا بدهيد ، من هم مرد سؤال نيستم .
اين ما خلقت سؤولا همان و الله اكبر همان .
اين بود كه خلفا مى ديدند اينها را از هيچ راهى و به هيچ وجهى نمى توانند
وادار به تمكين بكنند ، تابع و تسليم بكنند ، والا خود خلفا مى فهميدند كه شهيد
كردن ائمه چقدر برايشان گران تمام مى شود ، ولى از نظر آن سياست جابرانه خودشان
كه از آن ديگر دستبر نمى داشتند ، باز آسانترين راه را همين راه مى ديدند .
چگونگى شهادت امام
عرض كردم آخرين زندان ، زندان سندى بن شاهك بود . يك وقت خواندم كه او اساسا
مسلمان نبوده و يك مرد غير مسلمان بوده است . از آن كسانى بود كه هر چه به او
دستور مى دادند ، دستور را به شدت اجرا مى كرد . امام را در يكسياهچال قرار
دادند . بعد هم كوششها كردند براى اينكه تبليغ بكنند كه امام به اجل خود از
دنيا رفته است .
نوشته اند كه همين يحيى برمكى براى اينكه پسرش فضل را تبرئه كرده باشد ، به
هارون قول داد كه آن وظيفه اى را كه ديگران انجام نداده اند ، من خودم انجام مى
دهم . سندى را ديد و گفت اين كار ( به شهادترساندن امام ) را تو انجام بده ، و
او هم قبول كرد . يحيى زهر خطرناكى را فراهم كرد و در اختيار سندى گذاشت .
آن را به يكشكل خاصى در خرمايى تعبيه كردند و خرما را به امام خوراندند و
بعد هم فورا شهود حاضر كردند ، علماى شهر و قضاوت را دعوت كردند ( نوشته اند
عدول المؤمنين را دعوت كردند ، يعنى مردمان موجه ، مقدس ، آنها كه مورد اعتماد
مردم هستند ) حضرت را هم در جلسه حاضر كردند و هارون گفت: ايها الناس ببينيد
اين شيعه ها چه شايعاتى در اطراف موسى بن جعفر رواج ميدهند ، مى گويند : موسى
بن جعفر در زندان ناراحت است ، موسى بن جعفر چنين و چنان است . ببينيد او كاملا
سالم است .
تا حرفش تمام شد حضرت فرمود : ( دروغ مى گويد ، همين الان من مسمومم و از
عمر من دو سه روزى بيشتر باقى نمانده است(. اينجا تيرشان به سنگ خورد . اين بود
كه بعد از شهادت امام ، جنازه امام را آوردند در كنار جسر بغداد گذاشتند ، و هى
مردم را مىآوردند كه ببينيد ! آقا سالم است ، عضوى از ايشان شكسته نيست ، سرشان
هم كه بريده نيست، گلويشان هم كه سياه نيست ، پس ما امام را نكشتيم ، به اجل
خودش از دنيا رفته است . سه روز بدن امام را در كنار جسر بغداد نگه داشتند براى
اينكه به مردم اينجور افهام كنند كه امام به اجل خود از دنيا رفته است . البته
امام ، علاقمند زياد داشت ، ولى آن گروهى كه مثل اسپند روى آتش بودند ، شيعيان
بودند .
يك جريان واقعا دلسوزى مى نويسند كه چند نفر از شيعيان امام ، از ايران آمده
بودند ، با آن سفرهاى قديم كه با چه سختى ئى مى رفتند . اينها خيلى آرزو داشتند
كه حالا كه موفق شده اند بيايند تا بغداد ، لااقل بتوانند از اين زندانى هم يك
ملاقاتى بكنند . ملاقات زندانى كه نبايد يك جرم محسوب شود ، ولى هيچ اجازه
ملاقات با زندانى را نمى دادند . اينها با خود گفتند : ما خواهش مى كنيم ، شايد
بپذيرند .
آمدند خواهش كردند ، اتفاق پذيرفتند و گفتند : بسيار خوب ، همين امروز ما
ترتيبش را مى دهيم ، همين جا منتظر باشيد . اين بيچاره ها مطمئن كه آقا را
زيارت مى كنند ، بعد بر مى گردند به شهر خودشان كه ما توفيق پيدا كرديم آقا را
ملاقات كنيم ، آقا را زيارت كرديم ، از خودشان فلان مسئله را پرسيديم و اينجور
به ما جواب دادند . همين طور كه در بيرون زندان منتظر بودند كه كى به آنها
اجازه ملاقات بدهند ، يكوقت ديدند كه چهار نفر حمال بيرون آمدند و يكجنازه هم
روى دوششان است . مأمور گفت : امام شما همين است .
1 . خلفاى عباسى دربانى دارند به نام ( ربيع( كه ابتدا حاجب منصور بود ،
بعد از منظور نيز در دستگاه آنها بود ، و بعد پسرش در دستگاه هارون بود . اينها
از خصيصين دربار به اصطلاح خلفاى عباسى و فوق العاده مورد اعتماد بودند .2 .
اين خاك بر سرها واقعا در عمق دلشان اعتقاد هم داشتند . باور نكنيد كه اين
اشخاص اعتقاد نداشتند . اينها اگر بى اعتقاد مى بودند ، اينقدر شقى نبودند ، كه
با اعتقاد بودند و اينقدر شقى بودند .
مثل قتله امام حسين كه وقتى امام پرسيد اهل كوفه چطورند؟ فرزدق و چند نفر
ديگر گفتند : قلوبهم معك وسيوفهم عليك دلشان با توست ، در دلشان به تو ايمان
دارند ، در عين حال عليه دل خودشان مى جنگند ، عليه اعتقاد و ايمان خودشان قيام
كرده اند و شمشيرهاى اينها بر روى تو كشيده است .
واى به حال بشر كه مطامع دنيوى ، جاه طلبى ، او را وادار كند كه عليه اعتقاد
خودش بجنگد . اينها اگر واقعا به اسلام اعتقاد نمى داشتند ، به پيغمبر اعتقاد
نمى داشتند ، به موسى بن جعفر اعتقاد نمى داشتند و يك اعتقاد ديگرى مى داشتند ،
اينقدر مورد ملامت نبودند و اينقدر در نزد خدا شقى و معذب نبودند ، كه اعتقاد
داشتند و بر خلاف اعتقادشان عمل مى كردند .
3 . اصول كافى ، باب صدق و باب ورع .
4 . منتهى الامال ، ج 2 ، ص 216 .
تاريخ اسلام در آثار شهيد مطهرى - جلد دوم
منبع: شبکه بلاغ
