معاويه و شيعيان على ( ع )

---

سياست اموى كه معاويه آن را پايه گذارى كرد و پس از او ديگر زمامداران اموى آن را تعقيب كردند ، عبارت از اين بود كه در نظر مردم از خود ، سرورانى بسازند كه تمامى خصال ستوده منحصرا از آن ايشان است و حلم و درايت و شجاعت و فصاحت ، فقط بخشى از موهبت هاى خدا دادى است كه در انحصار ايشان قرار گرفته و ديگران را از آن نصيبى نيست !

آنان براى پا بر جا ساختن اين سياست ، تاريخ بى اساسى درست كردند كه سراپاى آن را يكسلسله احاديث جعلى و داستانهاى ساختگى و دروغهاى رنگارنگ و ادعاهاى پوچ تشكيل ميداد و وعاظ مزدور و معلمان مدارس ساير شهرهاى كشور اسلامى را مأمور ساختند كه مطالب ديكته شده ى آنان را كه مشتمل بر ستايشهاى بيجا و بدگوئيهاى خلاف واقع بود ، مورد بحث و مذاكره قرار دهند و تا آنجا كه ميتوانستند ، فعاليت هاى خود را در راه جلب محبت كودكان نورس و بر انگيختن حس ايمان كامل اين نونهالان به درايت و كاردانى ايشان ، بسيج كردند در نتيجه ، نسل جديد پس از زمانى كوتاه به سپاهى عظيم تبديل مى شد كه خون پاك خود را باسانى براى هدفهاى پليد ( امويگرى) نثار مى كرد و سيل خون ، زمين را رنگين مى ساخت تا نوكران و خدمتگزاران و كاركنان هيئت حاكمه ى فاتح بتوانند به اربابان اموى خود خدمت كنند !

يگانه هدفى كه مورد نظر اين طبقه قرار داشت آن بود كه آقای و حكومت و ثروت و ديگر لذتها و تنعمات بيمقدار دنيوى را در اختيار و انحصار خود در آورند و اين چيزى بود كه دينداران و دينخواهان يعنى افراد خاندان محمد صلى الله عليه و آله و مسلمانان با اخلاص و استوار ، به هيچ قيمت بدان رضا نميدادند كشمكش ها و مخاصمت هاى دائمى ميان اين دو گروه : گروه مسلمانان با اخلاص و حاملان ميراث اسلام و گروه امويان حاكم ، از اينجا مايه مى گرفت .
در تاريخ طبرى ( ص 104ج 7 ) بنقل از ( زيد بن انس) شرح كوتاهى از وضع فشار و اختناق عمومى شيعيان در دوران حكومت معاويه ذكر شده است ، از جمله از زبان يكى از شيعيان خطاب بديگران چنين آورده : ( شماها را بخاطر دوستى با خاندان پيغمبر بقتل مى رسانيدند ، دست و  پايتان را مى بريدند ، ديدگانتان را بيرون مىآوردند و بدنتان را بر شاخه هاى نخل مىآويختند و با اينهمه شماها در گوشه ى خانه ها نشسته و دشمنتان را فرمان ميبرديد ) !
اين روايت با وجود اختصار ، صحنه ای شگفت آور و منظره ى هولناك را مجسم مى سازد كه مسعودى - در عبارتى كه قبلا از وى نقل كرديم - جز قسمتى از آن را روايت نكرده است .
اما مدائنى ( متوفى بسال 225 ) و سليم بن قيس ( متوفى بسال 70 ) هر كدام جداگانه اين مناظر دهشتبار و فجايع غم انگيز را بطور كامل ترسيم نموده اند ( سليم بن قيس) كه در زمان معاويه ميزيسته و 10 سال پس از وى وفات يافته ، خود يكى از شهود واقعه و مشمول آن رعب و اختناق عمومى بوده است و كدام شاهد از شاهد عيان بهتر ؟ بنابرين در اينمورد عبارت او داراى ترجيح است ، گو آنكه شايد گفتار ( مدائنى) نيز كمترين اختلافى با نقل او نداشته باشد .
مى نويسد :
( معاويه در عهد خلافتش يعنى پس از كشته شدن اميرالمؤمنين و صلح امام حسن به حج رفت ، مردم مدينه از جمله قيس بن سعد - كه بزرگ و بزرگزاده ى انصار بود -باستقبال او رفتند ميان معاويه و قيس سخنانى مبادله شد تا اينكه به موضوع خلافت رسيدند قيس گفت : سوگند ياد مى كنم كه با بودن على و فرزندانش ، هيچيك از انصار و هيچيك از قريش و هيچكس از عرب و عجم را در خلافت حقى نيست معاويه غضبناك شد و به همه ى كارگزارانش به يكزبان نوشت : ( بدانيد ! زنهار و امان از كسى كه در منقبت على و خاندانش حديثى نقل كند ، برداشته  شد) خطباء در هر آبادى و هر مكان ، بر سر منبرها زبان به لعن على و خاندانش گشودند و از آنها بيزارى جستند و بس ناروا گفتند و لعنت كردند .
( سپس معاويه بر جمعى از قريش عبور كرد ، چون او را ديدند همه بپا خاستند جز عبدالله بن عباس معاويه گفت : اى پسر عباس ! هيچ چيز مانع از آن نشد كه تو نيز چون رفقايت برخيزى مگر كينه ى جنگ صفين اى پسر عباس ! براستى كه پسر عمويم عثمان مظلوم كشته شد ابن عباس گفت : عمر بن خطاب نيز مظلوم كشته شد ، پس حكومت را به بازماندگان او بده ، اين پسر اوست معاويه گفت : عمر را كافرى كشت ابن عباس گفت : پس عثمان را كه كشت ؟ گفت : مسلمانان گفت : اين براى باطل ساختن حجت تو بهتر است ، اگر او را مسلمانان كشته و اگر واگذاشته اند ناچار بجا بوده است معاويه گفت : ما به همه ى آفاق نوشته ايم كه هيچكس مناقب على و خاندانش را نگويد ، زبانت را نگاه دار ابن عباس ! ابن عباس گفت : پس ما را از خواندن قرآن نهى ميكنى ؟

گفت : نه گفت : پس از تأويل قرآن باز ميدارى ؟ گفت : آرى گفت : پس قرآن را بخوانيم و سئوال نكنيم كه مقصود خدا چه بوده است ؟ گفت : آرى ! گفت : آيا خواندن قرآن واجبتر است يا عمل كردن به آن ؟ گفت : عمل واجبتر است ابن عباس گفت : تا وقتى مقصود خداوند را از آيات نفهميده ايم چگونه به آن عمل كنيم ؟ معاويه گفت : معناى قرآن را از كسى بپرس كه بروش تو و خاندانت آن را تفسير نكند گفت : قرآن بر خاندان من نازل شده ، ميگوای تفسير آن را از آل ابوسفيان و آل ابومعيط بپرسم ؟ ! معاويه گفت : قرآن را بخوانيد ولى از آنچه خداوند درباره ى شما نازل كرده ، يا رسولخدا در اين باره گفته چيزى روايت مكنيد ، چيزهاى ديگر روايت كنيد !

ابن عباس گفت : خدايتعالى مى فرمايد : ميخواهند نور خدا را بدهان خاموش كنند و خدا نمى پذيرد مگر كه نور خود را كامل گرداند گرچه كافران نپسندند معاويه گفت : اى پسر عباس ! جانت را از انتقام من حفظ كن و زبانت را از من بگردان ! اگر ناچار چيزى خواهى گفت ، نهانى بگو و مگذار كسى بشنود) !
( سپس به مقر خود بازگشت و بلا و مصيبت در همه جا بر سر شيعيان و پيروان على و خاندانش باريدن گرفت در ميان شهرها از همه جا سخت تر كوفه بود زيرا گروه زيادى از شيعيان در آن شهر سكونت داشتند زياد بن ابيه را كارگزار آنجا ساخت و عراقين - بصره و كوفه - را به او سپرد و او به تعقيب و جستجوى شيعيان مشغول شد و چون خود او از ميان شيعيان همين شهر برخاسته بود همه ى آنان را نيك مى شناخت و از اينرو در هر گوشه ای و زير هر سنگ و سايبانى كه بودند برايشان دست يافت ، گروهى را به قتل رسانيد ، گروهى را آواره و بيخانمان ساخت ، رعب در دلها افكند ، عده ای را دست و پا بريد و بر شاخه هاى نخل آويخت ، گروهى را كور كرد .
( معاويه به قاضيان و استاندارانش در همه جا نوشت كه شهادت شيعيانى كه فضائل على را روايت مى كنند و از برترى او سخن مى گويند بايد قبول نشود ! و باز به كارگزارانش نوشت : به بينيد هر كس از شيعيان و دوستداران عثمان كه در نزد شما هست و فضائل او را نقل مى كند و سخن از برترى او مى گويد ، گرامى اش داريد و بر ديگران مزيتش دهيد و هر كس در اينباره حديثى روايت مى كند با نام و نشان آن راوى براى من بنويسيد و بفرستيد و براى همه ى آنان پاداشها و جايزه ها فرستاد و تيول ها براى  عرب و موالى مقرر ساخت ، لذا تعداد اينگونه مردم فزونى گرفت و ميان آنان در منازل و املاك همچشمى ها و رقابتها پديد آمد و جهان برايشان فراخ گشت .

( و باز به كارگزارانش نوشت : حديث درباره ى عثمان بسيار شده ، چون نامه ى من به شما رسد ، مردم را به نقل حديث درباره ى ابوبكر و عمر فرا خوانيد هر قاضى و هر اميرى اين نامه را بر مردم فرو خواند و مردم به نقل احاديث در حالات و در فضائل ايشان روى آوردند آنگاه كتابى فراهم آورد و هر آنچه را كه در مدح و منقبت خلفاء فراهم آمده بود ، در آن گرد آورد و آن كتاب را براى همه ى كارگزاران ولايات فرستاد و دستور داد كه بر منبرها و در همه ى آبادى ها و شهرها و مسجدها آن را قرائت كنند و نوشت كه معلمان مدارس را امر كنند تا اين كتاب را به كودكان بياموزند و بچه ها همچنانكه قرآن را فرا ميگيرند آنرا فرا گيرند و روايت كنند ، و حتى به دختران و كنيزان نيز آن را تعليم دادند آنگاه به همه ى كارگزارانش به يكزبان نوشت : هر كس كه شهادت دادند از دوستان على و خاندان على است ، نامش را از ديوان محو كنيد سپس نامه ى ديگرى نوشت كه : هر كس متهم به دوستى على شد ، هر چند شاهدى بر آن اقامه نشود ، او را بكشيد از آن پس مردم را در همه جا به تهمت و گمان و شبهه كشتند تا آنجا كه گاه كسى بخطا كلمه اى مى گفت و كشته مى شد ! ! روز بروز بلا شدت مى يافت و عدد دشمنان افزون مى گشت ، احاديث دروغ بر ملا روايت مى شد و مردم به همين وضع بار مىآمدند و جز همين دروغها چيزى فرا نمى گرفتند .

( در اين ميان از همه بدتر قاريان رياكار و متظاهر بودند كه بتصنع ، اظهار حزن و خشوع و عبادت ميكردند و بدروغ سخنها مى گفتند تا خود را نزد حكام ، مقرب سازند و از اين راه ، پول و تيول و خانه براى خود فراهم آورند كم كم احاديث آنان بدست كسانى رسيد كه آن را درست مى پنداشتند و آنها اين احاديث را روايت كردند و تعليم دادند و تدريجا بدست ديندارانى افتاد كه دروغ را جايز نمى شمردند و چون گمان درستى و راستى در آن بردند ، آن را پذيرفتند و اگر ميدانستند كه باطل و دروغ است آن را روايت نمى كردند و بدان اعتقاد نمى يافتند و چون حسن بن على عليه السلام وفات يافت ، فتنه و بلا رو بفزونى نهاد و بيش از پيش شدت گرفت) .
مؤلف : ابوالحسن مدائنى نيز - بنابر نقل ابن ابى الحديد ( ج 3 ص 15 16 ) - عينا همين متن را روايت كرده و در آخر چنين آورده :
( كار بر اينمنوال بود تا حسن بن على عليه السلام وفات يافت و در اين هنگام بلا و فتنه فزونى گرفت و هيچكس از اين گروه نماند مگر آنكه يا بر جان خود بيمناك بود و يا آواره و سرگردان گرد جهان مى گشت) .

اين ، وضعيتى است كه پس از بررسى شرائط دو گروه متخاصم ، بنظر امكان پذير مىآيد و با توجه به يكنواختى و تناسب آن با ديگر پديده هاى تاريخى ، صحت آن تأييد مى شود چشم پوشى و تغافل ديگر مورخان نيز موجب ضعف و سستى مطلب نمى شود ، زيرا آنان - كه البته معذورشان بايد داشت - صرفا در جهت منافع قدرتهاى حاكم - و يا لااقل در حدى كه براى اين قدرتها بى زيان باشد - نوشته هاى خود را فراهم مىآورده اند .
قبلا ديديم كه طبرى و مسعودى نيز به همه ى اين مطالب به اختصار  اشاره ای كرده بودند بنابرين ، مدارك اين قسمت از گفتار ما عبارت است از نوشته هاى : سليم بن قيس ، مدائنى ، ابن ابى الحديد : طبرى و مسعودى .
در راه خدا چه كسان كه بخون خويش در غلطيدند و چه جمعيت ها كه پراكنده شدند و چه خانه ها كه ويران گشته و ساكنان آن به آوارگى و بيخانمانى در افتادند يا همچون رمه ى گوسفند به قتلگاهها كشانيده شدند ! بيخانمانى در افتادند يا همچون رمه ى گوسفند به قتلگاهها كشانيده شدند ! بعضى زندگى را بدرود گفتند و بعضى در انتظار سرنوشت باقى ماندند و هرگز راه خود را تغيير ندادند .
اين بود تدبيرى كه معاويه براى بچنگ آوردن خلافت براى خود و فرزندانش ، انديشيد .

و اين بود روش مبتكرانه اى كه در وفا به عهد و پيمان خدا پيش گرفت !
بعد از آن سليم بن قيس مى نويسد :
( يكسال پيش از مرگ معاويه ، حسين بن على و عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر به حج رفتند حسين ، بنى هاشم و مردان و زنان و موالى آنان را با هر كس از انصار كه با ايشان به حج آمده بود و حسين عليه السلام او و خاندانش را مى شناخت ، در يكجا گرد آورد ، سپس كسانى را فرستاد و به آنان سپرد كه از اصحاب رسولخدا آنها كه به صلاح و عبادت معروفند و امسال به حج خانه ى خدا آمده اند هر كس را بيابند نزد او حاضر سازند ، بيش از 700 مرد از تابعين و در حدود 200 مرد از صحابه در خيمه هاى حسين در منى مجتمع گشتند .

آن حضرت براى خطبه بپا خاست و پس از حمد و ثناى پروردگار گفت :
 ( اما بعد ، اين طغيانگر با ما و شيعيان ما رفتارى در پيش گرفته كه همه ى شما ديده و دانسته و فهميده ايد اينك من از شما سئوالى مى كنم ، اگر راست گفتم تصديقم كنيد و اگر دروغ پرداختم تكذيبم نمائيد هان ! سخنم را بشنويد و گفتارم را بنويسيد آنگاه به شهرها و قبيله هاى خود باز گرديد و هر كس از مردم را كه بدو اطمينان داريد ، به حق ما كه خود ميدانيد دعوت كنيد زيرا من از آن بيمناكم كه اين امر بفراموشى سپرده شود و حق از بين برود و مغلوب گردد و خداوند نور خود را كامل كننده است گرچه كافران نپسندند) .
آنگاه هر چه از آيات قرآن كه درباره ى آنان نازل شده بود بر خواند و تفسير كرد و آنچه پيغمبر خدا درباره ى پدر و مادرش و برادرش و درباره ى خودش فرموده بود نقل كرد و در همه ى آنها صحابه مى گفتند : آه ! بلى درست است ، ما خود شنيده ايم و ديده ايم و تابعى ها مى گفتند : آه ! بلى اين حقيقت را صحابى های كه مورد وثوق و تصديق ما بودند براى ما نقل كرده اند و آنگاه آنحضرت ميفرمود : پس شما را سوگند ميدهم بخدا ، كه آن را به هر آنكس كه به خودش و دينش اطمينان داريد ، بازگوئيد)