|
امید وقوفی
در دیدگاه شیعه مشروعیت و مقبولیت دو امر
جداگانه است .
مشروعیت
بدین معنا
كه كسی حق حاكمیت و در دست گرفتن قدرت و حكومت راداشته باشد، و مردم
وظیفه خواهند داشت از آن حاكم اطاعت كنند.مشروعیت
حكومت در شیعه از خداوند متعال ناشی می‌شود
زیرا آفریدگار جهان و انسان، مالك همه هستی، تنها قدرت مستقل تاثیر
گذار و اداره كننده جهان و پروردگار عالم و آدم است . در اسلام حكومت
نیز كه نوعی تصرف در امور مخلوقات است، از شئون خداوندشمرده می شود .
در قرآن مجید بیان شده است:
إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ.(حاكمیت نیست مگراز آن خدا).
(1)
إِنَّمَا وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ
رَاكِعُونَ (
همانا ولی و سرپرست شما خداوند است و فرستاده او و مؤمنان; همان كسانی
كه نماز به پا می دارند و در حال ركوع صدقه می پردازند
(2)
أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ
(آیا برای خود سرپرستانی جز خدا گرفته اند، همانا تنها خداوند صاحب
ولایت است)
.
(3)
پس هیچ كس از حق حاكمیت و تصرف در شئون اجتماعی مردم برخوردار نیست;
مگر خداوند یا آن كه به دلیل معتبر شرعی منصوب یا ماذون بودنش از سوی
خداوند ثابت شده باشد . نصب یا اذن الهی می تواند به صورت مستقیم یاغیر
مستقیم، یعنی از سوی پیامبر یا اوصیای پیامبر، بیان شود . از طرف دیگر،
همه مسلمانان، پیامبر اكرم (ص) را منصوب از سوی خداوند می دانند
.
این حقیقت را قرآن مجید در آیات متعدد بیان فرموده است مثل:
النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ (پیامبر
به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است).
(4)
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ
الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنكُمْ (خدا را فرمان برید و از پیامبر
و ولی امر اطاعت كنید).
(5)
خداوند زمام اصلی ولایت تكوینی و تشریعی را
به‌عهده دارد و در ولایت تشریعی بالعرض برای كسانی بصورت مستقیم و یا
غیرمستقیم ولایت قرار داده است(6)
مقبولیت در این متن به معنی پذیرش حكومت توسط
مردم و سر نهادن به اطاعت از حاكم اشاره می‌كند.
از نظر شیعه حكومت مشروع بعد از رحلت پیامبر
اكرم (ص) از آن ائمه اطهار(ع) می باشدهر چند مردم بجز دوره تقریباً 5
ساله حكومت حضرت علی (ع) و مدتی هم در زمان امام حسن مجتبی (ع) با عدم
همراهی و تبعیت از حاكم مشروع از فیض حكومت امام معصوم (ع) كه لطف و
رحمت خدا در آن است محروم شدند و تا به امروز هم ضربات و خسارات این
عدم مقبولیت حكومت ائمه اطهار (ع) توسط مردم آن زمان به خوبی آشكارست.
«در عصر غیبت ولی امر و سلطان عصر (عج) نایبان
آن حضرت كه فقیهان جامع‌الشرایط برای فتوا و قضاوتند جانشین آن حضرت در
اجرای سیاسات و مسائل حكومتی و سایر امور مربوطبه امام معصوم (ع) بجز
جهاد ابتدایی هستند»(7) این حاكم كه نایب امام عصر (عج)
می‌باشد تنها حاكم مشروع در زمان غیبت امام عصر (عج) می‌باشد و هرگونه
حكومتی غیر از حكومت ایشان حكومتی نامشروع می‌باشد.
پس حاكم مشروع در حكومت اسلامی مشروعیت خود را
از مردم نمی‌گیرد بلكه این مشروعیت را با توجه بیانی كه راجع ولایت
تشریعی شد یا بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم از خداوند متعال می‌گیرد.
حكومت‌ها و سلاطین (جائر) به اعتبار عقیده و
مذهب به سه گروه تقسیم می‌شوند(8)
الف) سلطان شیعه یا جائر موافق كه شیخ مرتضی
انصاری اصطلاح سلطان مؤمن یا جائر مؤمن را درباره چنین سلطنت‌ها و
حكومت‌هایی بكار می‌برد.
ب) سلطان سنی یا جائر موافق كه منظور فرمانروایی
فرمانروایی مسلمان پیرو مذهب اهل سنت است.
ج) سلطان كافر یا جائر كافر كه همان پادشاهان یا
حكومت‌های غیرمسلمان است.
براساس تفسیر فوق تفاوت در عقیده و عمل
فرمانروایان و فرمانبرداران در حكومت‌های (جائر) دوره غیبت هیچ تأثیر
در مشروعیت آنها ندارد و بدین‌سان سلاطین و حكومت‌های شیعه و در جوامع
شیعی در دوره غیبت نیز مانند دیگر حكومت‌ها به اندازه آنها جائر هستند
و در خانواده سلطان جور قرار می‌گیرند زیرا منصب منصب ائمه (ع) و ولایت
از آن آنان بوده و در جمیع این ولایات امر راجع به آنان است. پس احدی
نمی‌تواند بدون اجازه آنان كوچكترین دخالتی داشته باشد.(9)
پس بطور خلاصه می‌توان بیان نمود كه دردیدگاه شیعه حكومت مشروع تنها
حكومت پیامبر(ص)وائمه اطهار(ع)ودرزمان غیبت امام عصر(عج) حكومت نائبان
آن حضرت است كه ادله عقلی ونقلی برای آن موجود است و غیر اینها اگر
حكومتی هر چند مورد مقبولیت مردم باشد و مردم از آن راضی باشند مشروعیت
ندارد. و افرادی مانند عمر بن عبدالعزیز حاكم زمان بنی‌امیه كه امام
سجاد (ع) به آن اشاره كرده بودند كه
پس از مرگ وی آسمانیان نفرینش مى كنند و زمینیان برایش طلب رحمت مى
نمایند از جمله این نوع از حكومتهاست كه به رغم مقبولیت مردمی بازهم
غصبیست،
(10)زیرا
وی هر چند كار خوب هم كرده است
ولی حكومت كه حق امام معصوم (ع) را غصب كرده است و حكومت‌اش نامشروع
هست.
با توجه به دیدگاه فوق حكومت غیر از نائبان امام عصر (عج) در عصر غیبت
مانند حكومت‌های غیر از حكومت ائمه اطهار در زمان حضورشان غیرمشروع و
جائر هستند هر چند مورد مقبولیت مردم واقع شوند یا از آنها به خوبی یاد
شود مانند حكومت كریمخان زند كه برای مشروع جلوه دادن حكومت در زمان
خودش خود را بجای سلطان وكیل‌الرعایا خواند جائر و غیرمشروع هست.
در مورد ایجاد نظام به شكل امروزی بر پایه فقه كه
دارای مشروعیت هست«
یك چیز جدید است و آن، نظام‌سازى بر اساس این فقه است؛ كه این را امام
بزرگوار ما انجام داد. قبل از ایشان كس دیگرى از این ملتقطات فقهى در
ابواب مختلف، یك نظام به وجود نیاورده بود. اول كسى كه در مقام نظر و
در مقام عمل - توأماً - یك نظام ایجاد كرد، امام بزرگوار ما بود؛ كه
مردم‌سالارى دینى را مطرح كرد، مسئله‌ى ولایت فقیه را مطرح كرد. بر
اساس این مبنا، نظام اسلامى بر سر پا شد. این، اولین تجربه هم هست.
چنین تجربه‌اى را ما در تاریخ نداریم؛ نه در دوران صفویه داریم، نه در
دوره‌هاى دیگر.
ایجاد نظام، كارى است كه امام بزرگوار ما انجام
داد. امام بزرگوار ما بر اساس مبانى فقهى، نظام‌سازى كرد».
(11)
در پایان باتوجه به مطالب فوق باید توجه داشت كه
در جمهوری اسلامی حكومتی مشروع بر پایه دین اسلام وبامقبولیت آن توسط
مردم به بركت تلاشهای امام خمینی (ره) شكل گرفت واكنون هم با وجود
رهبری حكیم وفرزانه، این حكومت دارای مشروعیت ومقبولیت ادامه دارد.
پی‌نوشت‌ها
1-
قرآن كریم، سوره انعام آیه، 57
2 - قرآن كریم ،سوره مائده آیه ،55
3 - قرآن كریم ،سوره شوری، آیه 9
4 - قرآن كریم ،سوره احزاب، آیه 6
5 - قرآن كریم، سوره نساء، آیه59
6 ـ برگرفته از كتاب ادب فنای مقربان(شرح زیارت
جامعه كبیره)، آیت‌الله جوادی آملی، جلد سوم، قم: مركز نشر اسراء 1383
7 ـ امام خمینی(ره)، تحریرالوسیله، قم،
اسماعیلیان، بی‌تا. ج 1، 1383، ص443. به نقل از كاظم قاضی‌زاده، اندیشه
فقهی سیاسی امام خمینی(ره)، تهران، مركز تحقیقات استراتژیك ریاست
جمهوری، 1377، ص162
8 ـ شیخ محمدحسن صاحب جواهر، جواهر الكلام فی
شرح شرایع الاسلام، تهران: دارالكتب الاسلامیه، 1367، ج 22، ص157
9 ـ شیخ محمدحسن جواهر، همان، ص157
10 -مناقب 4/143؛ اثبات الهداة 5/229
11
11-
بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضاى مجلس خبرگان رهبرى سال 1390
|
