سلطانيه: بزرگترين بناي آجري جهان در ايران

گنبد عظيم سلطانيه ، با گذشت زمان ، همچنان جلوه ، شكوه و جاذبه فوق العاده اي دارد. گنبد سلطانيه به عنوان نمادي از هنر ومعماري در ايران ، نمايشگر زيبايي و ظرافت هنرهاي گچبري ، كاشيكاري ، منبت  ، آجر كاري ، استفاده از طرح هاي هندسي ، نقوش اسليمي و مقرنس است .  اين بنا كه به قرن ششم هجري تعلق دارد ، نمونه هاي زيبايي از هنر گچبري - را دارا است  كه شايد براي اولين بار در ايران به كار رفته باشد .در قسمتهاي داخلي گنبد، تعدادي مداليوم را مي بينيم كه به صورت برجسته گچبري شده اند و بخش هاي خارجي آنها با لايه اي از ورق طلا پوشيده شده است .در" گنبد سلطانيه " همچنين، نوعي از گچبري وجود دارد كه به نام گچبري فتيله اي معروف است و  به  صورت خط كوفي ، در قسمت بالاي خطوط ثلث قرار گرفته است .همانند ديگر هنرهاي ايران در دوره اسلامي ، صنعت و هنر كاشيكاري نيز،  از اعتبار و ارزش ويژه اي برخوردار بود ه است . مدارك تاريخي و باستان شناسي حكايت از آن دارد كه در اواخر هزاره دوم هجري قمري ، هنرمندان ايران زمين ، آشنا به ساخت خشت و آجرهاي لعابدار بوده و از آن براي آرايش مناسب بناها ، استفاده مي كردند .در دوره اسلامي نيز به تدريج هنر كاشيكاري ، مانند آجر كاري و گچكاري با شيوه جديد آغاز شد و در تمام دورانهاي اسلامي براي ، زيباسازي و استحكام بخشي به بناها ، كاربرد فراواني داشت .در دوران اسلامي ، بناهاي بسياري مانند مساجد ، مدارس ، مقابر ، كاخ ها و حمامها و حتي پلها ، به يكي از انواع كاشيكاري مزين بودند و" گنبد سلطانيه " نيز يكي از بناهاي اسلامي است كه هنر كاشيكاري ، به صورت عالي و كم نظير در آن به كار رفته است . يكي از  انواع كاشي كه در" گنبد سلطانيه" به كار رفته است ،  كاشي هاي طلائي يا زرين فام است ؛ توسعه تدريجي ساخت كاشي زرين فام و استفاده آن در معماري ، به ويژه بناهاي مذهبي ومقابر از اواخ دوره سلجوقي آغاز و در دوره ايلخانان به اوج ترقي خود رسيد .شيوه اي ديگر از تزئينات وابسته به معماري در" گنبد سلطانيه "، بافت آجر و كاشي است . تلقيق زيباي آجر و كاشي كه با حركات زيباي شطرنجي صورت گرفته  ، ارزش ويژه اي به تزئينات اين بناي مهم و عظيم بخشيده است . نوع ديگري از تزئينات و كاشيكاري در" گنبد سلطانيه "، تكنيك لعابيران كاشي است كه تصور مي شود ، خاستگاه آن سلطانيه است .كاربرد چوب  نيز از دوران هاي بسيار قديم در ايران مرسوم بوده است و اين را مي توان از كتيبه هايي كه از خزانه داريوش در تخت جمشيد بدست آمده  ، استنباط كرد .در دروه معماري ايلخانان،  كه" گنبد سلطانيه " ساخته شد، نيز از چوب در قسمت معماري و تزئينات استفاده مي شده است . نحوه استفاده از چوب به اين صورت بود كه  آنها را به صورت كلافهايي در ميان ديوارها قرار مي دادند و براي جلوگيري از رانش ، آنهارا به يكديگر متصل مي كردند .در قسمت تزئينات نيز بايد از نرده هاي چوبي منبت كاري شده ، كه در قسمتهاي مياني داراي گره چيني هندسي است استفاده مي شد . اين نرده ها از چوب ساج ساخته شده است و بنا بر مستندات و متون تاريخي،  از كشور هندوستان به صورت تحفه و هديه ، براي" گنبد سلطانيه"،  به كشور ايران آورده شده است .نكته قابل توجه اين است كه اين نرده هاي چوبي ، بدون استفاده از آلتهاي فلزي و ميخ ، فقط با زبانه هاي چوبي بر روي يكديگر سوار شده اند .در" گنبد سلطانيه" همچنين ، شاهد به كار بردن آجر در نما سازي و بخش هاي مختلف بنا هستيم كه نقش تزئيني دارند و در بعضي از قسمت ها، با قرار گرفتن در كنار كاشي ، نقوش بديع و زيبايي خلق شده است .در بناي سلطانيه ، از آجربراي پوشش سطح هاي وسيع كف در داخل و خارج بنا استفاده شده است .هندسه در جهان اسلام از اهميت بالايي برخوردار است چرا كه اشكال هندسي، با مفاهيم نمادين كيهاني و فلسفي تلفيق و باهنرمعماري عجين شد و اين عصاره هنر اسلامي بود كه با پيروي كامل از اصول هندسي در نقشه ها و نماها ، مبناي هماهنگي و نظم قرار گرفت  و وحد ت را ياد آوري مي كرد .اسليمي ، يكي ديگر از هنرهاي به كار رفته در" گنبد سلطانيه" است كه به معناي تزئين است ، چه به صورت گياهان استرليزه وچه به صورت نقوش هندسي و در هم پيچيده . در اين گنبد اسليمي نيز زينت بخش قسمتهايي از بدنه هاي داخلي آن شده است .مقرنس نيز يك نوع تزئين معماري است كه شباهت زيادي به سلولهاي مغز انسان دارد ،  اين مقرنسها در ابنيه ، به شكل طبقاتي كه روي هم ساخته شده و براي آرايش دادن عمارتها ويا براي آنكه به تدريج از شكل هندسي به شكل ديگري پرداخته شود ، به ويژه از اشكال مربع به اشكال دايره ، كه گنبد ها بر آنها قرار مي گيرند، به كار رفته است .در" گنبد سلطانيه "، مقرنس،  هم عامل تزئين است و هم عنصري در خدمت معماري محسوب مي شود . مقرنس هاي تزئيني كه در نهايت با عناصر و موتيفهاي گچبري شده، زيبايي دو چنداني پيدا كرده اند . گفتني است ،" گنبد سلطانيه" يكي از شاهكارهاي هنر و معماري در كشور ايران است كه در دوره ايلخانان مغول ساخته شده و مسئولان ميراث فرهنگي در تلاش هستند اين اثر عظيم وارزشمند ايراني را در فهرست ميراث جهاني به ثبت برسانند .