نامه
پنجاه وچهار
و من كتاب له ع إلى طلحة و الزبير مع عمران بن الحصين
الخزاعي ذكره أبو جعفر الإسكافي في كتاب المقامات في مناقب
أمير المؤمنين عليه السلام
أَمَّا
بَعْدُ فَقَدْ عَلِمْتُمَا وَ إِنْ كَتَمْتُمَا أَنِّي
لَمْ أُرِدِ النَّاسَ حَتَّى أَرَادُونِي وَ لَمْ
أُبَايِعْهُمْ حَتَّى بَايَعُونِي وَ إِنَّكُمَا مِمَّنْ
أَرَادَنِي وَ بَايَعَنِي وَ إِنَّ اَلْعَامَّةَ لَمْ
تُبَايِعْنِي لِسُلْطَانٍ غَالِبٍ وَ لاَ لِعَرَضٍ حَاضِرٍ
فَإِنْ كُنْتُمَا بَايَعْتُمَانِي طَائِعَيْنِ فَارْجِعَا
وَ تُوبَا إِلَى اَللَّهِ مِنْ قَرِيبٍ وَ إِنْ كُنْتُمَا
بَايَعْتُمَانِي كَارِهَيْنِ فَقَدْ جَعَلْتُمَا لِي
عَلَيْكُمَا اَلسَّبِيلَ بِإِظْهَارِكُمَا اَلطَّاعَةَ وَ
إِسْرَارِكُمَا اَلْمَعْصِيَةَ وَ لَعَمْرِي مَا كُنْتُمَا
بِأَحَقِّ اَلْمُهَاجِرِينَ بِالتَّقِيَّةِ وَ
اَلْكِتْمَانِ وَ إِنَّ دَفْعَكُمَا هَذَا اَلْأَمْرَ مِنْ
قَبْلِ أَنْ تَدْخُلاَ فِيهِ كَانَ أَوْسَعَ عَلَيْكُمَا
مِنْ خُرُوجِكُمَا مِنْهُ بَعْدَ إِقْرَارِكُمَا بِهِ وَ
قَدْ زَعَمْتُمَا أَنِّي قَتَلْتُ عُثْمَانَ فَبَيْنِي وَ
بَيْنَكُمَا مَنْ تَخَلَّفَ عَنِّي وَ عَنْكُمَا مِنْ
أَهْلِ اَلْمَدِينَةِ ثُمَّ يُلْزَمُ كُلُّ اِمْرِئٍ
بِقَدْرِ مَا اِحْتَمَلَ فَارْجِعَا أَيُّهَا
اَلشَّيْخَانِ عَنْ رَأْيِكُمَا فَإِنَّ اَلْآنَ أَعْظَمَ
أَمْرِكُمَا اَلْعَارُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَجَمَّعَ
اَلْعَارُ وَ اَلنَّارُ وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به طلحه و زبير با عمران بن حصين
خزاعى . آن را ابو جعفر اسكافى در كتاب مقامات در مناقب
امير المؤمنين ( ع ) آورده است .
اما بعد . شما نيك مى دانيد ، هر چند كتمان مىكنيد ، كه
من آهنگ مردم نكردم تا آنها آهنگ من كردند . من از آنها
بيعت نخواستم تا آنها با من بيعت كردند .
شما دو تن از كسانى بوديد كه به سوى من آمديد و به من دست
بيعت داديد . بيعت كردن مردم با من ، بدان سبب نبود كه مرا
قدرتى است غالب يا مالى است مهيا .
اگر شما از روى رضا با من بيعت كرده
ايد از اين بيعتشكنى باز گرديد و بر فور توبه كنيد و اگر
به اكراه بيعت كردهايد ، به سبب تظاهر به طاعت و در دل
نهان داشتن معصيت ، راه بازخواست خود را بر من گشاده
داشته ايد . به جان خودم سوگند ، كه شما از ديگر مهاجران
به تقيه و كتمان سزاوارتر نبوده ايد . نپذيرفتن بيعت من ،
پيش از آنكه داخل در بيعت شويد ، براى شما آسانتر بود از
بيعتكردن و خارجشدن از آن .
پنداريد كه من عثمان را كشته ام . ميان من و شما از اهل
مدينه ، كسانى هستند كه نه با من هستند و نه با شما .
اينان قضاوت كنند تا هر كس هر اندازه در اين امر دخالت
داشته بر گردنش آيد و از عهده آن برآيد . اى دو مرد
سالخورده ، از اين رأى و نظر كه داريد ، بازگرديد كه اگر
امروز چنين كنيد ، تنها عار گريبانگير شماست و اگر داورى
به قيامت واگذاريد ، هم عار است و هم نار . والسلام
نامه
پنجاه وپنج
و من كتاب له ع إلى معاوية
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ اَللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدْ جَعَلَ
اَلدُّنْيَا لِمَا بَعْدَهَا وَ اِبْتَلَى فِيهَا
أَهْلَهَا لِيَعْلَمَ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ
لَسْنَا لِلدُّنْيَا خُلِقْنَا وَ لاَ بِالسَّعْيِ فِيهَا
أُمِرْنَا وَ إِنَّمَا وُضِعْنَا فِيهَا لِنُبْتَلَي بِهَا
وَ قَدِ اِبْتَلاَنِي اَللَّهُ بِكَ وَ اِبْتَلاَكَ بِي
فَجَعَلَ أَحَدَنَا حُجَّةً عَلَى اَلْآخَرِ فَعَدَوْتَ
عَلَى اَلدُّنْيَا بِتَأْوِيلِ اَلْقُرْآنِ فَطَلَبْتَنِي
بِمَا لَمْ تَجْنِ يَدِي وَ لاَ لِسَانِي وَ عَصَيْتَهُ
أَنْتَ وَ أَهْلُ اَلشَّامِ بِي وَ أَلَّبَ عَالِمُكُمْ
جَاهِلَكُمْ وَ قَائِمُكُمْ قَاعِدَكُمْ فَاتَّقِ اَللَّهَ
فِي نَفْسِكَ وَ نَازِعِ اَلشَّيْطَانَ قِيَادَكَ وَ
اِصْرِفْ إِلَى اَلْآخِرَةِ وَجْهَكَ فَهِيَ طَرِيقُنَا وَ
طَرِيقُكَ وَ اِحْذَرْ أَنْ يُصِيبَكَ اَللَّهُ مِنْهُ
بِعَاجِلِ قَارِعَةٍ تَمَسُّ اَلْأَصْلَ وَ تَقْطَعُ
اَلدَّابِرَ فَإِنِّي أُولِي لَكَ بِاللَّهِ أَلِيَّةً
غَيْرَ فَاجِرَةٍ لَئِنْ جَمَعَتْنِي وَ إِيَّاكَ
جَوَامِعُ اَلْأَقْدَارِ لاَ أَزَالُ بِبَاحَتِكَ حَتَّى
يَحْكُمَ اَللَّهُ بَيْنَنا وَ هُوَ خَيْرُ اَلْحاكِمِينَ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به معاويه
اما بعد ، خداى سبحان دنيا را براى آخرت ، كه پس از آن مى
آيد ، آفريده است . و مردمش را مىآزمايد تا معلوم شود
كدام يك به عمل نيكوترند . ما براى دنيا آفريده نشده ايم
و ما را به كوشش در كار دنيا امر نفرموده اند . ما را به
دنيا آوردهاند تا بيازمايندمان . خداوند مرا به تو آزموده
است و تو را به من . و يكى از ما را حجت آن ديگر قرار داده
. پس تو در پى دنيا تاختى و به تأويل قرآن پرداختى و مرا
به جنايتى متهم ساختى ، كه دست و زبان من در آن دخالتى
نداشته اند . تو و مردم شام اين بهتان را برساختيد . عالم
شما جاهلتان را برانگيخت و ايستادگانتان ، نشستگانتان را .
پس درباره خود از خداى بترس و زمام خود از دست شيطان به در
كن و روى به آخرت نه كه راه آخرت راه ما و راه توست . و
بترس كه بزودى تو را حادثه اى رسد كه ريشه ات را بركند و
نسلت را براندازد . براى تو سوگند مى خورم ، سوگندى عارى
از هر دروغ ، كه اگر دست تقدير مرا و تو را به هم رساند ،
همچنان در برابر تو خواهم بود . « تا خداوند ميان ما داورى
كند كه او بهترين داوران است.
نامه
پنجاه وشش
و من وصية له ع وصى بها شريح بن هانئ لما جعله على مقدمته
إلى الشام
اِتَّقِ
اَللَّهَ فِي كُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ وَ خَفْ عَلَى
نَفْسِكَ اَلدُّنْيَا اَلْغَرُورَ وَ لاَ تَأْمَنْهَا
عَلَى حَالٍ وَ اِعْلَمْ أَنَّكَ إِنْ لَمْ تَرْدَعْ
نَفْسَكَ عَنْ كَثِيرٍ مِمَّا تُحِبُّ مَخَافَةَ مَكْرُوهٍ
سَمَتْ بِكَ اَلْأَهْوَاءُ إِلَى كَثِيرٍ مِنَ اَلضَّرَرِ
فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً وَ لِنَزْوَتِكَ
عِنْدَ اَلْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعاً.
ترجمه:
وصيتى از آن حضرت ( ع ) به شريح بن هانى ، هنگامى او را با
مقدمه لشكر خود به شام فرستاد .
در هر صبح و شام از خداى بترس و نفس خود را از دنياى
فريبنده برحذر دار . و در هيچ حال امينش مشمار و بدان كه
اگر نفس خويش را از بسيارى از آنچه دوست مى دارى ، به سبب
آنچه ناخوش مىدارى ، باز ندارى ، هوا و هوس تو را به
راههايى مى كشاند كه زيانهاى فراوان در انتظارت خواهد بود
. پس همواره زمام نفس خويش فرو گير و راه خطا بر او بربند
و چون به خشم آمدى ، مقهورش ساز و سرش را فرو كوب و خردش
نماى.
نامه
پنجاه وهفت
و من كتاب له ع إلى أهل الكوفة عند مسيره من المدينة إلى
البصرة
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنِّي خَرَجْتُ مِنْ حَيِّي هَذَا إِمَّا
ظَالِماً وَ إِمَّا مَظْلُوماً وَ إِمَّا بَاغِياً وَ
إِمَّا مَبْغِيّاً عَلَيْهِ وَ إِنِّي أُذَكِّرُ اَللَّهَ
مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِي هَذَا لَمَّا نَفَرَ إِلَيَّ
فَإِنْ كُنْتُ مُحْسِناً أَعَانَنِي وَ إِنْ كُنْتُ
مُسِيئاً اِسْتَعْتَبَنِي.
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به مردم كوفه هنگامى كه از مدينه
به بصره مىرفت .
اما بعد . من از موطن قبيله خويش بيرون آمده ام . ستمكارم
يا ستمديده ، گردنكشم يا ديگران از فرمانم رخ برتافته اند
. خدا را به ياد كسى مى آورم كه اين نامه من به او رسد تا
اگر به سوى من آيد ، بنگرد كه اگر سيرتى نيكو داشتم ياريم
كند و اگر بدكار بودم از من بخواهد تا به حق بازگردم.
نامه
پنجاه وهشت
و من كتاب له ع كتبه إلى أهل الأمصار يقص فيه ما جرى بينه
و بين أهل صفين
وَ
كَانَ بَدْءُ أَمْرِنَا أَنَّا اِلْتَقَيْنَا وَ
اَلْقَوْمُ مِنْ أَهْلِ اَلشَّامِ وَ اَلظَّاهِرُ أَنَّ
رَبَّنَا وَاحِدٌ وَ نَبِيَّنَا وَاحِدٌ وَ دَعْوَتَنَا
فِي اَلْإِسْلاَمِ وَاحِدَةٌ وَ لاَ نَسْتَزِيدُهُمْ فِي
اَلْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَ اَلتَّصْدِيقِ بِرَسُولِهِ وَ
لاَ يَسْتَزِيدُونَنَا اَلْأَمْرُ وَاحِدٌ إِلاَّ مَا
اِخْتَلَفْنَا فِيهِ مِنْ دَمِ عُثْمَانَ وَ نَحْنُ مِنْهُ
بَرَاءٌ فَقُلْنَا تَعَالَوْا نُدَاوِ مَا لاَ يُدْرَكُ
اَلْيَوْمَ بِإِطْفَاءِ اَلنَّائِرَةِ وَ تَسْكِينِ
اَلْعَامَّةِ حَتَّى يَشْتَدَّ اَلْأَمْرُ وَ يَسْتَجْمِعَ
فَنَقْوَى عَلَى وَضْعِ اَلْحَقِّ مَوَاضِعَهُ فَقَالُوا
بَلْ نُدَاوِيهِ بِالْمُكَابَرَةِ فَأَبَوْا حَتَّى
جَنَحَتِ اَلْحَرْبُ وَ رَكَدَتْ وَ وَقَدَتْ نِيرَانُهَا
وَ حَمِشَتْ فَلَمَّا ضَرَّسَتْنَا وَ إِيَّاهُمْ وَ
وَضَعَتْ مَخَالِبَهَا فِينَا وَ فِيهِمْ أَجَابُوا عِنْدَ
ذَلِكَ إِلَى اَلَّذِي دَعَوْنَاهُمْ إِلَيْهِ
فَأَجَبْنَاهُمْ إِلَى مَا دَعَوْا وَ سَارَعْنَاهُمْ
إِلَى مَا طَلَبُوا حَتَّى اِسْتَبَانَتْ عَلَيْهِمُ
اَلْحُجَّةُ وَ اِنْقَطَعَتْ مِنْهُمُ اَلْمَعْذِرَةُ
فَمَنْ تَمَّ عَلَى ذَلِكَ مِنْهُمْ فَهُوَ اَلَّذِي
أَنْقَذَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْهَلَكَةِ وَ مَنْ لَجَّ وَ
تَمَادَى فَهُوَ اَلرَّاكِسُ اَلَّذِي رَانَ اَللَّهُ
عَلَى قَلْبِهِ وَ صَارَتْ دَائِرَةُ اَلسَّوْءِ عَلَى
رَأْسِهِ .
ترجمه:
از نامه آن حضرت ( ع ) به مردم شهرها نوشته و در آن از
آنچه ميان او و سپاه صفين گذشته است حكايت مىكند .
ابتداى كار ما چنين بود كه با شاميان روبرو شديم . به ظاهر
خداى ما يكى بود و پيامبرمان يكى بود و دعوت ما به اسلام
يكسان بود . نه ما از آنها خواستيم كه بر ايمان خويش به
خداوند و گواهى دادنشان به پيامبرش بيفزايند و نه آنها از
ما مىخواستند . در همه چيز هم ، عقيده ما يكى بود جز در
باب خون عثمان كه ميانمان اختلاف بود . آنها ما را بدان
متهم مىكردند و ما از آن مبرّا بوديم . گفتيم بياييد تا
بافرو كشتن آتش انتقام و آرام ساختن مردم ، كار را چاره
كنيم كه چون لهيب آن بالا گيرد ، چارهاش نتوان نمود . تا
كارها به سامان آيد و انتظام يابد و بتوانيم حق را به
جايگاهش قرار دهيم . گفتند : نه كه چاره كار را جز جنگ
ندانيم . تا سرانجام جنگ در گرفت و قوت كرد و افروخته شد و
شعله بر كشيد . چون مرگ دندانهاى خود در ما و ايشان فرو
برد و چنگالهاى خود بر تن ما بيفشرد ، در اين حال ، به
آنچه دعوتشان كرده بوديم ، گردن نهادند و ما نيز به آنچه
دعوتمان كردند ، گردن نهاديم و در پذيرفتن خواستهاشان شتاب
ورزيديم ، تا حجت بر آنان آشكار گرديد و راه عذرخواهى بسته
آمد . هر كس از آنان كه بر اين سخن اقرار دارد ، خداوندش
از هلاك بره اند و هر كه لجاج ورزد و در گمراهى خويش بماند
، پيمان شكنى بيش نيست . خداوند بر دلش پرده افكنده و
حوادث ناگوار به گرد سرش چرخ مى زند.
نامه
پنجاه ونه
و من كتاب له ع إلى الأسود بن قطبة صاحب جند حلوان
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ اَلْوَالِيَ إِذَا اِخْتَلَفَ هَوَاهُ
مَنَعَهُ ذَلِكَ كَثِيراً مِنَ اَلْعَدْلِ فَلْيَكُنْ
أَمْرُ اَلنَّاسِ عِنْدَكَ فِي اَلْحَقِّ سَوَاءً
فَإِنَّهُ لَيْسَ فِي اَلْجَوْرِ عِوَضٌ مِنَ اَلْعَدْلِ
فَاجْتَنِبْ مَا تُنْكِرُ أَمْثَالَهُ وَ اِبْتَذِلْ
نَفْسَكَ فِيمَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ عَلَيْكَ رَاجِياً
ثَوَابَهُ وَ مُتَخَوِّفاً عِقَابَهُ وَ اِعْلَمْ أَنَّ
اَلدُّنْيَا دَارُ بَلِيَّةٍ لَمْ يَفْرُغْ صَاحِبُهَا
فِيهَا قَطُّ سَاعَةً إِلاَّ كَانَتْ فَرْغَتُهُ عَلَيْهِ
حَسْرَةً يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ أَنَّهُ لَنْ يُغْنِيَكَ
عَنِ اَلْحَقِّ شَيْءٌ أَبَداً وَ مِنَ اَلْحَقِّ
عَلَيْكَ حِفْظُ نَفْسِكَ وَ اَلاِحْتِسَابُ عَلَى
اَلرَّعِيَّةِ بِجُهْدِكَ فَإِنَّ اَلَّذِي يَصِلُ
إِلَيْكَ مِنْ ذَلِكَ أَفْضَلُ مِنَ اَلَّذِي يَصِلُ بِكَ
وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به اسود بن قطبه فرمانرواى حلوان
اما بعد . هر گاه والى را نسبت به افراد رعيب ميل و هوا
گونه گون باشد ، بسا از اجراى عدالت باز ماند . پس بايد
كار مردم ، در حقى كه دارند ، در نزد تو يكسان باشد كه از
ستم نتوان به عدالت رسيد و از هر چه همانند آن را ناروا مى
شمارى دورى گزين و خود را به كارى كه خدا بر تو واجب
ساخته ، وادار نماى ، در حالى كه ، اميد پاداش او دارى و
از عقابش بيمناك هستى . و بدان ، كه دنيا سراى بلاهاست .
كسى را در آن ساعتى آسودگى نيست ، جز آنكه آسودگيش سبب
حسرت و دريغ او در قيامت گردد . هيچ چيز تو را از حق بى
نياز نگرداند . و از آن حقها كه بر گردن توست يكى نگهدارى
نفس توست از كژتابيهايش و كوشش توست در كار رعيت به قدر
توانت . زيرا آنچه از آنها نصيب تو مى شود بسى بيش از
چيزى است كه از تو نصيب آنان گردد . والسلام
نامه شصت
و من كتاب له ع إلى العمال الذين يطأ الجيش عملهم
مِنْ
عَبْدِ اَللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلَى
مَنْ مَرَّ بِهِ اَلْجَيْشُ مِنْ جُبَاةِ اَلْخَرَاجِ وَ
عُمَّالِ اَلْبِلاَدِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي قَدْ
سَيَّرْتُ جُنُوداً هِيَ مَارَّةٌ بِكُمْ إِنْ شَاءَ
اَللَّهُ وَ قَدْ أَوْصَيْتُهُمْ بِمَا يَجِبُ لِلَّهِ
عَلَيْهِمْ مِنْ كَفِّ اَلْأَذَى وَ صَرْفِ اَلشَّذَا وَ
أَنَا أَبْرَأُ إِلَيْكُمْ وَ إِلَى ذِمَّتِكُمْ مِنْ
مَعَرَّةِ اَلْجَيْشِ إِلاَّ مِنْ جَوْعَةِ اَلْمُضْطَرِّ
لاَ يَجِدُ عَنْهَا مَذْهَباً إِلَى شِبَعِهِ فَنَكِّلُوا
مَنْ تَنَاوَلَ مِنْهُمْ شَيْئاً ظُلْماً عَنْ ظُلْمِهِمْ
وَ كُفُّوا أَيْدِيَ سُفَهَائِكُمْ عَنْ مُضَارَّتِهِمْ وَ
اَلتَّعَرُّضِ لَهُمْ فِيمَا اِسْتَثْنَيْنَاهُ مِنْهُمْ
وَ أَنَا بَيْنَ أَظْهُرِ اَلْجَيْشِ فَارْفَعُوا إِلَيَّ
مَظَالِمَكُمْ وَ مَا عَرَاكُمْ مِمَّا يَغْلِبُكُمْ مِنْ
أَمْرِهِمْ وَ مَا لاَ تُطِيقُونَ دَفْعَهُ إِلاَّ
بِاللَّهِ وَ بِي فَأَنَا أُغَيِّرُهُ بِمَعُونَةِ
اَللَّهِ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به عاملانى كه لشكر از
سرزمينهايشان مىگذرد
از بنده خدا ، على امير المؤمنين ، به گرد آورندگان خراج و
عمال بلاد كه لشكر از سرزمينشان مىگذرد . اما بعد . من
لشكرى را گسيل داشتم كه اگر خدا خواهد بر شما خواهد گذشت و
آنچه را كه خداوند واجب گردانيده است به آنان سفارش
كردهام ، كه به كس آزار نرسانند و گزند خويش از ديگران
باز دارند . من ، در نزد شما ، به سبب بيعتى كه ميان ماست
، بيزارم از آسيبى كه سپاهيان به مردم رسانند . مگر آنكه ،
يكى از آنها گرسنه مانده و براى سير كردن خود ، جز آن راهى
نداشته باشد . پس كسى را كه دست به ستم مىگشايد در برابر
ستمش كيفر دهيد . در عين حال ، سفيهانتان را از زيان
رسانيدن و تعرض به آنها منع كنيد . من خود در ميان لشكرم .
شكايتهاى خود به من رسانيد . و آن سختيها كه از ايشان به
شما رسد و توان دفع آن را جز به خدا ، يا به من نداريد ،
با من در ميان نهيد ، تا به يارى خدا آن را دگرگون سازم و
اصلاح كنم . ان شاء اللّه
نامه شصت
و يک
و من كتاب له ع إلى كميل بن زياد النخعي و هو عامله على
هيت ينكر عليه تركه دفع من يجتاز به من جيش العدو طالبا
الغارة
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ تَضْيِيعَ اَلْمَرْءِ مَا وُلِّيَ وَ
تَكَلُّفَهُ مَا كُفِيَ لَعَجْزٌ حَاضِرٌ وَ رَأْيٌ
مُتَبَّرٌ وَ إِنَّ تَعَاطِيَكَ اَلْغَارَةَ عَلَى أَهْلِ
قِرْقِيسِيَا وَ تَعْطِيلَكَ مَسَالِحَكَ اَلَّتِي
وَلَّيْنَاكَ لَيْسَ بِهَا مَنْ يَمْنَعُهَا وَ لاَ
يَرُدُّ اَلْجَيْشَ عَنْهَا لَرَأْيٌ شَعَاعٌ فَقَدْ
صِرْتَ جِسْراً لِمَنْ أَرَادَ اَلْغَارَةَ مِنْ
أَعْدَائِكَ عَلَى أَوْلِيَائِكَ غَيْرَ شَدِيدِ
اَلْمَنْكِبِ وَ لاَ مَهِيبِ اَلْجَانِبِ وَ لاَ سَادٍّ
ثُغْرَةً وَ لاَ كَاسِرٍ لِعَدُوٍّ شَوْكَةً وَ لاَ مُغْنٍ
عَنْ أَهْلِ مِصْرِهِ وَ لاَ مُجْزٍ عَنْ أَمِيرِهِ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به كميل بن زياد نخعى كه عامل او
بر هيت بود . او را به سبب منع نكردن لشكر دشمن كه از
سرزمين او گذشته و به غارت مسلمانان رفته ، سرزنش مىكند .
اما بعد . كسى كه كارى را كه بر عهده او گذاشتهاند تباه
سازد و به كارى كه انجام دادنش بر عهده ديگران است ،
بپردازد ، ناتوان مردى است با انديشهاى ناقص . تاخت و تاز
كردنت بر قرقيسيا و رها كردن مرزهايى كه تو را به حفظ آنها
فرمان دادهايم ، به گونهاى كه كس آنها را پاس ندارد و
لشكر دشمن را از آن منع نكند ، نشان نارسايى انديشه توست .
توبه مثابه پلى شدهاى كه هر كس از دشمنانت بخواهد بر
دوستانت تاخت آورد ، از آن پل مىگذرد . چگونه است كه تو
را توان هيچ كارى نيست و كس را از مهابت تو بيمى به دل
نيست . مرزى را نتوانى بست و بر شوكت دشمن شكست نتوانى
آورد . نه نياز مردم شهر را بر مىآورى و نه فرمانده خود
را خشنود توانى ساخت . والسلام
نامه شصت
ودو
و من كتاب له ع إلى أهل مصر مع مالك الأشتر لما ولاه
إمارتها
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ اَللَّهَ سُبْحَانَهُ بَعَثَ مُحَمَّداً ص
نَذِيراً لِلْعَالَمِينَ وَ مُهَيْمِناً عَلَى
اَلْمُرْسَلِينَ فَلَمَّا مَضَى ع تَنَازَعَ
اَلْمُسْلِمُونَ اَلْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ فَوَاللَّهِ مَا
كَانَ يُلْقَى فِي رُوعِي وَ لاَ يَخْطُرُ بِبَالِي أَنَّ
اَلْعَرَبَ تُزْعِجُ هَذَا اَلْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ ص
عَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ لاَ أَنَّهُمْ مُنَحُّوهُ عَنِّي
مِنْ بَعْدِهِ فَمَا رَاعَنِي إِلاَّ اِنْثِيَالُ
اَلنَّاسِ عَلَى فُلاَنٍ يُبَايِعُونَهُ فَأَمْسَكْتُ
يَدِي حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ اَلنَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ
عَنِ اَلْإِسْلاَمِ يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دَيْنِ
مُحَمَّدٍ ص فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ اَلْإِسْلاَمَ
وَ أَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِيهِ ثَلْماً أَوْ هَدْماً
تَكُونُ اَلْمُصِيبَةُ بِهِ عَلَيَّ أَعْظَمَ مِنْ فَوْتِ
وِلاَيَتِكُمُ اَلَّتِي إِنَّمَا هِيَ مَتَاعُ أَيَّامٍ
قَلاَئِلَ يَزُولُ مِنْهَا مَا كَانَ كَمَا يَزُولُ
اَلسَّرَابُ أَوْ كَمَا يَتَقَشَّعُ اَلسَّحَابُ
فَنَهَضْتُ فِي تِلْكَ اَلْأَحْدَاثِ حَتَّى زَاحَ
اَلْبَاطِلُ وَ زَهَقَ وَ اِطْمَأَنَّ اَلدِّينُ وَ
تَنَهْنَهَ وَ مِنْهُ إِنِّي وَ اَللَّهِ لَوْ لَقِيتُهُمْ
وَاحِداً وَ هُمْ طِلاَعُ اَلْأَرْضِ كُلِّهَا مَا
بَالَيْتُ وَ لاَ اِسْتَوْحَشْتُ وَ إِنِّي مِنْ
ضَلاَلِهِمُ اَلَّذِي هُمْ فِيهِ وَ اَلْهُدَى اَلَّذِي
أَنَا عَلَيْهِ لَعَلَى بَصِيرَةٍ مِنْ نَفْسِي وَ يَقِينٍ
مِنْ رَبِّي وَ إِنِّي إِلَى لِقَاءِ اَللَّهِ لَمُشْتَاقٌ
وَ حُسْنِ ثَوَابِهِ لَمُنْتَظِرٌ رَاجٍ وَ لَكِنَّنِي
آسَى أَنْ يَلِيَ أَمْرَ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ سُفَهَاؤُهَا
وَ فُجَّارُهَا فَيَتَّخِذُوا مَالَ اَللَّهِ دُوَلاً وَ
عِبَادَهُ خَوَلاً وَ اَلصَّالِحِينَ حَرْباً وَ
اَلْفَاسِقِينَ حِزْباً فَإِنَّ مِنْهُمُ اَلَّذِي قَدْ
شَرِبَ فِيكُمُ اَلْحَرَامَ وَ جُلِدَ حَدّاً فِي
اَلْإِسْلاَمِ وَ إِنَّ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ يُسْلِمْ
حَتَّى رُضِخَتْ لَهُ عَلَى اَلْإِسْلاَمِ اَلرَّضَائِخُ
فَلَوْ لاَ ذَلِكَ مَا أَكْثَرْتُ تَأْلِيبَكُمْ وَ
تَأْنِيبَكُمْ وَ جَمْعَكُمْ وَ تَحْرِيضَكُمْ وَ
لَتَرَكْتُكُمْ إِذْ أَبَيْتُمْ وَ وَنَيْتُمْ أَ لاَ
تَرَوْنَ إِلَى أَطْرَافِكُمْ قَدِ اِنْتَقَصَتْ وَ إِلَى
أَمْصَارِكُمْ قَدِ اُفْتُتِحَتْ وَ إِلَى مَمَالِكِكُمْ
تُزْوَى وَ إِلَى بِلاَدِكُمْ تُغْزَى اِنْفِرُوا
رَحِمَكُمُ اَللَّهُ إِلَى قِتَالِ عَدُوِّكُمْ وَ لاَ
تَثَّاقَلُوا إِلَى اَلْأَرْضِ فَتُقِرُّوا بِالْخَسْفِ وَ
تَبُوءُوا بِالذُّلِّ وَ يَكُونَ نَصِيبُكُمُ اَلْأَخَسَّ
وَ إِنَّ أَخَا اَلْحَرْبِ اَلْأَرِقُ وَ مَنْ نَامَ لَمْ
يُنَمْ عَنْهُ وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به مردم مصر . « اين نامه را با
مالك اشتر هنگامى كه او را حكومت مصر داده بود فرستاد . »
اما بعد . خداوند سبحان محمد ( صلى الله عليه و آله ) را
فرستاد تا مردم جهان را بيم دهد و گواه بر پيامبران باشد .
چون رسول الله ( ص ) درگذشت ، مسلمانان در امر خلافت به
نزاع پرداختند . به خدا سوگند ، هرگز در خاطرم نمىگذشت كه
عرب پس از رحلت محمد ( صلى الله عليه و آله ) خلافت را از
اهل بيت او به ديگرى واگذارد ، يا مرا پس از او از
جانشينيش باز دارد و مرا به رنج نيفكند جز شتافتن مردم به
سوى فلان و بيعت كردن با او . من چندى از بيعت دست باز
داشتم ، تا آنكه ديدم گروهى از مردم از اسلام بر مىگردند
و مىخواهند دين محمد ( ص ) را از بن بر افكنند . ترسيدم
كه اگر اسلام و مسلمانان را يارى ندهم در دين رخنهاى يا
ويرانيى خواهم ديد كه براى من مصيبت بارتر از فوت شدن
حكومت كردن بر شما بود . آن هم حكومتى كه اندك روزهايى بيش
نپايد و چون سراب زايل گردد ، يا همانند ابرهايى كه هنوز
به هم نپيوسته پراكنده شوند . درگير و دار آن حوادث از جاى
برخاستم تا باطل نيست و نابود شد و دين بر جاى خود آرام
گرفت و استوارى يافت .
از اين نامه
به خدا سوگند ، اگر با ايشان روبرو شوم ، من تنها باشم و
آنها روى زمين را پر كنند ، نه باك دارم و نه هراس ، زيرا
به آن گمراهيى كه آنان در آن غرقه اند و آن هدايتى كه خود
بدان آراسته ام ، نيك آگاهم . و از جانب پروردگارم با
يقين همراهم . من به ديدار خداوند و ثواب نيكويى كه مرا
ارزانى دارد ، اميد بسته ام و منتظر آن هستم .
ولى اندوه من از اين است كه مشتى بيخردان و تبهكاران اين
امت حكومت را به دست گيرند و مال خدا را ميان خود دست به
دست گردانند و بندگان خدا را به خدمت گيرند و با نيكان در
پيكار شوند و فاسقان را ياران خود سازند . از آنان كسى
است كه در ميان شما حرام مى نوشد ، حتى بر او حد اسلام
جارى شده و كسى است كه تا اندك مالى نستد به اسلام نگرويد
. اگر نه از حكومت اينان بر شما بيم داشتم ، هرگز شما را
بر نمىانگيختم و سرزنش نمى كردم و فرا نمى خواندم و
تحريضتان نمىنمودم ، بلكه تا سر بر مىتافتيد يا سستى به
خرج مىداديد ، رهايتان مى كردم . آيا نمىبينيد
سرزمينهايى را كه در تصرف داشتيد ، نقصان يافته و
شهرهايتان ، يك يك ، فتح مى شود وكشورهايتان از دست مى
رود و بلادتان مورد حمله و هجوم دشمن قرار گرفته است .
روى به رزم دشمنانتان نهيد . خدايتان بيامرزد . در خانه
ها درنگ مكنيد كه به ستم گرفتار خواهيد شد و به خوارى
خواهيد افتاد و نصيبتان اندك خواهد شد . مردان سلحشور
همواره بيدارند كه هر كه خود به خواب رود ، دشمنش به خواب
نرفته است . والسلام
نامه شصت
وسه
و من كتاب له ع إلى أبي موسى الأشعري و هو عامله على
الكوفة و قد بلغه عنه تثبيطه الناس عن الخروج إليه لما
ندبهم لحرب أصحاب الجمل
مِنْ
عَبْدِ اَللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلَى
عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ قَيْسٍ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ
بَلَغَنِي عَنْكَ قَوْلٌ هُوَ لَكَ وَ عَلَيْكَ فَإِذَا
قَدِمَ رَسُولِي عَلَيْكَ فَارْفَعْ ذَيْلَكَ وَ اُشْدُدْ
مِئْزَرَكَ وَ اُخْرُجْ مِنْ جُحْرِكَ وَ اُنْدُبْ مَنْ
مَعَكَ فَإِنْ حَقَّقْتَ فَانْفُذْ وَ إِنْ تَفَشَّلْتَ
فَابْعُدْ وَ اَيْمُ اَللَّهِ لَتُؤْتَيَنَّ مِنْ حَيْثُ
أَنْتَ وَ لاَ تُتْرَكُ حَتَّى يُخْلَطَ زُبْدُكَ
بِخَاثِرِكَ وَ ذَائِبُكَ بِجَامِدِكَ وَ حَتَّى تُعْجَلُ
عَنْ قِعْدَتِكَ وَ تَحْذَرَ مِنْ أَمَامِكَ كَحَذَرِكَ
مِنْ خَلْفِكَ وَ مَا هِيَ بِالْهُوَيْنَى اَلَّتِي
تَرْجُو وَ لَكِنَّهَا اَلدَّاهِيَةُ اَلْكُبْرَى يُرْكَبُ
جَمَلُهَا وَ يُذَلَّلُّ صَعْبُهَا وَ يُسَهَّلُ جَبَلُهَا
فَاعْقِلْ عَقْلَكَ وَ اِمْلِكْ أَمْرَكَ وَ خُذْ
نَصِيبَكَ وَ حَظَّكَ فَإِنْ كَرِهْتَ فَتَنَحَّ إِلَى
غَيْرِ رَحْبٍ وَ لاَ فِي نَجَاةٍ فَبِالْحَرِيِّ
لَتُكْفَيَنَّ وَ أَنْتَ نَائِمٌ حَتَّى لاَ يُقَالَ
أَيْنَ فُلاَنٌ وَ اَللَّهِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مَعَ مُحِقٍّ
وَ مَا أُبَالِي مَا صَنَعَ اَلْمُلْحِدُونَ. وَ
اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به ابو موسى اشعرى كه عامل او در
كوفه بود . به امام خبر رسيد كه بدان هنگام كه مردم را به
جنگ با اصحاب جمل فرا مىخوانده ، ابوموسى ، كوفيان را از
رفتن به جنگ باز مىداشته و به نشستن در خانه ترغيب
مىكرده است .
از بنده خدا ، امير المؤمنين به عبد الله بن قيس . اما بعد
، از تو به من سخنى رسيده كه هم به سود توست و هم بر زيان
تو . چون فرستاده من ، با پيام من نزد تو آيد ، دامن بر
ميان زن و بند كمر استوار نماى و از سوراخت بيرون آى و ،
كسانى را كه با تو هستند ، فراخوان . اگر ديدى كه بايد از
من اطاعت كنى ، به نزد من آى و اگر در ترديد بودى از آن
مقام كه تو را داده ام كنارهگير .
به خدا سوگند ، هر جا كه باشى تو را بياورند و رهايت نكنند
تا راه چاره بر تو بسته شود و سرگردان مانى و كرهات با
شير و گداختهات با ناگداخته آميخته شود . تو را وادارند
كه بشتاب از جاى برخيزى و از پيش رويت چنان ترسان شوى كه
از پشت سرت . اين مهم را آسان مپندار كه بلايى است بزرگ .
بايد بر اشترش نشست و توسنش را رام كرد و كوههايش را چون
دشت هموار ساخت . پس عقلت را به فرمان آور و رشته كار خود
به دست گير . و نصيب و بهره خويش درياب . اگر آمدن را خوش
ندارى از كار كناره گير و به تنگناى خود گريز . جايى كه در
آن ، راه رهايى بسته است . سزاست كه ديگران آن كار را
كفايت كنند و تو در خواب باشى آنسان ، كه هرگز كس نپرسد كه
فلان كجاست ؟ به خدا سوگند ، كه اين جنگ جنگى است بر حق .
همراه كسى كه او نيز بر حق است . و او را باكى نيست كه
ملحدان چه كردند . والسلام
نامه شصت
وچهار
و من كتاب له ع إلى معاوية جوابا
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّا كُنَّا نَحْنُ وَ أَنْتُمْ عَلَى مَا
ذَكَرْتَ مِنَ اَلْأُلْفَةِ وَ اَلْجَمَاعَةِ فَفَرَّقَ
بَيْنَنَا وَ بَيْنَكُمْ أَمْسِ أَنَّا آمَنَّا وَ
كَفَرْتُمْ وَ اَلْيَوْمَ أَنَّا اِسْتَقَمْنَا وَ
فُتِنْتُمْ وَ مَا أَسْلَمَ مُسْلِمُكُمْ إِلاَّ كَرْهاً
وَ بَعْدَ أَنْ كَانَ أَنْفُ اَلْإِسْلاَمِ كُلُّهُ
لِرَسُولِ اَللَّهِ ص حِزْباً وَ ذَكَرْتَ أَنِّي قَتَلْتُ
طَلْحَةَ وَ اَلزُّبَيْرَ وَ شَرَّدْتُ بِعَائِشَةَ وَ
نَزَلْتُ بَيْنَ اَلْمِصْرَيْنِ وَ ذَلِكَ أَمْرٌ غِبْتَ
عَنْهُ فَلاَ عَلَيْكَ وَ لاَ اَلْعُذْرُ فِيهِ إِلَيْكَ
وَ ذَكَرْتَ أَنَّكَ زَائِرِي فِي اَلْمُهَاجِرِينَ وَ
اَلْأَنْصَارِ وَ قَدِ اِنْقَطَعَتِ اَلْهِجْرَةُ يَوْمَ
أُسِرَ أَخُوكَ فَإِنْ كَانَ فِيهِ عَجَلٌ فَاسْتَرْفِهْ
فَإِنِّي إِنْ أَزُرْكَ فَذَلِكَ جَدِيرٌ أَنْ يَكُونَ
اَللَّهُ إِنَّمَا بَعَثَنِي إِلَيْكَ لِلنِّقْمَةِ مِنْكَ
وَ إِنْ تَزُرْنِي فَكَمَا قَالَ أَخُو بَنِي أَسَدٍ
مُسْتَقْبِلِينَ رِيَاحَ اَلصَّيْفِ تَضْرِبُهُمْ
بِحَاصِبٍ بَيْنَ أَغْوَارٍ وَ جُلْمُودِ وَ عِنْدِي
اَلسَّيْفُ اَلَّذِي أَعْضَضْتُهُ بِجَدِّكَ وَ خَالِكَ وَ
أَخِيكَ فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ وَ إِنَّكَ وَ اَللَّهِ مَا
عَلِمْتُ اَلْأَغْلَفُ اَلْقَلْبِ اَلْمُقَارِبُ
اَلْعَقْلِ وَ اَلْأَوْلَى أَنْ يُقَالَ لَكَ إِنَّكَ
رَقِيتَ سُلَّماً أَطْلَعَكَ مَطْلَعَ سُوءٍ عَلَيْكَ لاَ
لَكَ لِأَنَّكَ نَشَدْتَ غَيْرَ ضَالَّتِكَ وَ رَعَيْتَ
غَيْرَ سَائِمَتِكَ وَ طَلَبْتَ أَمْراً لَسْتَ مِنْ
أَهْلِهِ وَ لاَ فِي مَعْدِنِهِ فَمَا أَبْعَدَ قَوْلَكَ
مِنْ فِعْلِكَ وَ قَرِيبٌ مَا أَشْبَهْتَ مِنْ أَعْمَامٍ
وَ أَخْوَالٍ حَمَلَتْهُمُ اَلشَّقَاوَةُ وَ تَمَنِّي
اَلْبَاطِلِ عَلَى اَلْجُحُودِ بِمُحَمَّدٍ ص فَصُرِعُوا
مَصَارِعَهُمْ حَيْثُ عَلِمْتَ لَمْ يَدْفَعُوا عَظِيماً
وَ لَمْ يَمْنَعُوا حَرِيماً بِوَقْعِ سُيُوفٍ مَا خَلاَ
مِنْهَا اَلْوَغَى وَ لَمْ تُمَاشِهَا اَلْهُوَيْنَى وَ
قَدْ أَكْثَرْتَ فِي قَتَلَةِ عُثْمَانَ فَادْخُلْ فِيمَا
دَخَلَ فِيهِ اَلنَّاسُ ثُمَّ حَاكِمِ اَلْقَوْمَ إِلَيَّ
أَحْمِلْكَ وَ إِيَّاهُمْ عَلَى كِتَابِ اَللَّهِ تَعَالَى
وَ أَمَّا تِلْكَ اَلَّتِي تُرِيدُ فَإِنَّهَا خُدْعَةُ
اَلصَّبِيِّ عَنِ اَللَّبَنِ فِي أَوَّلِ اَلْفِصَالِ وَ
اَلسَّلاَمُ لِأَهْلِهِ.
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) در پاسخ به معاويه
اما بعد . چنانكه گفتى ما و شما ، پيش از اسلام دوست بوديم
و با هم بوديم و ديروز [ اسلام ] ميان ما و شما جدايى
افكند ، كه ما ايمان آورديم و شما كافر مانديد .
امروز هم ما استوار ايستاده ايم و شما به فتنه گراييده
ايد و اسير هوا شده ايد . هيچيك از مسلمانان قوم شما ،
جز به اكراه ، اسلام نياوردند ، آن هم پس از آنكه سران عرب
به رسول الله ( صلى الله عليه و آله ) گرويده بودند . گفتى
كه طلحه و زبير را من كشته ام و عايشه را آواره و رسوا
ساخته ام و ميان بصره و كوفه فرود آمده ام ، اين كارى
است كه تو از آن بركنار بودى . پس تو را چه زيان رسيد كه
بايد از تو پوزش خواست .
گفتى كه با مهاجران و انصار به ديدار من خواهى آمد ، و حال
آنكه ، آن روز كه برادرت اسير گرديد [ يعنى در فتح مكه ]
هجرت پايان گرفت. اگر شتاب دارى ، قدرى بيارام . سزاوار آن
است كه من به سوى تو در حركت آيم كه خدا مرا برانگيخته است
كه تو را كيفر دهم . و اگر تو به سوى من در حركت آيى ،
چنان است كه شاعر بنى اسد گويد :
مستقبلين رياح الصيف تضربهم بحاصب بين اغوار و جلمود «
روبروى بادهاى تابستان ايستاده اند باد بر آنها ريگ مى
افشاند و آنها ميان زمينهاى پست و صخرهها گرفتار آمده
اند . » هنوز آن شمشير كه با آن جد مادرى تو را و دايى تو
را و برادرت را كشتم با من است . به خدا سوگند ، تو چنانكه
دريافتم دلى فرو بسته دارى و خردى اندك .
شايسته است درباره تو بگويند كه از نردبامى فرا رفتهاى و
از آن فراز منظرهاى ناخوشايند مى بينى و هر چه بينى به
زيان توست نه به سود تو . زيرا در طلب گمشده اى هستى كه
از آن تو نيست و ستورى را مى چرانى كه از آن ديگرى است .
مقامى را مى طلبى كه سزاوار آن نيستى و نه از معدن آن
هستى . چه دور است گفتار تو از كردارت . چه همانندى با
عموها و داييهايت ، كه آنها را شقاوتشان و آرزوهاى باطلشان
واداشت كه رسالت محمد ( صلى الله عليه و آله ) را انكار
كنند و چنانكه مى دانى در ورطه هلاكت افتادند . نتوانستند
هيچ حادثه عظيمى را دفع كنند يا از حريم خود دفاع نمايند ،
زيرا در برابر ، مردان شمشير زنى بودند كه ميدان نبرد را
پر كرده بودند و در رزم سستى نمىنمودند .
درباره قاتلان عثمان فراوان سخن مىگويى . نخست بايد در
بيعت با من همان كنى كه ديگر مردم كرده اند . سپس ، با
آنان پيش من به داورى نشينى تا تو را و ايشان را به هر چه
كتاب خداى تعالى حكم كند ، ملزم سازم . اما آنچه اكنون مى
گويى و مى خواهى ، فريفتن كودك است از شير در آغاز از
شير باز گرفتنش . و سلام بر كسى كه شايسته آن باشد
نامه شصت
وپنج
و من كتاب له ع إليه أيضا
أَمَّا
بَعْدُ فَقَدْ آنَ لَكَ أَنْ تَنْتَفِعَ بِاللَّمْحِ
اَلْبَاصِرِ مِنْ عِيَانِ اَلْأُمُورِ فَقَدْ سَلَكْتَ
مَدَارِجَ أَسْلاَفِكَ بِادِّعَائِكَ اَلْأَبَاطِيلَ وَ
اِقْتِحَامِكَ غُرُورَ اَلْمَيْنِ وَ اَلْأَكَاذِيبِ وَ
بِانْتِحَالِكَ مَا قَدْ عَلاَ عَنْكَ وَ اِبْتِزَازِكَ
لِمَا قَدِ اُخْتُزِنَ دُونَكَ فِرَاراً مِنَ اَلْحَقِّ وَ
جُحُوداً لِمَا هُوَ أَلْزَمُ لَكَ مِنْ لَحْمِكَ وَ
دَمِكَ مِمَّا قَدْ وَعَاهُ سَمْعُكَ وَ مُلِئَ بِهِ
صَدْرُكَ فَمَا ذَا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلاَلُ
اَلْمُبِينُ وَ بَعْدَ اَلْبَيَانِ إِلاَّ اَللَّبْسُ
فَاحْذَرِ اَلشُّبْهَةَ وَ اِشْتِمَالَهَا عَلَى
لُبْسَتِهَا فَإِنَّ اَلْفِتْنَةَ طَالَمَا أَغْدَفَتْ
جَلاَبِيبَهَا وَ أَغْشَتِ اَلْأَبْصَارَ ظُلْمَتُهَا وَ
قَدْ أَتَانِي كِتَابٌ مِنْكَ ذُو أَفَانِينَ مِنَ
اَلْقَوْلِ ضَعُفَتْ قُوَاهَا عَنِ اَلسِّلْمِ وَ
أَسَاطِيرَ لَمْ يَحُكْهَا مِنْكَ عِلْمٌ وَ لاَ حِلْمٌ
أَصْبَحْتَ مِنْهَا كَالْخَائِضِ فِي اَلدَّهَاسِ وَ
اَلْخَابِطِ فِي اَلدِّيمَاسِ وَ تَرَقَّيْتَ إِلَى
مَرْقَبَةٍ بَعِيدَةِ اَلْمَرَامِ نَازِحَةِ اَلْأَعْلاَمِ
تَقْصُرُ دُونَهَا اَلْأَنُوقُ وَ يُحَاذَى بِهَا
اَلْعَيُّوقُ وَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ تَلِيَ
لِلْمُسْلِمِينَ بَعْدِي صَدْراً أَوْ وِرْداً أَوْ
أُجْرِيَ لَكَ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ عَقْداً أَوْ عَهْداً
فَمِنَ اَلْآنَ فَتَدَارَكْ نَفْسَكَ وَ اُنْظُرْ لَهَا
فَإِنَّكَ إِنْ فَرَّطْتَ حَتَّى يَنْهَدَ إِلَيْكَ
عِبَادُ اَللَّهِ أُرْتِجَتْ عَلَيْكَ اَلْأُمُورُ وَ
مُنِعْتَ أَمْراً هُوَ مِنْكَ اَلْيَوْمَ مَقْبُولٌ وَ
اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) نيز به معاويه
اما بعد ، وقت آن رسيده كه ديده بصيرت بگشايى و از آنچه
عيان است ، منتفع شوى . اما تو به همان راهى كه گذشتگانت
مى رفتند ، قدم نهادى و دعويهاى باطل كردى . مشتى دروغ
برساختهاى و در اذهان عوام انداختهاى . مقامى به خود
بستى كه از شأن تو بس برتر است و چيزى را كه براى ديگران
اندوخته شده بود ، بربودى . به جهت فرار از حق ، بيعتى را
كه از گوشت و خونت بر تو لازمتر است ، انكار كردى و آنچه
را كه هنوز گوش تو از آن پر و سينهات از آن انباشته است ،
ناشنيده انگاشتى .
بعد از حق ، جز گمراهى آشكار چه تواند بود و بعد از صراحت
، جز آميختن حق به باطل چه توان يافت . پس حذر كن از شبهت
و از آميختن آن به حق و باطل بپرهيز . كه زمان درازى است
كه فتنه پردههاى خود آويخته و ظلمت آن ديدگان را كور
ساخته است .
نامهاى از تو به من رسيد ، سراسر سخن پردازى و مبهم و
مغشوش ، در آشتى جويى ، سست و ناتوان . افسانههايى كه در
بافتن آن نه دانشى به كار رفته و نه خردى . همانند كسى
شدهاى كه بر روى ريگ روان راه مىسپرد يا در بيابانى
تاريك ، بىآنكه راه را بشناسد ، گام بر مىدارد .
مىخواهى به جايى فرا روى كه براى تو دست نايافتنى است و
به راهى روى كه نشانههايش ناپيداست . عقابان بلند پرواز
به اوج آن نتوانند رسيد كه در بلندى همبر عيوق است .
پناه مىبرم به خدا ، كه پس از من بست و گشاد كارهاى
مسلمانان را تو بر دست گيرى . يا تو را منصبى دهم كه با
يكى از آنها عقدى توانى بست يا پيمانى توانى نهاد .
پس ، هم اكنون ، در پى چاره كار خويش باش كه اگر تقصير و
كوتاهى كنى ، بندگان خدا به سوى تو بسيج شوند و درهاى چاره
به رويت بسته گردد ، و آنچه امروز از تو مىپذيرند ، ديگر
نخواهند پذيرفت . والسلام
نامه شصت
وشش
و من كتاب له ع إلى عبد الله بن العباس و قد تقدم ذكره
بخلاف هذه الرواية
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ اَلْمَرْءَ لَيَفْرَحُ بِالشَّيْءِ
اَلَّذِي لَمْ يَكُنْ لِيَفُوتَهُ وَ يَحْزَنُ عَلَى
اَلشَّيْءِ اَلَّذِي لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَهُ فَلاَ
يَكُنْ أَفْضَلَ مَا نِلْتَ فِي نَفْسِكَ مِنْ دُنْيَاكَ
بُلُوغُ لَذَّةٍ أَوْ شِفَاءُ غَيْظٍ وَ لَكِنْ إِطْفَاءُ
بَاطِلٍ أَوْ إِحْيَاءُ حَقٍّ وَ لْيَكُنْ سُرُورُكَ بِمَا
قَدَّمْتَ وَ أَسَفُكَ عَلَى مَا خَلَّفْتَ وَ هَمُّكَ
فِيمَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ.
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به عبد الله بن عباس و پيش از
اين روايت ديگرى از اين نامه را آورديم .
اما بعد ، آدمى گاه به چيزى كه سرانجام نصيب او خواهد شد ،
شادمان مى شود . و گاه بر چيزى كه مقدر نشده كه به او
برسد ، غمگين مى گردد . پس نبايد بهترين چيزى كه در اين
دنيا بدان نايل مى آيى ، رسيدن به لذتى يا فرو نشاندن
كينهاى باشد ، بلكه بايد خاموش كردن باطلى بود يا زنده
كردن حقى . بايد شادمانى تو به سبب چيزهايى باشد كه
پيشاپيش براى آخرتت فرستاده اى و اندوه و دريغ تو ، بر
آنچه در اين دنيا به جاى مى گذارى . و بايد كه همه همّ تو
منحصر به امور پس از مرگ باشد.
نامه شصت وهفت
و من كتاب له ع إلى قثم بن العباس و
هو عامله على مكة
أَمَّا
بَعْدُ فَأَقِمْ لِلنَّاسِ اَلْحَجَّ وَ ذَكِّرْهُمْ
بِأَيَّامِ اَللَّهِ وَ اِجْلِسْ لَهُمُ اَلْعَصْرَيْنِ
فَأَفْتِ اَلْمُسْتَفْتِيَ وَ عَلِّمِ اَلْجَاهِلَ وَ
ذَاكِرِ اَلْعَالِمَ وَ لاَ يَكُنْ لَكَ إِلَى اَلنَّاسِ
سَفِيرٌ إِلاَّ لِسَانُكَ وَ لاَ حَاجِبٌ إِلاَّ وَجْهُكَ
وَ لاَ تَحْجُبَنَّ ذَا حَاجَةٍ عَنْ لِقَائِكَ بِهَا
فَإِنَّهَا إِنْ ذِيدَتْ عَنْ أَبْوَابِكَ فِي أَوَّلِ
وِرْدِهَا لَمْ تُحْمَدْ فِيمَا بَعْدُ عَلَى قَضَائِهَا
وَ اُنْظُرْ إِلَى مَا اِجْتَمَعَ عِنْدَكَ مِنْ مَالِ
اَللَّهِ فَاصْرِفْهُ إِلَى مَنْ قِبَلَكَ مِنْ ذَوِي
اَلْعِيَالِ وَ اَلْمَجَاعَةِ مُصِيباً بِهِ مَوَاضِعَ
اَلْفَاقَةِ وَ اَلْخَلاَّتِ وَ مَا فَضَلَ عَنْ ذَلِكَ
فَاحْمِلْهُ إِلَيْنَا لِنَقْسِمَهُ فِيمَنْ قِبَلَنَا وَ
مُرْ أَهْلَ مَكَّةَ أَلاَّ يَأْخُذُوا مِنْ سَاكِنٍ
أَجْراً فَإِنَّ اَللَّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ سَواءً
اَلْعاكِفُ فِيهِ وَ اَلْبادِ فَالْعَاكِفُ اَلْمُقِيمُ
بِهِ وَ اَلْبَادِي اَلَّذِي يَحُجُّ إِلَيْهِ مِنْ غَيْرِ
أَهْلِهِ وَفَّقَنَا اَللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ لِمَحَابِّهِ.
وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به قثم بن عباس ، كه عامل او در
مكه بود
اما بعد ، حج را براى مردم بر پاى دار و ايام الله را به
يادشان آور و هر بامداد و شامگاه برايشان به مجلس بنشين و
كسى را كه در امرى فتوا خواهد ، فتوا ده . نادان را علم
بياموز و با عالم مذاكره كن . ميان تو و مردم ، پيام رسانى
جز زبانت و حاجبى جز رويت نباشد . هيچ نيازمندى را از
ديدار خود باز مدار . زيرا اگر در آغاز از درگاه تو رانده
شود و سپس ، نياز او بر آورى ، كس تو را نستايد . در مال
خدا كه نزد تو گرد مىآيد ، نظر كن ، آن را به عيالمندان و
گرسنگانى كه در نزد تو هستند و به محتاجان و فقيران برسان
. و هر چه افزون آيد ، نزد ما روانهاش دار ، تا ما نيز آن
را به محتاجانى ، كه نزد ما هستند ، برسانيم . مردم مكه را
فرمان ده كه از كسانى كه در خانه هايشان سكونت مىكنند ،
كرايه نستانند . زيرا خداى تعالى مى فرمايد : « سواء
العاكف فيه و الباد » عاكف و بادى در آن يكساناند . عاكف
كسى است ، كه در مكه مقيم است و بادى كسى است ، كه از مردم
مكه نيست و به حج آمده است . خداوند ما و شما را به آنچه
دوست دارد ، توفيق دهد . والسلام
نامه شصت
وهشت
و من كتاب له ع إلى سلمان الفارسي رحمه الله قبل أيام
خلافته
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّمَا مَثَلُ اَلدُّنْيَا مَثَلُ اَلْحَيَّةِ
لَيِّنٌ مَسُّهَا قَاتِلٌ سَمُّهَا فَأَعْرِضْ عَمَّا
يُعْجِبُكَ فِيهَا لِقِلَّةِ مَا يَصْحَبُكَ مِنْهَا وَ
ضَعْ عَنْكَ هُمُومَهَا لِمَا أَيْقَنْتَ بِهِ مِنْ
فِرَاقِهَا وَ تَصَرُّفِ حَالاَتِهَا وَ كُنْ آنَسَ مَا
تَكُونُ بِهَا أَحْذَرَ مَا تَكُونُ مِنْهَا فَإِنَّ
صَاحِبَهَا كُلَّمَا اِطْمَأَنَّ فِيهَا إِلَى سُرُورٍ
أَشْخَصَتْهُ عَنْهُ إِلَى مَحْذُورٍ أَوْ إِلَى إِينَاسٍ
أَزَالَتْهُ عَنْهُ إِلَى إِيحَاشٍ وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به سلمان فارسى ، رحمه الله ،
پيش از ايام خلافت او .
اما بعد ، اين دنيا همانند مار است كه چون دست بر او كشند
، نرم آيد ، ولى زهرش كشنده است . از هر چه در اين دنيا
شادمانت مى دارد ، رخ برتاب . زيرا اندكى از آن با تو
همراه ماند . اندوه دنيا از دل به در كن ، زيرا به جدايى
دنيا از خود يقين دارى . هر چه انس تو به دنيا افزون شود
بايد كه بيشتر از آن حذر كنى . زيرا دنيا دار ، هر گاه به
شادمانيى دلبستگى يابد ، دنيا او را از آن شادمانى به
بلايى مى كشاند . و هر گاه انس گرفتنش موجب آرميدن گردد
او را از آن حال به ترس و هراس مى افكند . والسلام
نامه شصت
ونه
و من كتاب له ع إلى الحارث الهمذاني
وَ
تَمَسَّكْ بِحَبْلِ اَلْقُرْآنِ وَ اِسْتَنْصِحْهُ وَ
أَحِلَّ حَلاَلَهُ وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ وَ صَدِّقْ بِمَا
سَلَفَ مِنَ اَلْحَقِّ وَ اِعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ
اَلدُّنْيَا لِمَا بَقِيَ مِنْهَا فَإِنَّ بَعْضَهَا
يُشْبِهُ بَعْضاً وَ آخِرَهَا لاَحِقٌ بِأَوَّلِهَا وَ
كُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ وَ عَظِّمِ اِسْمَ اَللَّهِ
أَنْ تَذْكُرَهُ إِلاَّ عَلَى حَقٍّ وَ أَكْثِرْ ذِكْرَ
اَلْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ وَ لاَ تَتَمَنَّ
اَلْمَوْتَ إِلاَّ بِشَرْطٍ وَثِيقٍ وَ اِحْذَرْ كُلَّ
عَمَلٍ يَرْضَاهُ صَاحِبُهُ لِنَفْسِهِ وَ يُكْرَهُ
لِعَامَّةِ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اِحْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ
يُعْمَلُ بِهِ فِي اَلسِّرِّ وَ يُسْتَحَى مِنْهُ فِي
اَلْعَلاَنِيَةِ وَ اِحْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ
عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوْ اِعْتَذَرَ مِنْهُ وَ
لاَ تَجْعَلْ عِرْضَكَ غَرَضاً لِنِبَالِ اَلْقَوْلِ وَ
لاَ تُحَدِّثِ اَلنَّاسَ بِكُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ
فَكَفَى بِذَلِكَ كَذِباً وَ لاَ تَرُدَّ عَلَى اَلنَّاسِ
كُلَّ مَا حَدَّثُوكَ بِهِ فَكَفَى بِذَلِكَ جَهْلاً وَ
اِكْظِمِ اَلْغَيْظَ وَ تَجَاوَزْ عِنْدَ اَلْمَقْدَرَةِ
وَ اُحْلُمْ عِنْدَ اَلْغَضَبِ وَ اِصْفَحْ مَعَ
اَلدَّوْلَةِ تَكُنْ لَكَ اَلْعَاقِبَةُ وَ اِسْتَصْلِحْ
كُلَّ نِعْمَةٍ أَنْعَمَهَا اَللَّهُ عَلَيْكَ وَ لاَ
تُضَيِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اَللَّهِ عِنْدَكَ وَ
لْيُرَ عَلَيْكَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اَللَّهُ بِهِ
عَلَيْكَ وَ اِعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ اَلْمُؤْمِنِينَ
أَفْضَلُهُمْ تَقْدِمَةً مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ
مَالِهِ فَإِنَّكَ مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَيْرٍ يَبْقَ لَكَ
ذُخْرُهُ وَ مَا تُؤَخِّرْهُ يَكُنْ لِغَيْرِكَ خَيْرُهُ
وَ اِحْذَرْ صَحَابَةَ مَنْ يَفِيلُ رَأْيُهُ وَ يُنْكَرُ
عَمَلُهُ فَإِنَّ اَلصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ وَ
اُسْكُنِ اَلْأَمْصَارَ اَلْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ
اَلْمُسْلِمِينَ وَ اِحْذَرْ مَنَازِلَ اَلْغَفْلَةِ وَ
اَلْجَفَاءِ وَ قِلَّةَ اَلْأَعْوَانِ عَلَى طَاعَةِ
اَللَّهِ وَ اُقْصُرْ رَأْيَكَ عَلَى مَا يَعْنِيكَ وَ
إِيَّاكَ وَ مَقَاعِدَ اَلْأَسْوَاقِ فَإِنَّهَا مَحَاضِرُ
اَلشَّيْطَانِ وَ مَعَارِيضُ اَلْفِتَنِ وَ أَكْثِرْ أَنْ
تَنْظُرَ إِلَى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَيْهِ فَإِنَّ ذَلِكَ
مِنْ أَبْوَابِ اَلشُّكْرِ وَ لاَ تُسَافِرْ فِي يَوْمِ
جُمُعَةٍ حَتَّى تَشْهَدَ اَلصَّلاَةَ إِلاَّ فَاصِلاً فِي
سَبِيلِ اَللَّهِ أَوْ فِي أَمْرٍ تُعْذَرُ بِهِ وَ أَطِعِ
اَللَّهَ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ فَإِنَّ طَاعَةَ اَللَّهِ
فَاضِلَةٌ عَلَى مَا سِوَاهَا وَ خَادِعْ نَفْسَكَ فِي
اَلْعِبَادَةِ وَ اُرْفُقْ بِهَا وَ لاَ تَقْهَرْهَا وَ
خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلاَّ مَا كَانَ مَكْتُوباً
عَلَيْكَ مِنَ اَلْفَرِيضَةِ فَإِنَّهُ لاَ بُدَّ مِنْ
قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا وَ إِيَّاكَ
أَنْ يَنْزِلَ بِكَ اَلْمَوْتُ وَ أَنْتَ آبِقٌ مِنْ
رَبِّكَ فِي طَلَبِ اَلدُّنْيَا وَ إِيَّاكَ وَ
مُصَاحَبَةَ اَلْفُسَّاقِ فَإِنَّ اَلشَّرَّ بِالشَّرِّ
مُلْحَقٌ وَ وَقِّرِ اَللَّهَ وَ أَحْبِبْ أَحِبَّاءَهُ وَ
اِحْذَرِ اَلْغَضَبَ فَإِنَّهُ جُنْدٌ عَظِيمٌ مِنْ
جُنُودِ إِبْلِيسَ. وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
از نامه آن حضرت ( ع ) به حارث همدانى
به ريسمان قرآن چنگ در زن و از آن
نصيحت بجوى . حلالش را حلال بدار و حرامش را حرام . حقى را
كه پيش از اين بوده است تصديق كن . آنچه را از دنيا مانده
است به آنچه از آن گذشته است ، قياس نماى . زيرا آنچه از
آن باقى مانده ، همانند گذشته آن است و پايانش پيوسته است
به آغاز آن و سراسر آن ناپايدار و رفتنى است .
نام خدا را بزرگ شمار و جز براى حق بر
زبانش مياور . فراوان از مرگ و جهان پس از مرگ ياد كن و
آروزى مرگ مكن ، مگر به شرطى محكم و استوار . از هر كار كه
كننده آن انجامش دادنش را از خود مىپسندد و از ديگر
مسلمانان ناپسند مىدارد حذر كن .
از هر كار كه در نهان انجام گيرد ، ولى
به آشكارا سبب شرمسارى شود ، دورى نماى . از هر كارى كه
چون از كنندهاش پرسند ، انكارش كند و عذر آورد بپرهيز .
آبروى خود را هدف تيرهاى سخن مردم قرار مده . هر چه شنيدى
به ديگران مگوى كه همين بس كه تو را دروغگو شمرند و هر چه
شنيدى ، انكارش مكن كه همين بس كه تو را نادان شمرند . خشم
خود فرو خور و به هنگام قدرت ، گذشت نماى و در وقت غضب
بردبار باش و چون توانايى يافتى گناه ديگران را عفو كن تا
عاقبت نيك از آن تو بود و سپاس هر نعمتى را كه خدا به تو
داده به جاى آر تا نعمتت پايدار ماند . هيچيك از نعمتهايى
را كه خدا به تو عنايت كرده ، تباه منماى و بايد كه نشان
نعمت خداوندى بر تو آشكار بود .
بدان كه بهترين مؤمنان كسى است كه جان
خود و خويشاوندان و دارايى خود را پيش از ديگران در راه
خدا تقديم دارد . زيرا هر خير كه پيشاپيش فرستى ، اندوخته
شده ، براى تو بماند و هر چه واپس نهى ، خيرش به ديگرى رسد
. بپرهيز از مصاحبت هر كس كه عملش ناپسند باشد ، كه هر كس
را به دوستش شناسند .
در شهرهاى بزرگ سكونت گير كه محل
اجتماع مسلمانان است و از جايى كه منزلگاه غفلت و ستم است
و طاعت خداوند را ياران اندك است ، بپرهيز . انديشه خود
منحصر به امورى دار كه به كارت آيد و از نشستن بر سر
بازارها حذر كن كه جايگاه شيطان است و محل بروز فتنههاست
. بر كسانى كه تو را بر آنان برترى است ، فراوان ، نظر كن
كه نظر كردن تو سپاسگزارى از نعمت است .
در روز جمعه سفر مكن تا در نماز جمعه
حاضر آيى ، مگر اينكه سفرت در راه خدا باشد يا كارى باشد
كه در انجام دادنش ناچار باشى . در همه كارها خدا را اطاعت
كن ، زيرا اطاعت حق از هر كار ديگر برتر است . نفس را در
عبادت بفريب و با او مدارا كن و بر او قهر منماى . و به
هنگام فراغت و آسايشش او را درياب ، مگر در آنچه بر تو
واجب است كه از به جاى آوردن و مراعات آن در وقت مقرر ،
چارهاى نيست . بترس كه مرگ به سراغت آيد و تو در طلب دنيا
از خداى گريخته باشى . بپرهيز از مصاحبت بد كاران كه شرّ
پيوسته به شرّ است . خدا را بزرگ دار و دوستانش را دوست
بدار و از خشم بپرهيز كه خشم از سپاهيان ابليس است .
والسلام
نامه
هفتاد
و من كتاب له ع إلى سهل بن حنيف الأنصاري و هو عامله على
المدينة في معنى قوم من أهلها لحقوا بمعاوية
أَمَّا
بَعْدُ فَقَدْ بَلَغَنِي أَنَّ رِجَالاً مِمَّنْ قِبَلَكَ
يَتَسَلَّلُونَ إِلَى مُعَاوِيَةَ فَلاَ تَأْسَفْ عَلَى
مَا يَفُوتُكَ مِنْ عَدَدِهِمْ وَ يَذْهَبُ عَنْكَ مِنْ
مَدَدِهِمْ فَكَفَى لَهُمْ غَيّاً وَ لَكَ مِنْهُمْ
شَافِياً فِرَارُهُمْ مِنَ اَلْهُدَى وَ اَلْحَقِّ وَ
إِيضَاعُهُمْ إِلَى اَلْعَمَى وَ اَلْجَهْلِ فَإِنَّمَا
هُمْ أَهْلُ دُنْيَا مُقْبِلُونَ عَلَيْهَا وَ مُهْطِعُونَ
إِلَيْهَا وَ قَدْ عَرَفُوا اَلْعَدْلَ وَ رَأَوْهُ وَ
سَمِعُوهُ وَ وَعَوْهُ وَ عَلِمُوا أَنَّ اَلنَّاسَ
عِنْدَنَا فِي اَلْحَقِّ أُسْوَةٌ فَهَرَبُوا إِلَى
اَلْأَثَرَةِ فَبُعْداً لَهُمْ وَ سُحْقاً إِنَّهُمْ وَ
اَللَّهِ لَمْ يَنْفِرُوا مِنْ جَوْرٍ وَ لَمْ يَلْحَقُوا
بِعَدْلٍ وَ إِنَّا لَنَطْمَعُ فِي هَذَا اَلْأَمْرِ أَنْ
يُذَلِّلَ اَللَّهُ لَنَا صَعْبَهُ وَ يُسَهِّلَ لَنَا
حَزْنَهُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ. وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( ع ) به سهل بن حنيف انصارى كه از سوى
آن حضرت حاكم مدينه بود . در اين باب كه شمارى از كسانى كه
نزد او بودند به معاويه پيوستند .
اما بعد ، به من خبر رسيد كه برخى از مردانى كه در فرمان
تواند ، پنهانى ، به نزد معاويه مى گريزند . غمگين مباش
اگر از شمار سپاهيانت كاسته مى شود يا يارى شمارى از
ايشان را از دست مىدهى . كيفر ايشان همين بس كه به گمراهى
افتادهاند و تو از زحمتشان رهايى يافته اى . آنان از
هدايت و حق گريخته اند و به نابينايى و نادانى افتاده
اند . اينان ، ياران دنيا بودند و به دنيا روى آوردند و
به سوى آن شتافتند . حكومت عدل ما را ديدند و شناختند و
آوازه آن را شنيدند و به گوش سپردند . دريافته بودند كه در
اينجا مردم در برابر حق و عدالت برابرند . پس گريختند تا
مگر خود به سودى برسند . خداوند ايشان را از رحمت خود دور
گرداند . اينان از ستم نگريختهاند و به عدل نيز نخواهند
رسيد و در اين كار از خدا مى خواهيم ، دشواريها را
برايمان آسان سازد . و ناهمواريها را هموار گرداند . ان
شاء الله . والسلام
نامه
هفتاد و یک
و من كتاب له ع إلى المنذر بن الجارود العبدي و خان في
بعض ما ولاه من أعماله
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّ صَلاَحَ أَبِيكَ غَرَّنِي مِنْكَ وَ
ظَنَنْتُ أَنَّكَ تَتَّبِعُ هَدْيَهُ وَ تَسْلُكُ
سَبِيلَهُ فَإِذَا أَنْتَ فِيمَا رُقِّيَ إِلَيَّ عَنْكَ
لاَ تَدَعُ لِهَوَاكَ اِنْقِيَاداً وَلاَ تُبْقِي
لِآخِرَتِكَ عَتَاداً تَعْمُرُ دُنْيَاكَ بِخَرَابِ
آخِرَتِكَ وَ تَصِلُ عَشِيرَتَكَ بِقَطِيعَةِ دِينِكَ وَ
لَئِنْ كَانَ مَا بَلَغَنِي عَنْكَ حَقّاً لَجَمَلُ
أَهْلِكَ وَ شِسْعُ نَعْلِكَ خَيْرٌ مِنْكَ وَ مَنْ كَانَ
بِصِفَتِكَ فَلَيْسَ بِأَهْلٍ أَنْ يُسَدَّ بِهِ ثَغْرٌ
أَوْ يُنْفَذَ بِهِ أَمْرٌ أَوْ يُعْلَى لَهُ قَدْرٌ أَوْ
يُشْرَكَ فِي أَمَانَةٍ أَوْ يُؤْمَنَ عَلَى جِبَايَةٍ
فَأَقْبِلْ إِلَيَّ حِينَ يَصِلُ إِلَيْكَ كِتَابِي هَذَا
إِنْ شَاءَ اَللَّهُ.
قال
الرضي و المنذر بن الجارود هذا هو الذي قال فيه أمير
المؤمنين ع إنه لنظار في عطفيه مختال في برديه تفال في
شراكيه.
ترجمه:
نامه آن حضرت ( ع ) به منذر بن الجارود العبدى كه در پاره
اى از آنچه او را بر آن ولايت داده بود ، خيانت كرد .
اما بعد ، درستكارى پدرت مرا در انتصاب تو بفريفت و
پنداشتم كه تو از روش او پيروى مى كنى و به راه او مى
روى . ولى ، آنسان ، كه به من خبر رسيده تو فرمانبردارى
از نفس خود را فرو نمينهى و براى آخرتت اندوخته اى نمى
نهى و با ويران ساختن آخرتت مى خواهى دنيايت را آبادان
سازى و به بهاى بريدن از دينت به عشيره خود مى پيوندى .
اگر آنچه مرا خبر داده اند ، درست باشد ، پس اشتر قبيله
ات و بند كفشت از تو بهتر توانند بود . كسانى همانند تو
هيچ مرزى را استوار نتوانند داشت و لايق آن نيستند كه بر
رتبه و مقامشان افزوده شود يا در امانتى شريكشان سازند يا
از خيانتشان در امان تواند بود . اين نامه من كه به تو
رسيد بر فور به نزد من در حركت آى . ان شاء الله .
اين منذر همان است كه امير المؤمنين درباره او فرمود : از
روى خودپسندى پيوسته به چپ و راست خود مى نگرد و در دو
برد گرانبهاى خود مى خرامد و كفشهاى خود را فوت مى كند
كه گرد از آنها بزدايد.
نامه
هفتاد ودو
و من كتاب له ع إلى عبد الله بن العباس
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّكَ لَسْتَ بِسَابِقٍ أَجَلَكَ وَ لاَ
مَرْزُوقٍ مَا لَيْسَ لَكَ وَ اِعْلَمْ بِأَنَّ اَلدَّهْرَ
يَوْمَانِ يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ وَ أَنَّ
اَلدُّنْيَا دَارُ دُوَلٍ فَمَا كَانَ مِنْهَا لَكَ
أَتَاكَ عَلَى ضَعْفِكَ وَ مَا كَانَ مِنْهَا عَلَيْكَ
لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِكَ.
ترجمه:
نامه اى از آن حضرت ( ع ) به عبد الله بن عباس
اما بعد ، تو بر اجلت پيشى نخواهى گرفت و آنچه روزى تو
نيست به تواش ندهند و بدان كه دنيا دو روز است : روزى به
سود تو و روزى به زيان تو . و دنيا سرايى است كه پيوسته
دست به دست مى گردد . آنچه از آن تو باشد ، سرانجام ، به
تو خواهد رسيد ، هر چند ، ناتوان باشى و آنچه بر زيان توست
، دفعش نتوانى كرد ، هر چند ، نيرومند باشى.
نامه
هفتاد و سه
و من كتاب له ع إلى معاوية
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنِّي عَلَى اَلتَّرَدُّدِ فِي جَوَابِكَ وَ
اَلاِسْتِمَاعِ إِلَى كِتَابِكَ لَمُوَهِّنٌ رَأْيِي وَ
مُخَطِّئٌ فِرَاسَتِي وَ إِنَّكَ إِذْ تُحَاوِلُنِي
اَلْأُمُورَ وَ تُرَاجِعُنِي اَلسُّطُورَ
كَالْمُسْتَثْقِلِ النَّائِمِ تَكْذِبُهُ أَحْلاَمُهُ وَ
اَلْمُتَحَيِّرِ اَلْقَائِمِ يَبْهَظُهُ مَقَامُهُ لاَ
يَدْرِي أَ لَهُ مَا يَأْتِي أَمْ عَلَيْهِ وَ لَسْتَ بِهِ
غَيْرَ أَنَّهُ بِكَ شَبِيهٌ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ
إِنَّهُ لَوْ لاَ بَعْضُ الاِسْتِبْقَاءِ لَوَصَلَتْ
إِلَيْكَ مِنِّي قَوَارِعُ تَقْرَعُ الْعَظْمَ وَ تَهْلِسُ
اَللَّحْمَ وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلشَّيْطَانَ قَدْ
ثَبَّطَكَ عَنْ أَنْ تُرَاجِعَ أَحْسَنَ أُمُورِكَ وَ
تَأْذَنَ لِمَقَالِ نَصِيحَتِكَ وَ السَّلاَمُ لِأَهْلِهِ.
ترجمه:
نامه اى از آن حضرت ( ع ) به معاويه
اما بعد ، من از اينكه ، پى در پى ، به نامه هايت پاسخ
مى دهم و به گفته هايت گوش مى سپارم پندارم كه مردى سست
راى شده ام و در فراست و هوشيارى گرفتار خطا گشته ام .
تو هنگامى كه نامه اى به من مىن ويسى و چيزى مى طلبى به
كسى مى مانى كه در خواب گران است و خوابهاى دروغ مى بيند
. يا همانند حيرت زده اى هستى كه سرگردان ايستاده و از
ايستادن به مشقت افتاده و نمى داند ، آنچه به سراغش مى
آيد به سود اوست يا به زيان اوست . البته تو همانند او
نيستى ، او همانند توست . به خدا سوگند ، اگر نمى خواستم
كه زنده بمانى ، بلاهايى از من به تو مى رسيد كه استخوانت
را خرد سازد و گوشت تنت را آب كند . بدان ، كه شيطان تو را
بر جاى داشته و نمىگذارد به بهترين كارهايت باز گردى و
گوش به نصيحت بسپارى . و سلام به آنكه شايسته سلام است.
نامه
هفتاد وچهار
و من حلف له ع كتبه بين ربيعة و اليمن و نقل من خط هشام
بن الكلبي
هَذَا
مَا اِجْتَمَعَ عَلَيْهِ أَهْلُ الْيَمَنِ حَاضِرُهَا وَ
بَادِيهَا وَ رَبِيعَةُ حَاضِرُهَا وَ بَادِيهَا أَنَّهُمْ
عَلَى كِتَابِ اَللَّهِ يَدْعُونَ إِلَيْهِ وَ يَأْمُرُونَ
بِهِ وَ يُجِيبُونَ مَنْ دَعَا إِلَيْهِ وَ أَمَرَ بِهِ
لاَ يَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً وَ لاَ يَرْضَوْنَ بِهِ
بَدَلاً وَ أَنَّهُمْ يَدٌ وَاحِدَةٌ عَلَى مَنْ خَالَفَ
ذَلِكَ وَ تَرَكَهُ أَنْصَارٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ
دَعْوَتُهُمْ وَاحِدَةٌ لاَ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ
لِمَعْتَبَةِ عَاتِبٍ وَ لاَ لِغَضَبِ غَاضِبٍ وَ لاَ
لاِسْتِذْلاَلِ قَوْمٍ قَوْماً وَ لاَ لِمَسَبَّةِ قَوْمٍ
قَوْماً عَلَى ذَلِكَ شَاهِدُهُمْ وَ غَائِبُهُمْ وَ
سَفِيهُهُمْ وَ عَالِمُهُمْ وَ حَلِيمُهُمْ وَ جَاهِلُهُمْ
ثُمَّ إِنَّ عَلَيْهِمْ بِذَلِكَ عَهْدَ اَللَّهِ وَ
مِيثَاقَهُ إِنَّ عَهْدَ اَللَّهِ كَانَ مَسْئُولاً وَ
كَتَبَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ.
ترجمه:
پيمان نامه اى از آن حضرت ( ع ) ميان ربيعه و يمن . از
روى خط هشام بن الكلبى نقل شده است .
اين پيمان نامه اى است كه اهل يمن و مردم ربيعه ، چه آنها
كه شهر نشينند ، و چه آنها كه بيابان نشينند ، بر آن
توافق كرده اند كه از كتاب خدا پيروى كنند و مردم را به
آن فرا خوانند و از مردم بخواهند كه آن را بپذيرند . و هر
كس را كه به كتاب خدا دعوت كند و بدان فرمان دهد ، اجابت
كنند . و در برابر اين كار مزدى نطلبند و جز به آن به كار
ديگر خرسند نشوند . و بر ضد كسى كه اين پيمان بشكند يا آن
را ترك گويد ، دست به دست هم دهند . و يار و مددكار يكديگر
باشند و سخنشان يكى شود ، و عهد خود را به سبب سرزنش يا
خشم اين و آن يا به سبب خوار ساختن و دشنام دادن گروهى
گروه ديگر را ، نشكنند . و بر آن گواه است ، آنكه از ايشان
حاضر است يا غايب است و هر كه سفيه است يا داناست و هر كه
بردبار است و هر كه نادان است . عهد و پيمان خدا در اين
عهد نامه بر عهده شماست و از پيمان خدا سؤال خواهند كرد .
نوشت آن را على بن ابى طالب.
نامه
هفتاد و پنج
و من كتاب له ع إلى معاوية في أول ما بويع له ذكره
الواقدي في كتاب الجمل
مِنْ
عَبْدِ اَللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ إِلَى
مُعَاوِيَةَ بْنِ أَبِي سُفْيَانَ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ
عَلِمْتَ إِعْذَارِي فِيكُمْ وَ إِعْرَاضِي عَنْكُمْ
حَتَّى كَانَ مَا لاَ بُدَّ مِنْهُ وَ لاَ دَفْعَ لَهُ وَ
اَلْحَدِيثُ طَوِيلٌ وَ الْكَلاَمُ كَثِيرٌ وَ قَدْ
أَدْبَرَ مَا أَدْبَرَ وَ أَقْبَلَ مَا أَقْبَلَ فَبَايِعْ
مَنْ قِبَلَكَ وَ أَقْبِلْ إِلَيَّ فِي وَفْدٍ مِنْ
أَصْحَابِكَ وَ اَلسَّلاَمُ.
ترجمه:
نامه اى از آن حضرت ( ع ) از مدينه ، در آغاز بيعت با او
به خلافت به معاويه نوشته است واقدى آن را در كتاب الجمل
آورده است .
از بنده خدا ، امير المؤمنين ، به معاوية بن ابى سفيان اما
بعد ، مى دانى كه من اگر چيزى درباره شما گفته ام يا از
شما روى گردانيده ام ، معذور بوده ام . تا آن اتفاق كه
بايد بيفتد ، افتاد و دفع آن را چاره نبود . و اين سخن
دراز است و حرف بسيار . گذشته گذشت و آمدنى آمد . پس از
آنان كه در نزد تو هستند ، بيعت بستان و با جمع يارانت به
نزد من آى . والسلام
نامه
هفتاد و شش
و من وصية له ع لعبد الله بن العباس عند استخلافه إياه
على البصرة
سَعِ
اَلنَّاسَ بِوَجْهِكَ وَ مَجْلِسِكَ وَ حُكْمِكَ وَ
إِيَّاكَ وَ الْغَضَبَ فَإِنَّهُ طَيْرَةٌ مِنَ
الشَّيْطَانِ وَ اِعْلَمْ أَنَّ مَا قَرَّبَكَ مِنَ
اللَّهِ يُبَاعِدُكَ مِنَ اَلنَّارِ وَ مَا بَاعَدَكَ مِنَ
اللَّهِ يُقَرِّبُكَ مِنَ اَلنَّارِ.
ترجمه:
وصيت آن حضرت ( ع ) به ابن عباس ، هنگامى كه او را در بصره
جانشين خود ساخت .
با مردم گشاده رو باش ، آنگاه كه به مجلست در آيند و
آنگاه كه درباره آنها حكمى كنى . از خشم بپرهيز كه خشم
نشان سبك مغزى از سوى شيطان است و بدان كه هر چه تو را به
خدا نزديك مى كند ، از آتش دور مى سازد و آنچه از خدا
دور مى سازد به آتش نزديك مى كند.
نامه
هفتاد و هفت
و من وصية له ع لعبد الله بن العباس لما بعثه للاحتجاج
على الخوارج
لاَ
تُخَاصِمْهُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّ اَلْقُرْآنَ حَمَّالٌ
ذُو وُجُوهٍ تَقُولُ وَ يَقُولُونَ وَ لَكِنْ حَاجِجْهُمْ
بِالسُّنَّةِ فَإِنَّهُمْ لَنْ يَجِدُوا عَنْهَا مَحِيصاً.
ترجمه:
وصيت آن حضرت ( ع ) به عبد الله بن عباس هنگامى كه او را
براى گفتگو با خوارج فرستاد .
با ايشان به قرآن مناظره مكن ، زيرا قرآن بار معناهاى
گوناگون را تحمل كند . تو چيزى مى گويى و آنها چيزى مى
گويند ، بلكه با ايشان به سنت مناظره كن كه راه گريز
نيابند.
نامه
هفتاد و هشت
و من كتاب له ع إلى أبي موسى الأشعري جوابا في أمر
الحكمين ذكره سعيد بن يحيى الأموي في كتاب المغازي
فَإِنَّ
اَلنَّاسَ قَدْ تَغَيَّرَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ عَنْ كَثِيرٍ
مِنْ حَظِّهِمْ فَمَالُوا مَعَ اَلدُّنْيَا وَ نَطَقُوا
بِالْهَوَى وَ إِنِّي نَزَلْتُ مِنْ هَذَا اَلْأَمْرِ
مَنْزِلاً مُعْجِباً اِجْتَمَعَ بِهِ أَقْوَامٌ
أَعْجَبَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ وَ أَنَا أُدَاوِي مِنْهُمْ
قَرْحاً أَخَافُ أَنْ يَكُونَ عَلَقاً وَ لَيْسَ رَجُلٌ
فَاعْلَمْ أَحْرَصَ عَلَى جَمَاعَةِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ص
وَ أُلْفَتِهَا مِنِّي أَبْتَغِي بِذَلِكَ حُسْنَ
اَلثَّوَابِ وَ كَرَمَ اَلْمَآبِ وَ سَأَفِي بِالَّذِي
وَأَيْتُ عَلَى نَفْسِي وَ إِنْ تَغَيَّرْتَ عَنْ صَالِحِ
مَا فَارَقْتَنِي عَلَيْهِ فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ
نَفْعَ مَا أُوتِيَ مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَةِ وَ
إِنِّي لَأَعْبَدُ أَنْ يَقُولَ قَائِلٌ بِبَاطِلٍ وَ أَنْ
أُفْسِدَ أَمْراً قَدْ أَصْلَحَهُ اَللَّهُ فَدَعْ مَا لاَ
تَعْرِفُ فَإِنَّ شِرَارَ اَلنَّاسِ طَائِرُونَ إِلَيْكَ
بِأَقَاوِيلِ اَلسُّوءِ. وَ اَلسَّلاَمُ
ترجمه:
نامه آن حضرت ( ع ) به ابو موسى اشعرى در پاسخ امر حكمين
. آن را سعيد بن يحيى الاموى در كتاب المغازى نقل كرده
است
هر آينه بسيارى از مردم از بسيارى از نصيب خود بى بهره
ماندند . به دنيا گرويدند و سخن از روى هوا گفتند . و من
در اين كار در شگفت شده ام .در آنجا گروهى مردم خود پسند
گرد آمدند و من اكنون زخمى را معالجه خواهم كرد كه ترسم به
صورت خون لخته در آيد . و بدان ، كه هيچكس آزمندتر از من
به گرد آمدن امت محمد ( صلى الله عليه و آله ) و الفت و
مهربانى آنها با يكديگر نيست . من در اين كار خواستار
پاداش نيكو و باز گشت به جايگاه نيكو هستم . بزودى بر آنچه
بر خود مقرر داشته ام ، وفا خواهم كرد ، هر چند ، كه تو
آن شايستگى را كه به هنگام جدا شدن داشتى ، از دست داده
باشى . بدبخت آنكه از سود عقل و تجربتى كه او را داده اند
، بى بهره ماند . من نمى توانم سخن باطل و نادرست را تحمل
كنم ، يا كارى را كه خدا به صلاح آورده ، تباه سازم . پس
آنچه را كه نمى دانى چيست رها كن ، زيرا مردم بد كردار با
اين سخنان نابكارانه تو به سوى تو خواهند شتافت. والسلام
نامه
هفتاد و نه
و من كتاب كتبه ع لما استخلف إلى أمراء الأجناد
أَمَّا
بَعْدُ فَإِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ
أَنَّهُمْ مَنَعُوا اَلنَّاسَ اَلْحَقَّ فَاشْتَرَوْهُ وَ
أَخَذُوهُمْ بِالْبَاطِلِ فَاقْتَدَوْهُ.
ترجمه:
نامه آن حضرت ( ع ) به سرداران سپاه هنگامى كه به خلافت
رسيد
اما بعد . آنان كه پيش از شما بودند هلاك شدند ، زيرا مردم
را از حقشان محروم نمودند تا آن را با دادن رشوت به دست
آوردند . مردم را به راه باطل كشانيدند و مردم هم از پى
ايشان رفتند.
