هشام بن الحكم
شاگرد ديگر امام هشام بن الحكم است . هشام بن الحكم يك اعجوبه است و بر تمام متكلمين زمان خودش برتری داشته و بر همه آنها پيروز بوده است . ( من اينها را به شهادت كتب اهل تسنن عرض میكنم ) . ابوالهذيل علاف يك متكلم ايرانی فوق العاده قويی است . شبلی نعمان در " تاريخ علم كلام " مینويسد احدی نمیتوانست با ابوالهذيل مباحثه كند ، و او از تنها كسی كه میترسيد هشام بن الحكم بود . نظام كه او را از نوابغ روزگار شمردهاند و نظرياتی داشته كه امروز با نظريات جديد منطبق است مثلا در باب رنگ و بو معتقد است كه رنگ و بو از جسم مستقل است ، يعنی رنگ و بو آن طور كه خيال میكردند عرضی است برای جسم ، عرضی برای جسم نيست ، مخصوصا در باب بوی معتقد است كه بوی يك چيزی است كه در فضا پخش میشود - شاگرد هشام بوده ( و نوشتهاند كه اين رأی را از هشام بن الحكم گرفت ) و هشام بن الحكم خودش شاگردی از شاگردان امام صادق است . حال شما از مجموع اينها ببينيد چه زمينهای از نظر فرهنگی برای امام صادق فراهم بود و امام استفاده كرد ، زمينهای كه نه قبلش برای هيچ امامی فراهم بود و نه بعدش به آن اندازه فراهم شد . به مقدار كمی برای حضرت رضا فراهم بود . برای حضرت موسی بن جعفر كه دوباره وضع خيلی بد شد و مسئله زندان و غيره پيش آمد . ائمه ديگر نيز همه به همان جوانی جوانمرگ میشدند ، مسموم میشدند و از دنيا میرفتند . نمیگذاشتند اينها زنده بمانند و الا وضع