غسلهاى مستحبّ

مسأله ۶۵۰ ـ در شرع مقدّس اسلام غسل هایى مستحبّ است و از آن جمله است:

۱ ـ غسل جمعه، و وقت آن بعد از اذان صبح است، تا ظهر، و بهتر آن است كه نزدیك ظهر به جا آورده شود، و اگر تا ظهر انجام ندهد بهتر است كه بدون نیت ادا و قضا تا غروب به جا آورد، و اگر در روز جمعه غسل نكند مستحبّ است از صبح شنبه تا غروب قضاى آن را به جا آورد، و كسى كه مى داند در روز جمعه آب پیدا نخواهد كرد مى تواند روز پنجشنبه غسل را رجاءً انجام دهد.

و مستحبّ است انسان در موقع غسل جمعه بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیكَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ المُتَطَهِّرِینَ»

۲ ـ غسل شب اوّل و هفدهم و نوزدهم و بیست ویكم و بیست وسوم و بیست وچهارم ماه رمضان.

۳ ـ غسل روز عید فطر و عید قربان و وقت آن از اذان صبح است تا غروب، هر چند احوط آن است كه از ظهر تا غروب به قصد رجاء بیاورد، و بهتر آن است كه آن را پیش از نماز عید به جا آورد.

۴ ـ غسل شب عید فطر و وقت آن بعد از غروب است، و احتیاط واجب آن است كه در بقیه شب تا اذان صبح به قصد رجاء به جا آورد.

۵ ـ غسل روز هشتم و نهم ذى الحجّة، و در روز نهم احوط آن است كه آن را وقت زوال به جا آورد.

۶ ـ غسل براى قضاى نماز آیات كسى كه در موقع گرفتن خورشید نماز آیات را عمداً نخوانده در صورتى كه تمام خورشید گرفته باشد.

۷ ـ غسل كسى كه جایى از بدنش را به بدن میتى كه غسل داده اند رسانده باشد.

۸ ـ غسل احرام.

۹ ـ غسل دخول حرم خدا.

۱۰ ـ غسل دخول مكّه.

۱۱ ـ غسل زیارت خانه كعبه.

۱۲ ـ غسل دخول كعبه.

۱۳ ـ غسل براى نحر و ذبح و حلق.

۱۴ ـ غسل داخل شدن مدینه منوّره.

۱۵ ـ غسل داخل شدن حرم پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم) (و حدّ آن ما بین دو كوه به نام عائر و وعیر است).

۱۶ ـ غسل وداع قبر مطهّر پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم).

۱۷ ـ غسل براى مباهله با خصم.

۱۸ ـ غسل دادن بچّه اى كه تازه به دنیا آمده.

۱۹ ـ غسل براى استخاره.

۲۰ ـ غسل براى استسقاء.

۲۱ ـ غسل در وقت احتراق قرص آفتاب در كسوف كلّى.

۲۲ ـ غسل زیارت حضرت سید الشهداء (علیه السلام) از نزدیك.

۲۳ ـ غسل توبه از فسق و كفر.

مسأله ۶۵۱ ـ فقها در بیان اغسال مستحبّه اغسال زیادى ذكر فرموده اند كه از جمله آنها این چند غسل است:

۱ ـ غسل تمام شبهاى طاق ماه رمضان، و غسل تمام شبهاى دهه آخر آن، و غسل دیگرى در آخر شب بیست و سوم آن.

۲ ـ غسل روز بیست و چهارم ذى الحجّة.

۳ ـ غسل روز عید نوروز، و پانزدهم شعبان، و نهم و هفدهم ربیع الاوّل، و روز بیست و پنجم ذى القعده.

۴ ـ غسل زنى كه براى غیر شوهرش بوى خوش استعمال كرده باشد.

۵ ـ غسل كسى كه در حال مستى خوابیده.

۶ ـ غسل كسى كه براى تماشاى دار آویخته رفته و او را دیده باشد، ولى اگر اتّفاقاً یا از روى ناچارى نگاهش بیفتد، یا مثلا براى شهادت دادن رفته باشد، غسل مستحبّ نیست.

۷ ـ غسل براى دخول مسجد پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم).

۸ ـ غسل براى زیارت معصومین (علیهم السلام) از دور یا نزدیك.

۹ ـ غسل روز عید غدیر.

ولى احوط این است كه این غسلها را به قصد رجاء به جا آورند.

مسأله ۶۵۲ ـ انسان با غسلهاى مستحبّى كه در مسأله «۶۵۰» ذكر شد، مى تواند كارى كه مانند نماز وضو لازم دارد انجام دهد، و امّا غسلهایى كه رجاءً به جا آورده مى شود از وضو كفایت نمى كند.

مسأله ۶۵۳ ـ اگر چند غسل بر كسى مستحبّ باشد، و به نیت همه یك غسل به جا آورد كافیست.

 

تيمّـم

در هفت مورد به جاى وضو و غسل باید تیمّم كرد:

 

اوّل از موارد تیمّم

(اوّل) آن كه تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.

مسأله ۶۵۴ ـ اگر انسان در آبادى باشد، باید براى تهیه آب وضو و غسل به قدرى جستجو كند كه از پیدا شدن آن ناامید شود، و اگر در بیابان باشد در زمینى كه پست و بلند است به اندازه پرتاب یك تیر كه در زمان قدیم با كمان پرتاب مى كردند، و در زمین هموار به اندازه پرتاپ دو تیر جستجو كند، و بنابر احتیاط واجب جستجو در تمام دایره اى باشد كه مركزش مبدأ طلب و شعاعش به اندازه پرتاب تیر باشد.

مسأله ۶۵۵ ـ اگر بعضى از اطراف هموار و بعضى دیگر پست و بلند باشد در طرف هموار به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفى كه پست و بلند است به اندازه پرتاب یك تیر به نحو مذكور در مسأله قبل جستجو كند.

مسأله ۶۵۶ ـ در هر طرفى كه یقین یا حجّت شرعیه دارد آب نیست، در آن طرف جستجو لازم نیست.

مسأله ۶۵۷ ـ كسى كه وقت نماز او تنگ نیست و براى تهیه آب وقت دارد، اگر یقین یا حجّت شرعیه دارد در محلّى دورتر از مقدارى كه باید جستجو كند آب هست، در صورتى كه حرج و ضرر نیست باید براى تهیه آب برود، و اگر گمان دارد آب هست هر چند گمان او قوى باشد، تا به حدّ اطمینان نرسیده رفتن لازم نیست ولى احوط است.

مسأله ۶۵۸ ـ لازم نیست خود انسان در جستجوى آب برود، بلكه مى تواند كسى را كه به گفته او اطمینان دارد بفرستد، و همچنین اگر آن شخص ثقه باشد و ظنّ بر خلاف قول او نباشد، اگر چه از گفته او اطمینان پیدا نشود، و در هر دو صورت رفتن یك نفر از طرف چند نفر كفایت مى كند.

مسأله ۶۵۹ ـ اگر احتمال دهد كه داخل بار سفر خود، یا در منزل، یا در قافله آب هست، باید به قدرى جستجو نماید كه به نبودن آب یقین یا اطمینان پیدا كند و یا از پیدا كردن آن ناامید شود.

مسأله ۶۶۰ ـ اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نكند، و تا وقت نماز همان جا بماند، چنانچه احتمال دهد كه در آن محلّ آبى پیدا شده، احتیاط واجب آن است كه به جستجوى قبل از وقت نماز اكتفا نكند، مگر این كه نزد یك دخول وقت باشد كه درك فضیلت اوّل وقت بشود.

مسأله ۶۶۱ ـ اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پیدا نكند و تا وقت نماز دیگر در همانجا بماند، چنانچه احتمال دهد كه در آن محلّ آبى پیدا شده احتیاط واجب آن است كه دوباره در جستجوى آب برود.

مسأله ۶۶۲ ـ اگر وقت نماز تنگ باشد یا از دزد و درنده بر جان خود یا مالى كه مورد اعتنا بحسب حال اوست بترسد یا جستجوى آب به قدرى سخت باشد كه تحمّل آن حرجى باشد، جستجو لازم نیست.

مسأله ۶۶۳ ـ اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصیت كرده ولى نمازش با تیمّم صحیح است، هر چند بعد بفهمد كه اگر جستجو مى كرد آب پیدا مى شد، و بنابر احتیاط مستحبّ قضاى نماز را هم به جا آورد.

مسأله ۶۶۴ ـ كسى كه یقین دارد آب پیدا نمى كند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مى كرد آب پیدا مى شد، چنانچه وقت باقى باشد باید وضو گرفته و نماز را دوباره بخواند.

مسأله ۶۶۵ ـ اگر بعد از جستجو آب پیدا نكند و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایى كه جستجو كرده آب بوده، در صورتى كه وقت باقى باشد، باید وضو گرفته و نماز را دوباره به جا آورد، و در غیر این صورت نماز او صحیح است.

مسأله ۶۶۶ ـ كسى كه یقین دارد وقت نماز تنگ است، اگر بدون جستجو با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز و پیش از گذشتن وقت بفهمد كه براى جستجو وقت داشته، باید نماز را اعاده نماید، و اگر بعد از وقت بفهمد قضا لازم نیست.

مسأله ۶۶۷ ـ اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضو داشته باشد، و بداند یا حجّت شرعیه اى ـ مانند اطمینان و غیر آن ـ داشته باشد كه اگر وضوى خود را باطل كند تهیه آب براى او ممكن نیست یا نمى تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند وضوى خود را نگه دارد و برایش حرج و ضرر نباشد،نباید آن را باطل نماید، ولى مى تواند با عیال خود نزدیكى كند اگر چه بداند كه از غسل متمكّن نخواهد شد.

مسأله ۶۶۸ ـ اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند یا حجّت شرعیه اى داشته باشد كه اگر وضوى خود را باطل كند تهیه آب براى او ممكن نیست یا نمى تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و حرج وضوى خود را نگه دارد احتیاط مستحبّ این است كه آن را باطل نكند.

مسأله ۶۶۹ ـ كسى كه فقط به مقدار وضو یا غسل آب دارد و مى داند یا حجّت شرعیه اى دارد كه اگر آن را بریزد آب پیدا نمى كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ریختن آن جایز نیست، و احتیاط مستحبّ این است كه پیش از وقت نماز هم آن را نریزد.

مسأله ۶۷۰ ـ كسى كه مى داند یا حجّت شرعیه اى دارد كه آب پیدا نمى كند، بعد از داخل شدن وقت نماز بدون ضرر و حرج جایز نیست وضوى خود را باطل كند یا آبى كه دارد بریزد، ولى نمازش با تیمّم صحیح است اگر چه احتیاط مستحبّ آن است كه قضاى آن نماز را بخواند.

 

دوم از موارد تیمّم

مسأله ۶۷۱ ـ اگر به واسطه ناتوانى یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها، یا نداشتن وسیله اى كه آب از چاه بكشد، دسترسى به آب نداشته باشد باید تیمّم كند، و همچنین است اگر تهیه كردن آب یا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد كه تحمّلش براى شخص میسّر نباشد.

مسأله ۶۷۲ ـ اگر براى كشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد و مجبور است بخرد یا كرایه نماید، اگر چه قیمت آن چند برابر معمول باشد باید تهیه كند، و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند، ولى اگر تهیه آنها به قدرى پول مى خواهد كه در صورت پرداخت آن به عسر و حرج مى افتد، واجب نیست تهیه نماید.

مسأله ۶۷۳ ـ اگر ناچار شود كه براى تهیه آب قرض كند، باید قرض نماید، ولى كسى كه مى داند یا اطمینان دارد كه نمى تواند قرض خود را بدهد، جایز نیست قرض كند.

مسأله ۶۷۴ ـ اگر كندن چاه حرجى نباشد باید براى تهیه آب چاه بكند.

مسأله ۶۷۵ ـ اگر كسى مقدارى آب بى منّت به او ببخشد، باید قبول كند.

 

سوم از موارد تیمّم

مسأله ۶۷۶ ـ اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد كه مرض یا عیبى در او پیدا شود، یا مرضش طول بكشد، یا شدّت كند، یا به سختى معالجه شود، باید تیمّم نماید، ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل كند.

مسأله ۶۷۷ ـ لازم نیست یقین كند كه آب براى او ضرر دارد، بلكه همین اندازه كه بترسد آب براى او ضرر دارد و آن ترس در نظر مردم به جا باشد، باید تیمّم كند.

مسأله ۶۷۸ ـ كسى كه مبتلا به درد چشم است و آب براى او ضرر دارد، باید تیمّم نماید.

مسأله ۶۷۹ ـ اگر به واسطه یقین یا خوف ضرر تیمّم كند وپیش از نماز بفهمد كه آب برایش ضرر ندارد، تیمّم او باطل است، و اگر بعد از نماز بفهمد و وقت باقى باشد باید دوباره نماز را با وضو یا غسل بخواند، و اگر وقت باقى نباشد قضا واجب نیست.

مسأله ۶۸۰ ـ اگر كسى یقین یا اطمینان پیدا كند آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند یا وضو بگیرد، و بعد بفهمد كه آب براى او ضرر داشته، در صورتى كه ضرر به حدّى باشد كه اقدام بر آن حرام است، وضو و غسل باطل است.

 

چهارم از موارد تیمّم

مسأله ۶۸۱ ـ هرگاه بترسد كه در صورت صرف آب در وضو یا غسل، گرفتار بعضى از مشكلات ذیل مى شود، باید تیمّم نماید:

۱ ـ آن كه خودش فعلا یا بعد به تشنگى كه باعث تلف یا مرضش مى شود، یا تحمّلش بر او حرجى است مبتلا شود.

۲ ـ آن كه بر كسانى كه حفظشان بر او واجب است بترسد كه از تشنگى تلف یا بیمار شوند.

۳ ـ آن كه بر انسان یا حیوانى كه تلف یا بیمارى یا بى تابى آنها بر او حرجى باشد بترسد، و یا در تلف آن حیوان ضرر معتنابه به حسب حال او باشد.

مسأله ۶۸۲ ـ اگر غیر از آب پاكى كه براى وضو یا غسل دارد، آب نجسى هم به مقدار آشامیدن خود و كسانى كه با او مربوطند و نجاست آب براى آنها ثابت است و از آشامیدن آب نجس احتراز دارند داشته باشد، باید آب پاك را براى آشامیدن بگذارد، و با تیمّم نماز بخواند، ولى چنانچه آب را براى طفل یا حیوان بخواهد باید آب نجس را به آن بدهد، و با آب پاك وضو یا غسل را انجام دهد.

 

پنجم از موارد تیمّم

مسأله ۶۸۳ ـ كسى كه بدن یا لباسش نجس است و مقدارى آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند براى آب كشیدن بدن یا لباس او نمى ماند، باید بدن یا لباس را آب بكشد و با تیمّم نماز بخواند، ولى اگر چیزى نداشته باشد كه بر آن تیمّم كند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.

 

ششم از موارد تیمّم

مسأله ۶۸۴ ـ اگر غیر از آب یا ظرفى كه استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگرى ندارد، مثل آن كه آب یا ظرفش غصبى است و غیر از آن آب و ظرف دیگرى ندارد باید به جاى وضو و غسل تیمّم كند.

 

هفتم از موارد تیمّم

مسأله ۶۸۵ ـ هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند، تمام نماز یا مقدارى از آن در خارج وقت واقع مى شود، باید تیمّم كند، مگر این كه وقت وضو یا غسل به اندازه تیمّم باشد كه در این صورت باید وضو بگیرد یا غسل كند.

مسأله ۶۸۶ ـ اگر عمداً نماز را به قدرى تأخیر بیندازد كه وقت وضو یا غسل نداشته باشد معصیت كرده، ولى نماز او با تیمّم صحیح است، و احتیاط مستحبّ آن است كه قضاى آن نماز را هم با وضو یا غسل بخواند.

مسأله ۶۸۷ ـ كسى كه شكّ دارد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند، وقت براى نماز او مى ماند یا نه باید تیمّم نماید.

مسأله ۶۸۸ ـ كسى كه به واسطه تنگى وقت تیمّم كرده و بعد از نماز با این كه مى توانسته وضو بگیرد ولى تا از دست دادن آب وضو نگرفته، در صورتى كه وظیفه اش تیمّم باشد، باید براى نمازهاى بعدى دوباره تیمّم نماید.

مسأله ۶۸۹ ـ كسى كه آب دارد اگر به واسطه تنگى وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز آبى كه داشته از دستش برود، چنانچه وظیفه اش تیمّم باشد، احتیاط مستحبّ آن است كه براى نمازهاى بعدى دوباره تیمّم كند.

مسأله ۶۹۰ ـ اگر انسان به قدرى وقت دارد كه مى تواند وضو بگیرد یا غسل كند، و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن مثل اقامه و قنوت بخواند، باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن به جا آورد، بلكه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد باید غسل كند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.

 

چیزهایى كه تیمّم به آنها صحیح است

مسأله ۶۹۱ ـ تیمّم به خاك و ریگ و كلوخ و سنگ و هر چه در عرف او را از اجزاى زمین مى دانند صحیح است، ولى احتیاط مستحبّ آن است كه اگر خاك ممكن باشد به چیز دیگر تیمّم نكند، و اگر خاك نباشد با ریگ یا كلوخ و چنانچه ریگ و كلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

مسأله ۶۹۲ ـ تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهك صحیح است، و بنابر احتیاط مستحبّ در حال اختیار به گچ و آهك پخته و آجر پخته تیمّم ننماید، و امّا بر مثل سنگ فیروزه و عقیق و مانند اینها تیمّم جایز نیست.

مسأله ۶۹۳ ـ اگر خاك و ریگ و كلوخ و سنگ حتّى سنگ گچ و سنگ آهك پیدا نشود، باید به گرد و غبارى كه در فرش و لباس و مانند اینها است تیمّم نماید، و چنانچه گرد هم پیدا نشود باید به گل تیمّم كند، و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط مستحبّ آن است كه نماز را بدون تیمّم بخواند ولى واجب است بعد قضاى آن را به جا آورد.

مسأله ۶۹۴ ـ اگر بتواند با تكاندن فرش و مانند آن، خاك تهیه كند، تیمّم به گرد باطل است، و اگر بتواند گل را خشك كند و از آن خاك تهیه نماید، تیمّم به گل باطل است.

مسأله ۶۹۵ ـ كسى كه آب ندارد، اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممكن است باید آن را آب كند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید، و اگر ممكن نیست و چیزى هم كه تیمّم با آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحبّ آن است كه با برف یا یخ، اعضاى وضو یا غسل را نمناك كند و نماز را بخواند، ولى باید نمازى را كه خوانده قضا كند.

مسأله ۶۹۶ ـ اگر با خاك و ریگ چیزى مانند كاه كه تیمّم به آن باطل اسـت مخلوط شود، نمى تواند به آن تیمّم كند، ولى اگر آن چیز به قدرى كم باشد كه در خاك یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمّم به آن خاك و ریگ صحیح است.

مسأله ۶۹۷ ـ اگر چیزى ندارد كه بر آن تیمّم كند، چنانچه ممكن است و حرجى نیست، باید به خریدن و مانند آن تهیه نماید.

مسأله ۶۹۸ ـ تیمّم به دیوار گلى صحیح است، و احتیاط مستحبّ آن است كه با بودن زمین یا خاك خشك به زمین یا خاك نمناك تیمّم نكند.

مسأله ۶۹۹ ـ چیزى كه بر آن تیمّم مى كند باید پاك باشد، و اگر چیز پاكى كه تیمّم به آن صحیح است ندارد، بنابر احتیاط مستحبّ به همان چیز نجس تیمّم نماید و نماز بخواند، و باید بعد قضاى آن را به جا آورد.

مسأله ۷۰۰ ـ اگر یقین داشته باشد كه تیمّم به چیزى صحیح است و به آن تیمّم نماید، بعد بفهمد تیمّم با آن باطل بوده، نمازهایى را كه با آن تیمّم خوانده باید دوباره بخواند.

مسأله ۷۰۱ ـ چیزى كه بر آن تیمّم مى كند و مكان آن چیز باید غصبى نباشد، پس اگر بر خاك غصبى تیمّم كند، یا خاكى را كه مال خود اوست بى اجازه در ملك دیگرى بگذارد و بر آن تیمّم كند، تیمّم او باطل است، و امّا غصب نبودن مكان تیمّم كننده در صحّت تیمّم معتبر نمى باشد.

مسأله ۷۰۲ ـ تیمّم در فضاى غصبى ـ مثل این كه در ملك خود دست ها را به زمین بزند و بى اجازه داخل ملك دیگرى شود و دست ها را به پیشانى بكشد ـ بنابر احتیاط باطل است.

مسأله ۷۰۳ ـ تیمّم به چیز غصبى یا بر چیزى كه در ملك غصبى است هر چند نداند غصب است، باطل است و همچنین در فضاى غصبى بنابر احتیاط واجب.

و در صورت فراموشى یا غفلت از غصب صحیح است، مگر آن كه خودش غاصب بوده و از غصب توبه نكرده باشد كه تیمّمش بر چیز غصبى یا بر چیزى كه در ملك غصبى است باطل، و اگر توبه كرده باشد بنابر احتیاط باطل است.

مسأله ۷۰۴ ـ كسى كه در جاى غصبى حبس است، اگر آب و خاك آن هر دو غصبى است، باید با تیمّم نماز بخواند.

مسأله ۷۰۵ ـ بنابر احتیاط واجب چیزى كه بر آن تیمّم مى كند، در صورت امكان باید گردى داشته باشد كه بدست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحبّ است دست را بتكاند.

مسأله ۷۰۶ ـ تیمّم به زمین گود و خاك جادّه و زمین شوره زار كه نمك روى آن را نگرفته مكروه است، و اگر نمك روى آن را گرفته باشد باطل است.

 

دستور تیمّم بدل از وضو یا غسل

مسأله ۷۰۷ ـ در تیمّم بدل از وضو یا غسل چهار چیز واجب است:

(اوّل) نیت.

(دوم) زدن كف دو دست بر چیزى كه تیمّم بر آن صحیح است، و بنابر احتیاط واجب كف دو دست را با هم بزند.

(سوم) كشیدن كف هر دو دست به تمام پیشانى و دو طرف آن از جایى كه موى سر مى روید تا ابروها و بالاى بینى، و احتیاط واجب آن است كه دست ها روى ابروها هم كشیده شود.

(چهارم) كشیدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست، و بعد از آن كشیدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ.

مسأله ۷۰۸ ـ احتیاط مستحبّ آن است كه تیمّم را چه بدل از وضو باشد و چه بدل از غسل به این ترتیب به جا آورد: یك مرتبه دست ها را به زمین بزند و به پیشانى و پشت دستها بكشد، و یك مرتبه دیگر به زمین بزند و پشت دستها را مسح نماید.

 

احكام تیمّم

مسأله ۷۰۹ ـ اگر مختصرى هم از پیشانى و پشت دستها را مسح نكند، تیمّم باطل است، چه عمداً مسح نكند یا مسأله را نداند، یا فراموش كرده باشد، ولى دقّت زیاد هم لازم نیست، و همین قدر كه بگویند تمام پیشانى و پشت دستها مسح شده كافیست.

مسأله ۷۱۰ ـ براى آن كه یقین كند تمام پشت دست را مسح كرده باید مقدارى بالاتر از مچ را هم مسح نماید، ولى مسح بین ا نگشتان لازم نیست.

مسأله ۷۱۱ ـ پیشانى و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح نماید و كارهاى آن را باید پشت سر هم به جا آورد، و اگر بین آنها به قدرى فاصله دهد كه نگویند تیمّم مى كند باطل است.

مسأله ۷۱۲ ـ در موقع نیت باید معین كند كه تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، و اگر بدل از غسل باشد، باید آن غسل را معین نماید، و تعیین به نحو اجمال هم ـ مثل این كه نیت كند این تیمّم بدل از آن چیزى است كه اوّل بر او واجب شده یا دوم ـ كفایت مى كند.

و چنانچه یك تیمّم بر او واجب باشد و قصد نماید كه وظیفه فعلى خود را انجام دهد، اگر چه در تشخیص اشتباه كند تیمّمش صحیح است.

مسأله ۷۱۳ ـ در تیمّم در صورت تمكّن ـ بنابر احتیاط مستحبّ ـ باید پیشانى و كف دستها و پشت دستها پاك باشد.

مسأله ۷۱۴ ـ انسان باید براى تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد، و اگر در پیشانى یا پشت دستها یا كف دستها مانعى باشد ـ مثل آن كه چیزى به آنها چسبیده باشد ـ باید بر طرف نماید.

مسأله ۷۱۵ ـ اگر پیشانى یا پشت دستها زخم است و پارچه یا چیز دیگرى را كه بر آن بسته نمى تواند باز كند، باید دست را روى آن بكشد، و نیز اگر كف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگرى را كه بر آن بسته نتواند باز كند، بنابر احتیاط واجب دست را با همان پارچه به چیزى كه تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستها بكشد، و به پشت دستها هم تیمّم كند.

مسأله ۷۱۶ ـ اگر پیشانى و پشت دستها مو داشته باشد اشكال ندارد، ولى اگر موى سر روى پیشانى آمده باشد، باید آن را عقب بزند.

مسأله ۷۱۷ ـ اگر احتمال دهد كه در پیشانى یا كف دستها یا پشت دستها مانعى هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد، باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان كند كه مانعى نیست، بلكه اگر ثقه اى هم خبر دهد به عدم آن، كفایت مى كند در صورتى كه ظنّ بر خلاف گفته او نباشد.

مسأله ۷۱۸ ـ اگر وظیفه او تیمّم است و نمى تواند تیمّم كند ـ حتّى به گذاشتن دست بر خاك ـ باید كمك بگیرد، و اگر با كمك هم نمى تواند تیمّم كند، باید نایب بگیرد، و كسى كه نایب مى شود باید او را با دست خود او تیمّم دهد، و اگر ممكن نباشد باید نایب دست خود را به چیزى كه تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانى و پشت دستهاى او بكشد، و باید خود او نیت تیمم كند، و بنابر احتیاط واجب نایب هم نیت كند.

مسأله ۷۱۹ ـ اگر در بین تیمّم شكّ كند كه قسمتى از آن را فراموش كرده یا نه، چنانچه از محلّ آن گذشته به شكّ خود اعتنا نكند، و اگر نگذشته باید آن قسمت را به جا آورد.

مسأله ۷۲۰ ـ اگر بعد از مسح دست چپ شكّ كند كه درست تیمّم كرده یا نه، در صورتى كه احتمال بدهد كه حال عمل ملتفت بوده، تیمّم او صحیح است، و چنانچه شكّ او در مسح دست چپ باشد، لازم است او را مسح كند، مگر آن كه در عملى كه مشروط به طهارت است داخل شده و یا موالات فوت شده باشد، و اگر شكّ در صحّت مسح دست چپ باشد، تیمّم او صحیح است.

مسأله ۷۲۱ ـ كسى كه وظیفه اش تیمّم است نمى تواند پیش از وقت نماز براى آن نماز تیمّم كند، ولى اگر براى كار واجب دیگر یا مستحبّى تیمّم كند و تا وقت نماز عذر او باقى باشد، در صورتى كه از زوال عذر تا آخر وقت مأیوس باشد، مى تواند با همان تیمّم نماز بخواند، و در غیر این صورت محلّ اشكال است.

مسأله ۷۲۲ ـ كسى كه وظیفه اش تیمّم است، اگر مأیوس باشد از زوال عذر تا آخر وقت، در وسعت وقت مى تواند با تیمّم نماز بخواند، ولى اگر مأیوس نباشد باید صبر كند، اگر عذر بر طرف شد با وضو یا غسل نماز بخواند، وگرنه در تنگى وقت با تیمّم نماز را به جا آورد.

مسأله ۷۲۳ ـ كسى كه نمى تواند وضو بگیرد یا غسل كند، اگر یقین یا اطمینان دارد كه عذرش بر طرف مى شود، نمى تواند نمازهاى قضاى خود را با تیمّم بخواند، وگرنه مى تواند، ولى اگر بعد عذرش بر طرف شد باید دوباره آنها را با وضو یا غسل به جا آورد.

مسأله ۷۲۴ ـ كسى كه نمى تواند وضو بگیرد یا غسل كند، نافله هایى را كه وقت معین دارد در صورتى كه مأیوس باشد از زوال عذر تا آخر وقت، مى تواند با تیمّم بخواند، و اگر مأیوس نباشد، احتیاط واجب آن است كه آنها را در آخر وقتشان به جا آورد.

مسأله ۷۲۵ ـ كسى كه وظیفه اش ـ بنابر احتیاط واجب ـ جمع بین غسل جبیره اى و تیمّم است، اگر بعد از غسل و تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز حدث اصغرى از او سر بزند ـ مثل آن كه بول كند ـ براى نمازهاى بعد بدل از غسل ـ احتیاطاً ـ تیمّم كند و وضو هم بگیرد، و چنانچه حدث پیش از نماز باشد، براى آن نماز نیز وضو گرفته و تیمّم نماید.

مسأله ۷۲۶ ـ اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگرى تیمّم كند، بعد از بر طرف شدن عذر تیمّم او باطل مى شود.

مسأله ۷۲۷ ـ چیزهایى كه وضو را باطل مى كند تیمّم بدل از وضو را هم باطل مى كند، و چیزهایى كه غسل را باطل مى نماید، تیمّم بدل از غسل را هم باطل مى نماید.

مسأله ۷۲۸ ـ كسى كه نمى تواند غسل كند، اگر چند غسل بر او واجب باشد، در صورتى كه یكى از آنها غسل جنابت باشد یك تیمّم بدل از غسل جنابت براى همه كفایت مى كند، و اگر غیر از غسل جنابت باشد، باید بدل هر یك از آنها یك تیمّم بنماید.

مسأله ۷۲۹ ـ كسى كه نمى تواند غسل كند، اگر بخواهد عملى را كه براى آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمّم نماید، و كسى كه نمى تواند وضو بگیرد، اگر بخواهد عملى را كه براى آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.

مسأله ۷۳۰ ـ اگر بدل از غسل جنابت تیمّم كند، لازم نیست براى نماز وضو بگیرد، ولى اگر بدل از غسلهاى دیگر تیمّم كند، باید وضو بگیرد، و اگر نتواند وضو بگیرد، باید تیمّم دیگرى هم بدل از وضو بنماید.

مسأله ۷۳۱ ـ اگر بدل از غسل جنابت تیمّم كند و بعد كارى كه وضو را باطل مى كند براى او پیش آید، چنانچه براى نمازهاى بعد نتواند غسل كند، باید بدل از غسل تیمّم نماید، و احتیاط مستحبّ آن است كه وضو نیز بگیرد، و همچنین است حكم تیمّم بدل از غسل حدث اكبر غیر از جنابت ـ مانند حیض و نفاس و مسّ میت ـ بجز این كه وضو هم باید بگیرد.

مسأله ۷۳۲ ـ كسى كه باید براى انجام عملى ـ مثل خواندن نماز ـ بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم كند، تیمّم سومى به قصد این كه بتواند آن عمل را انجام بدهد لازم نیست، ولى اگر در تیمّم اوّل نیت بدل از وضو یا نیت بدل از غسل نماید و تیمّم دوم را به قصد ما فى الذمّه انجام بدهد، مطابق با احتیاط است.

مسأله ۷۳۳ ـ كسى كه وظیفه اش تیمّم است، اگر براى كارى تیمّم كند، تا تیمّم و عذر او باقى است كارهایى را كه باید با وضو یا غسل انجام داد مى تواند به جا آورد، ولى اگر عذرش تنگى وقت بوده، یا با داشتن آب براى نماز میت یا خوابیدن، تیمّم كرده، فقط كارهایى را كه براى آن تیمّم نموده مى تواند انجام دهد.

مسأله ۷۳۴ ـ در چند مورد بهتر است نمازهایى را كه انسان با تیمّم خوانده قضا نماید:

(اوّل) آن كه از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده است.

(دوم) آن كه مى دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمى كند و عمداً خود را جنب كرده و با تیمّم نماز خوانده است.

(سوم) آن كه تا آخر وقت عمداً در جستجوى آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد كه اگر جستجو مى كرد آب پیدا مى شد.

(چهارم) آن كه عمداً نماز را تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم نماز خوانده است.

(پنجم) آن كه مى دانسته یا گمان داشته كه آب پیدا نمى شود و آبى را كه داشته ریخته و با تیمّم نماز خوانده است.