مبطلات نماز

(مسأله 913) دوازده چيز نماز را باطل مى كند و آنها را مبطلات مى گويند:

اول آنكه در بين نماز يكى از شرط هاى آن از بين برود; مثلاً در بين نماز بفهمد مكانش غصبى است. و امكان خواندن در وقت در مكان مباح ممكن است.

دوم آنكه در بين نماز عمداً يا سهواً يا از روى ناچارى، چيزى كه وضو يا غسل را باطل مى كند پيش آيد; مثلاً بول از او بيرون آيد ولى كسى كه نمى تواند از بيرون آمدن بول و غائط خوددارى كند، اگر در بين نماز بول يا غائط از او خارج شود چنانچه به شيوه اى كه در احكام وضو گفته شد، رفتار نمايد نمازش باطل نمى شود و نيز اگر در بين نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتى كه به شيوه استحاضه رفتار كرده باشد، نمازش صحيح است.

سوم از مبطلات نماز آن است كه دست ها را روى هم بگذارد.

(مسأله 914) هر گاه براى ادب دست ها را به عنوان جزء نمازش روى هم بگذارد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر از روى فراموشى يا ناچارى يا براى كار ديگر مثل خاراندن دست و مانند آن، دست ها را روى هم بگذارد اشكال ندارد.

چهارم از مبطلات نماز آن است كه بعد از خواندن حمد، «آمين» بگويد. ولى اگر اشتباهاً يا از روى ناچارى بگويد، نمازش باطل نمى شود.

پنجم از مبطلات نماز آن است كه عمداً يا از روى فراموشى پشت به قبله كند، يا به طرف راست يا چپ قبله برگردد، بلكه اگر عمداً به قدرى برگردد كه نگويند رو به قبله است، اگر چه به طرف راست يا چپ نرسد، نمازش باطل است.

(مسأله 915) اگر عمداً و يا سهواً همه صورت را به طرف راست يا چپ قبله برگرداند به نحوى كه «استقبال به صورت گفته نشود» نمازش باطل است ولى اگر سر را كمى بگرداند عمداً باشد; يا اشتباهاً نمازش باطل نمى شود.

ششم از مبطلات نماز، سخن گفن است.

(مسأله 916) اگر كلمه اى بگويد كه دو حرف دارد; مثل «من» و «ما» نماز او باطل مى شود و هر گاه كلمه اى بگويد كه يك حرف بيشتر نباشد مانند «ق» كه در زبان عرب به معنى نگهدارى كن، چنانچه معنى آن را قصد كند نيز نماز او باطل مى شود اگر قصد معناى آن را نكند ولى ملتفت معناى آن باشد، احتياط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند.

 

(مسأله 917) اگر چيزى از حمد و سوره و ذكرهاى نماز را عمداً يا احتياطاً چند مرتبه بگويد اشكال ندارد مشروط بر اين كه از روى وسواس نباشد.

 

(مسأله 918) در حال نماز، انسان نبايد به ديگرى سلام كند و اگر ديگرى به او سلام كند، بايد طورى جواب دهد كه سلام مقدم باشد مثلاً بگويد «سلام عليكم» و نبايد «عليكم السلام» بگويد.

 

(مسأله 919) انسان بايد جواب سلام را چه در نماز يا در غير نماز فوراً بگويد، و اگر عمداً يا از روى فراموشى جواب سلام را به قدرى طول دهد، كه اگر جواب بگويد جواب آن سلام حساب نشود، چنانچه در نماز باشد نبايد جواب بدهد و اگر در نماز نباشد، جواب دادن واجب نيست.

 

(مسأله 920) بايد نمازگزار جواب سلام را به قصد جواب بگويد نه به قصد دعا.

 

(مسأله 921) اگر زن يا مرد نامحرم يا بچه مميز يعنى بچه اى كه خوب و بد را مى فهمد به نمازگزار سلام كند، نمازگزار بايد جواب او را بدهد.

 

(مسأله 922) اگر كسى به عده اى سلام كند، جواب سلام او بر همه آنان واجب است ولى اگر يكى از آنان جواب دهد، كافى است.

 

(مسأله 923) اگر به عده اى سلام كند و كسى كه بين آنها مشغول نماز است شك كند كه سلام كننده قصد سلام كردن به او را هم داشته يا نه، نبايد جواب بدهد. و همچنين است اگر بداند كه قصد او را هم داشته ولى ديگرى جواب سلام را بدهد. اما اگر بداند كه قصد او را هم داشته ولى ديگرى جواب ندهد، بايد جواب او را بگويد.

 

(مسأله 924) سلام كردن مستحب است و خيلى سفارش شده است كه سواره به پياده و ايستاده به نشسته و كوچكتر به بزرگتر سلام كند.

 

(مسأله 925) اگر دو نفر همزمان به يكديگر سلام كنند، بر هر يك واجب است جواب سلام ديگرى را بدهد.

 

(مسأله 926) در غير نماز، مستحب است جواب سلام را بهتر از سلام بگويد، مثلاً اگر كسى گفت سلام عليكم در جواب بگويد سلام عليكم و رحمة الله.

 

هفتم از مبطلات نماز خنده با صدا و عمدى است و چنانچه سهواً با صدا بخندد يا لبخند بزند نمازش باطل نمى شود.

(مسأله 927) اگر براى جلوگيرى از صداى خنده حالش تغيير كند; مثلاً رنگش سرخ شود، چنانچه از صورت نمازگزار بيرون رود; بايد نمازش را دوباره بخواند.

 

هشتم از مبطلات نماز آن است كه براى كار دنيا عمداً با صدا و يا بى صدا گريه كند، و اگر از ترس خدا يا براى آخرت گريه كند، آهسته باشد يا بلند اشكال ندارد; بلكه از بهترين اعمال است.

نهم از مبطلات نماز كاريست كه صورت نماز را به هم بزند مثل دست زدن و به هوا پريدن و مانند اينها كم باشد يا زياد; عمداً باشد يا از روى فراموشى. ولى كارى كه صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره كردن با دست اشكال ندارد.

(مسأله 928) اگر در بين نماز به قدرى ساكت بماند كه نگويند نماز مى خواند نمازش باطل مى شود و در اين قسمت بين عمد و سهو فرقى ندارد.

 

(مسأله 929) اگر در بين نماز كارى انجام دهد; يا مدتى ساكت شود و شك كند كه نماز به هم خورده يا نه; نمازش صحيح است.

 

دهم از مبطلات نماز، خوردن و آشاميدن است; اگر در نماز طورى بخورد يا بياشامد كه نگويند نماز مى خواند. نمازش باطل است.

(مسأله 930) احتياط واجب آن است كه در نماز هيچ چيز نخورد و نياشامد چه موالات نماز به هم بخورد يا نخورد و چه بگويند نماز مى خواند يا نگويند.

 

(مسأله 931) اگر در بين نماز، غذائى را كه لاى دندانهامانده فرو ببرد، نمازش باطل نمى شود. و اگر قند يا شكر و مانند اينها در دهان مانده باشد و در حال نماز كم كم آب شود و فرو رود نمازش اشكال پيدا مى كند.

 

يازدهم از مبطلات نماز شك در ركعت هاى نماز دو ركعتى يا سه ركعتى، يا در دو ركعت اول نمازهاى چهار ركعتى است.

دوازدهم از مبطلات نماز آن است كه ركن نماز را عمداً يا سهواً كم يا زياد كند، يا چيزى را كه ركن نيست عمداً كم يا زياد نمايد.

(مسأله 932) اگر بعد از نماز شك كند كه در بين نماز كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده يا نه نمازش صحيح است.

 

چيزهائى كه در نماز مكروه است

(مسأله 933) مكروه است در نماز صورت را كمى به طرف راست يا چپ بگرداند و چشم ها را هم بگذارد، يا به طرف راست و چپ بگرداند و با ريش و دست خود بازى كند و انگشت ها را داخل هم نمايد و آب دهان بيندازد و به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشتر نگاه كند و نيز مكروه است، موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر; براى شنيدن حرف كسى ساكت شود، بلكه هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد مكروه مى باشد.

 

(مسأله 934) موقعى كه انسان خوابش مى آيد و نيز موقع خوددارى كردن از بول و غائط; مكروه است نماز بخواند. و همچنين پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز مكروه مى باشد و غير اينها مكروهات ديگرى هم در كتاب هاى مفصل گفته شده است.

 

مواردى كه مى شود نماز واجب را شكست

(مسأله 935) شكستن نماز واجب از روى اختيار حرام است، ولى براى حفظ مال و جلوگيرى از ضرر مالى يا بدنى مانعى ندارد.

 

(مسأله 936) اگر حفظ جان خود انسان يا كسى كه حفظ جان او واجب است يا حفظ مالى كه نگهدارى آن واجب مى باشد، بدون شكستن نماز ممكن نباشد بايد نماز را بشكند ولى شكستن نماز براى مالى كه اهميت ندارد مكروه است.

 

(مسأله 937) اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را از او مطالبه كند، چنانچه بتواند در بين نماز طلب او را بدهد، بايد در همان حال بپردازد و اگر بدون شكستن نماز، دادن طلب او ممكن نيست، طلب كار بايد صبر كند تا نماز تمام شود، مگر صبر كردن براى او مايه زحمت باشد.

 

(مسأله 938) اگر در بين نماز بفهمد كه مسجد نجس است، چنانچه وقت تنگ باشد، بايد نماز را تمام كند و اگر وقت وسعت دارد و تطهير مسجد، نماز را به هم نمى زند بايد در بين نماز تطهير كند، بعد بقيه نماز را بخواند و اگر نماز را به هم مى زند، بايد نماز را به سرعت بخواند و مسجد را تطهير نمايد.

 

(مسأله 939) كسى كه بايد نماز را بشكند، اگر نماز را تمام كند معصيت كرده ولى نماز او اشكال ندارد.

 

(مسأله 940) اگر پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود، يادش بيايد كه اذان يا اقامه را فراموش كرده، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، بهتر است براى گفتن آنها نماز را بشكند.

 

شكيات

شكيات نماز 23 قسم است:

1. شكهائى است كه نماز را باطل مى كند و آن 8 قسم است.

2. شك هايى كه به آن نبايد اعتنا كرد و آن 6 قسم است.

3. شكهاى صحيح و آن 9 قسم است:

 

شك هاى باطل

(مسأله 941) شك هائى كه نماز را باطل مى كند از اين قرار است:

اول: شك در شماره ركعت هاى نماز دو ركعتى مثل نماز صبح و نماز مسافر ولى شك در شماره ركعت هاى نماز مستحب دو ركعتى و بعضى از نمازهاى احتياط نماز را باطل نمى كند.

دوم: شك در شماره ركعت هاى نماز سه ركعتى.

سوم: آنكه در نماز چهار ركعتى هر گاه طرف شك يك باشد مثل اين كه شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.

چهارم: شك در نماز چهار ركعتى پيش از تمام شدن سجده دوم، يعنى طرف شك دو باشد مثل اين كه شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.

پنجم: شك بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج.

ششم: شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش.

هفتم: شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش .

هشتم: شك در ركعت هاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.

 

(مسأله 942) اگر يكى از شك هاى باطل كننده براى انسان پيش آيد، نمى تواند نماز را به هم بزند، ولى اگر به قدرى فكر كند كه شك پا بر جا شود در اين صورت به هم زدن نماز مانعى ندارد.

 

شك هائى كه نبايد به آنها اعتنا كرد

(مسأله 943) شك هائى كه نبايد به آن ها اعتنا كرد از اين قرار است:

اول: شك در چيزى كه محل به جا آوردن آن گذشته است: مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه.

دوم: شك بعد از سلام نماز.

سوم: شك بعد از گذشتن وقت نماز.

چهارم: شك كثيرالشك يعنى كسى كه زياد شك مى كند.

پنجم: شك امام در شماره ركعت هاى نماز، در صورتى كه مأموم شماره آنها را بداند و همچنين شك مأموم در صورتى كه امام شماره ركعت هاى نماز را بداند.

ششم: شك در نماز مستحبى.

 

1. شك در چيزى كه محل آن گذشته است

(مسأله 944) اگر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلاً شك كند كه حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده، بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده به جا آورد و اگر مشغول كارى كه بايد بعد از آن انجام دهد شده; به شك خود اعتنا نكند.

 

(مسأله 945) اگر در بين خواندن آيه اى شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه، يا وقتى آخر آيه را مى خواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه، بنابر احتياط واجب بايد برگردد و به قصد قربت انجام دهد.

 

(مسأله 946) اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن، مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند.

 

(مسأله 947) اگر در حالى كه به سجده مى رود شك كند كه ركوع كرده يا نه; برگردد ركوع كند، و سپس نماز را اعاده كند.

 

(مسأله 948) اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را به جا آورده يا نه; يا شك كند كه سجده را به جا آورده يا نه بايد برگردد و به جا آورد.

 

(مسأله 949) كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند; اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى خواند، شك كند كه سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از آنكه مشغول حمد يا تسبيحات شود، شك كند كه سجده يا تشهد را به جا آورده يا نه، بايد به جا آورد.

 

(مسأله 950) اگر شك كند كه يكى از ركن هاى نماز را به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده، بايد آن را به جا آورد مثلاً اگر چنانچه مشغول تشهد باشد به شك اعتنا نكند و اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را به جا آورده يا نه، بايد به جا آورد و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را به جا آورده بوده، چون ركن زياد شده نمازش باطل است.

 

(مسأله 951) اگر شك كند عملى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده، بايد آن را به جا آورد، مثلاً اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را به جا آورده بوده چون ركن زياد نشده نماز صحيح است.

 

(مسأله 952) اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه، يا شك كند درست گفته يا نه، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده; يا به واسطه انجام كارى كه نماز را به هم مى زند; از حال نمازگزار بيرون رفته، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند، بايد سلام را بگويد.

 

2. شك بعد از سلام

(مسأله 953) اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، مثلاً شك كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت; به شك خود اعتنا نكند ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.

 

3. شك بعد از وقت

(مسأله 954) اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه; يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست، ولى اگر پيش از گذشتن وقت، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را به جا آورد.

 

(مسأله 955) اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند يك نماز چهار ركعتى خوانده ولى نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر بايد چهار ركعت نماز قضا به نيت نمازى كه بر او واجب است بخواند.

 

(مسأله 956) اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا، بداند يك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.

 

4. كثيرالشك (كسى كه زياد شك مى كند)

(مسأله 957) اگر كسى در يك نماز سه مرتبه شك كند، يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند، كثيرالشك است. و چنانچه زياد شك كردن او از غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد، به شك خود اعتنا نكند.

 

(مسأله 958) كثيرالشك اگر در به جا آوردن چيزى شك كند، بايد آن طرف را بگيرد كه به سود او است چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمى كند، بايد بنا بگذارد كه آن را به جا آورده، مثلاً اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه; بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است، و اگر به جا آوردن آن نماز را باطل مى كند بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده، مثلاً اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر، چون زياد شدن ركوع نماز را باطل مى كند بايد، بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است.

 

(مسأله 959) كسى كه در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زياد شك مى كند اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شك كند، بايد به حكم شك رفتار نمايد.

 

(مسأله 960) كسى كه زياد شك مى كند، اگر شك كند ركنى را به جا آورده يا نه، و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، چنانچه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را به جا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است، مثلاً اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد، نمازش باطل است.

 

(مسأله 961) كسى كه زياد شك مى كند، اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده; چنانچه از محل به جا آوردن آن نگذشته، بايد آن را به جا آورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است، مثلاً اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده، بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد. نماز او صحيح است.

 

5. شك امام و مأموم

(مسأله 962) اگر امام جماعت در شماره ركعت هاى نماز شك كند; مثلاً شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، چنانچه مأموم يقين داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست. و نيز اگر امام يقين داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعت هاى نماز شك كند، بايد به شك خود اعتنا ننمايد.

 

6. شك در نماز مستحبى

(مسأله 963) اگر در شماره ركعت هاى نماز مستحبى شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك، نماز را باطل مى كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند، مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت به هر طرف شك عمل كند; نمازش صحيح است.

 

(مسأله 964) كم شدن ركن، نافله را باطل مى كند ولى زياد شدن ركن، آن را باطل نمى كند، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را به جا آورد مثلاً اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده، بايد برگردد و سوره را بخواند و دوباره بركوع رود.

 

شك هاى صحيح

(مسأله 965) در نه صورت اگر در شماره ركعت هاى نماز چهار ركعتى شك كند; بايد فوراً فكر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد. همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند وگرنه به نحوى كه گفته مى شود عمل نمايد و آن «نه» صورت از اين قرار است:

اول: آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده به شيوه اى كه بعداً گفته مى شود به جا آورد.

دوم: شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.

سوم: شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.

چهارم: شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد. ولى اگر بعد از سجده اول; يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم، اين شك براى او پيش آيد، بنا را به چهار بگذارد و نماز را هم دوباره بخواند.

پنجم: شك بين سه و چهار; كه در هر جاى نماز باشد، بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا آورد.

ششم: شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به جا آورد.

هفتم: شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده به جا آورد.

هشتم: شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده; كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.

نهم: شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد و بنابر احتياط واجب نماز را اعاده كند.

 

طريقه نماز احتياط

(مسأله 966) كسى كه نماز احتياط بر او واجب است بعد از سلام نماز بايد فوراً نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده، يك ركعت ديگر مثل ركعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.

 

(مسأله 967) نماز احتياط سوره و قنوت ندارد، و بايد آن را آهسته بخوانند و نيت آن را به زبان نياورند و احتياط واجب آن است كه بسم الله آن را هم آهسته بگويند.

 

(مسأله 968) اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعت هاى نمازش كم بوده، چنانچه كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، بايد آنچه از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بيجا دو سجده سهو بنمايد. و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند; انجام داده، مثلاً پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره به جا آورد.

 

(مسأله 969) اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتياط بوده، مثلاً در شك بين دو و چهار، دو ركعت نماز احتياط بخواند بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، بنابر احتياط واجب بايد كسرى نماز را بلافاصله انجام دهد و اصل نماز را هم دوباره بخواند.

 

(مسأله 970) اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز بيشتر از نماز احتياط بوده مثلاً در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده، چنانچه بعد از نماز احتياط كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده; مثلاً پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره بخواند و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده بايد يك ركعت كسرى نمازش را به طور متصل به جا آورد.

 

(مسأله 971) اگر بين دو و سه و چهار شك كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند پيش از ركوع ركعت دوم يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده، بايد بنشيند و نماز احتياط را يك ركعتى تمام كند و دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 972) اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده، چنانچه نتواند نماز احتياط را مطابق كسرى نمازش تمام كند، بايد آن را رها كند و كسرى نماز را به جا آورد و مثلاً در شك بين سه و چهار اگر موقعى كه دو ركعت نماز احتياط نشسته را مى خواند، يادش بيايد كه نماز را دو ركعت خوانده; چون نمى تواند دو ركعت نشسته را به جاى دو ركعت ايستاده حساب كند، بايد نماز احتياط نشسته را رها كند و دو ركعت كسرى نمازش را بخواند و دو سجده سهو براى زيادى سلام به جا آورد.

 

(مسأله 973) اگر در نماز احتياط، ركنى را زياد كند، يا مثلاً به جاى يك ركعت دو ركعت بخواند، نماز احتياط باطل مى شود، بايد اصل نماز را بخواند.

 

(مسأله 974) موقعى كه مشغول نماز احتياط است اگر در يكى از كارهاى آن شك كند، چنانچه محل آن نگذشته، بايد به جا آورد و اگر محلش گذشته، بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلاً اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه، چنانچه بركوع نرفته بايد بخواند; و اگر بركوع رفته بايد به شك خود اعتنا نكند.

 

(مسأله 975) اگر در شماره ركعت هاى نماز احتياط شك كند، بايد بنا را بر بيشتر بگذارد ولى چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند بنا را بر كمتر مى گذارد. و بنابر احتياط نماز را اعاده كند.

 

(مسأله 976) حكم گمان در ركعت هاى نماز حكم يقين است، مثلاً اگر در نماز چهار ركعتى انسان گمان دارد كه نماز را چهار ركعت خوانده، نبايد نماز احتياط بخواند.

 

(مسأله 977) حكم شك و سهو در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر فرق ندارد، مثلاً اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت، چون شك او در نماز دو ركعتى است، نمازش باطل مى شود.

 

سجده سهو

(مسأله 978) براى هفت چيز بعد از سلام نماز، انسان بايد دو سجده سهو به نحوى كه بعداً گفته مى شود به جا آورد:

اول: آنكه در بين نماز، سهواً حرف بزند.

دوم: سلام بى جا، مانند سلام در ركعت اول.

سوم: آنكه يك سجده را فراموش كند.

چهارم: تشهد را فراموش كند.

پنجم: آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت.

ششم: ايستادن بى جا.

هفتم: نشستن بى جا.

 

(مسأله 979) اگر انسان اشتباهاً يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند بايد دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 980) براى حرفى كه از آه كشيدن و سرفه پيدا مى شود، سجده سهو واجب نيست ولى اگر مثلاً سهواً آخ يا آه بگويد، بايد سجده سهو نمايد.

 

(مسأله 981) اگر چيزى را كه غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند براى دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست.

 

(مسأله 982) اگر در نماز سهواً مدتى حرف بزند و تمام آنها يك مرتبه حساب شود، دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافيست.

 

(مسأله 983) اگر سهواً تسبيحات اربعه را نگويد يا بيشتر يا كمتر از سه مرتبه بگويد، احتياط واجب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 984) اگر در جائى كه نبايد سلام نماز را بگويد سهواً بگويد:

«السَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِاللهِ الصّالِحينَ» يا بگويد:

«السّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ» بايد دو سجده سهو بنمايد، ولى اگر اشتباهاً مقدارى از اين دو سلام را بگويد، يا بگويد

«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُه» احتياط آن است كه دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 985) اگر در جائى كه نبايد سلام دهد اشتباهاً هر سه سلام را بگويد دو سجده سهو كافى است.

 

(مسأله 986) اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد; بايد برگردد و به جا آورد. و براى ايستادن بى جا دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 987) اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده، بايد بعد از سلام نماز سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد از آن دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 988) اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نياورد، معصيت كرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً به جا نياورد، هر وقت يادش آمد بايد فوراً انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

 

(مسأله 989) اگر شك دارد كه سجده سهو بر او واجب شده يا نه، لازم نيست به جا آورد.

 

(مسأله 990) كسى كه شك دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا، اگر دو سجده بنمايد كافى است.

 

(مسأله 991) اگر بداند يكى از دو سجده سهو را به جا نياورده، بايد دو سجده سهو به جا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده كرده، احتياط مستحب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنمايد.

ـ كسى كه سجده سهو به عهده اش آمده و فراموش كرده تا وارد نماز شده و در بين نماز متذكر شده اگر نماز فريضه است لازم است نماز را تمام كند بعد از آن بلافاصله سجده را به جا آورد.

 

كيفيت سجده سهو

(مسأله 992) دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فوراً نيّت سجده سهو كند و پيشانى را به چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد:

«بِسْمِ اللهِ و باللهِ وَ صَلَّى اللهُ عَلى مُحَمَّد وَ آلهِ يا بِسْمِ الله وَ بِاللهِ اَللَّهُمَّ صَلّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد» ولى بهتر است بگويد «بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَة الله وَ بَرَكاتُه»، بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهائى را كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

 

قضاى سجده و تشهد فراموش شده

(مسأله 993) سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز قضاى آن را به جا مى آورد; بايد تمام شرائط نماز: مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرط هاى ديگر را داشته باشد.

 

(مسأله 994) اگر سجده يا تشهد را چند دفعه فراموش كند، مثلاً يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم فراموش نمايد، بايد بعد از نماز، قضاى هر دو را با سجده هاى سهوى كه براى آنها لازم است به جا آورد و لازم نيست معين كند كه قضاى كدام يك آنها است.

 

(مسأله 995) اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند، احتياط واجب آن است كه هر كدام را اول فراموش كرده، اول قضا نمايد. و اگر نداند كدام اول فراموش شده، بايد احتياطاً يك سجده و تشهد و بعد يك سجده ديگر به جا آورد، يا يك تشهد و يك سجده و بعد يك تشهد ديگر به جا آورد تا يقين كند سجده و تشهد را به ترتيبى كه فراموش كرده قضا نمايد.

 

(مسأله 996) اگر به خيال اينكه اول سجده را فراموش كرده، اول قضاى آن را به جا آورد و بعد از خواندن تشهد يادش بيايد كه اول تشهد را فراموش كرده احتياط مستحب آن است كه دوباره سجده را قضا نمايد. و نيز اگر به خيال اينكه اول تشهد را فراموش كرده، اول قضاى آن را به جا آورد، و بعد از سجده يادش بيايد كه اول سجده را فراموش كرده، بنابر احتياط مستحب بايد دوباره تشهد را بخواند.

 

(مسأله 997) اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد فراموش شده كارى كند كه اگر عمداً يا سهواً در نماز اتفاق بيفتد نماز باطل مى شود، مثلاً پشت به قبله نمايد، بايد قضاى سجده و تشهد را به جا آورد و نمازش صحيح است .

 

(مسأله 998) اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك سجده از ركعت آخر را فراموش كرده; بايد قضاى سجده اى را كه فراموش كرده به جا آورد و بعد از آن دو سجده سهو به جا آورد چه كارى كه نماز را باطل مى كند كرده باشد يا نه. و اگر تشهد ركعت آخر را فراموش كرده باشد، بايد قضاى تشهد را به جا آورد و بعد از آن دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 999) اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد فراموش شده كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود، مثل آنكه سهواً حرف بزند، بايد سجده يا تشهد را قضا كند. ولى سجده سهو براى حرف زدن واجب نيست.

 

(مسأله 1000) اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهد را، بايد هر دو را قضا نمايد و بهتر است اول سجده را قضا كند.

 

(مسأله 1001) اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه، واجب نيست قضا نمايد.

 

(مسأله 1002) كسى كه بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد، اگر براى كار ديگرى هم سجده سهو بر او واجب شود، بايد بعد از نماز، سجده يا تشهد را قضا نمايد، بعد سجده سهو را به جا آورد.

 

(مسأله 1003) اگر شك دارد كه بعد از نماز، قضاى سجده يا تشهد فراموش شده را به جا آورده يا نه، چنانچه وقت نماز نگذشته، بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد، و اگر وقت نماز هم گذشته، بنابر احتياط بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد.

 

كم و زياد كردن اجزاء و شرائط نماز

(مسأله 1004) هر گاه چيزى از واجبات نماز را عمداً كم يا زياد كند، اگرچه يك حرف آن باشد، نماز باطل است.

 

(مسأله 1005) اگر به واسطه ندانستن مسأله، چيزى از اجزاء نماز را كم يا زياد كند اگر آن جزء ركن نباشد و جاهل قاصر باشد نمازش صحيح است و الا بنابر احتياط واجب، نماز را دوباره بخواند.

 

(مسأله 1006) اگر در بين نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده; يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده، بايد نماز را به هم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل به جا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

 

(مسأله 1007) اگر بعد از رسيدن بركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش فراموش كرده، نمازش باطل است. و اگر پيش از رسيدن بركوع يادش بيايد، بايد برگردد و دو سجده را به جا و برخيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز بنابر احتياط واجب، براى ايستادن بيجا دو سجده سهو بنمايد.

 

(مسأله 1008) اگر پيش از گفتن «السّلام علينا» و «السّلام عليكم» يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را به جا نياورده. بايد دو سجده را به جا آورد و دوباره تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و براى زيادى تشهّد دو سجده سهو به جا آورد.

 

(مسأله 1009) اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز نخوانده، بايد مقدارى را كه فراموش كرده به جا آورد.

 

(مسأله 1010) اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه كارى انجام داده كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مى كند، مثلاً پشت به قبله كرده، نمازش باطل است. و اگر كارى كه عمدى و سهوى آن، نماز را باطل مى كند انجام نداده بايد فوراً مقدارى را كه فراموش كرده به جا آورد و دو سجده سهو جهت سلام بى جا انجام دهد.

 

(مسأله 1011) هر گاه بعد از سلام نماز عملى انجام دهد كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مى كند، مثلاً پشت به قبله نمايد و بعد يادش بيايد كه دو سجده آخر را به جا نياورده، نمازش باطل است. و اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند، يادش بيايد، بايد دو سجده اى را كه فراموش كرده به جا آورد و دوباره تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو براى سلامى كه اول گفته است بنمايد.

 

(مسأله 1012) اگر بفهمد نماز را پيش از وقت خوانده، يا پشت به قبله يا سمت راست و يا چپ خوانده بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.