احكام خمس
هبه، هديه، جايزه بانكى، مهر و ارث
س 851: آيا هبه و هديه عيد (عيدى) خمس
دارد؟
ج: هبه و هديه خمس ندارد، هرچند
احوط اين است که اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.
س 852: آيا به جايزههايى که توسط
بانکها و صندوقهاى قرضالحسنه به افراد پرداخت مىشود، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
ج: خمس در جايزهها و هديهها واجب
نيست.
س 853: آيا مبالغى که بنياد شهيد به
خانوادههاى شهدا مىپردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: چيزى که بنياد شهيد به
خانوادههاى عزيز شهدا هديه مىکند، خمس ندارد.
س 854: آيا نفقهاى که شخصى از طرف پدر
يا برادر يا يکى از اقوام دريافت مىکند، هديه محسوب مىشود يا خير؟ در صورتى که
نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آيا بر نفقه گيرنده پرداخت خمس آنچه که از او
مىگيرد، واجب است؟
ج: تحقق عنوان هبه و هديه تابع قصدِ
دهنده است و تا نفقه گيرنده يقين نداشته باشد که مالى که به او داده مىشود، متعلّق
خمس است، پرداخت خمس آن واجب نيست.
س 855: به دخترم يک واحد مسکونى به
عنوان جهيزيه عروسيش دادهام، آيا اين واحد مسکونى خمس دارد؟
ج: اگر هبه واحد مسکونى که به
دخترتان بخشيدهايد، عرفاً مطابق شأن شما محسوب شود، و در بين سال خمسى بخشيده
باشيد، دادن خمس آن واجب نيست.
س 856: آيا جايز است که انسان مالى را
قبل از گذشت يک سال بر آن، به همسرش هديه دهد، با آنکه مىداند وى آن مال را براى
خريد خانه در آينده و يا مخارج ضرورى، ذخيره خواهد کرد؟
ج: اين کار جايز است و مالى که به
همسرتان بخشيدهايد، اگر به مقدارى باشد که عرفاً مناسب شأن شما و افراد مانند
شماست و بخشش صورى و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.
س 857: زن و شوهرى براى اينکه خمس به
اموال آنها تعلّق نگيرد، قبل از رسيدن سال خمسىشان، اقدام به هديه کردن سود سالانه
خود به يکديگر مىکنند، اميدواريم حکم خمس آنها را بيان فرماييد.
ج: با اينگونه بخشش که صورى و براى
فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمىشود.
س 858: شخصى براى رفتن به حج استحبابى
مبلغى را به حساب سازمان حج واريز کرده، ولى قبل از تشرف به زيارت خانه خدا، فوت
نموده است، اين مبلغ چه حکمى دارد؟ آيا مصرف کردن آن در نيابت از حج ميت واجب است؟
آيا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
ج: فيش حج که در قبال مبلغى که به
حساب سازمان حج واريز کرده، دريافت نموده، به قيمت فعلىاش از ترکه ميت محسوب
مىشود، و ميت اگر حج برذمّه ندارد و وصيت به حج هم نکرده، صرف آن در حج نيابى براى
ميت واجب نيست، و خمس آن اگر پرداخت نشده باشد، در فرض سؤال واجب است پرداخت شود.
س 859: باغ پدرى از طريق بخشش يا ارث
به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هديه يا انتقال به او بابت ارث، قيمت زيادى
نداشت، ولى در حال حاضر قيمت آن هنگام فروش با قيمت قبلى آن تفاوت زيادى کرده است،
آيا به آن مقدار زيادى که بر اثر افزايش قيمت حاصل شده، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: ارث و هبه و پول فروش آنها خمس
ندارد، هرچند قيمت آنها افزايش يافته باشد، مگر اينکه نگهدارى آن به قصد تجارت و
زياد شدن قيمت باشد.
س 860: اداره بيمه مبلغى را بابت هزينه
درمان به من بدهکار است و مقرر شده که در همين روزها به من پرداخت شود، آيا به اين
مبلغ خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: خمس ندارد.
س 861: آيا به پولى که از حقوق
ماهيانهام براى خريد لوازم ازدواج در آينده، پسانداز مىکنم، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر عين پولى را که بابت حقوق
ماهيانه مىگيريد، پسانداز مىکنيد، بايد سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنکه
بخواهيد تا چند روز آينده صرف خريد لوازم ضرورى ازدواج نماييد.
س 862: در کتاب «تحريرالوسيله» آمده
است که مهريه زن خمس ندارد و فرقى بين مهريه مدتدار و بدون مدت گذاشته نشده است،
اميدواريم آن را توضيح فرماييد.
ج: در عدم وجوب خمس مهريه فرقى بين
مهريه مدت دار و بدون مدت و بين پول نقد و کالا وجود ندارد.
س 863: دولت در ايام عيد به کارمندان
خود اجناسى را به عنوان عيدى داده که مقدارى از آن تا سر سال باقى مانده است. با
توجه به اينکه عيدى کارمندان خمس ندارد، ولى چون ما در برابر اين اجناس مقدارى پول
پرداخت کردهايم، لذا آنچه به ما داده مىشود هديه به معناى دقيق آن نيست، بلکه با
قيمت کمترى در برابر عوض داده شده است، آيا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن
پول پرداخت شده، بايد داده شود؟ يا اينکه بايد قيمت واقعى آن در بازار آزاد محاسبه
و خمس آن پرداخت شود؟ و يا چون عيدى است، هيچگونه خمسى ندارد؟
ج: در فرض مذکور نظر به اينکه قسمتى
از اجناس در واقع از سوى دولت مجانى به کارمند داده مىشود و در برابر قسمتى پول
دريافت مىکنند، فلذا از کالاى باقىمانده به نسبت مقدارى که پول در برابر آن
پرداخت نمودهايد، واجب است که خمس عين اجناس باقىمانده يا قيمت فعلى آن را
بپردازيد.
س 864: شخصى فوت نموده و هنگام حيات،
خمسى را که بر ذمّهاش بوده در دفتر خود يادداشت کرده و تصميم به پرداخت آن داشته
است، در حال حاضر بعد از فوت وى همه افراد خانواده او به استثناى يکى از دخترانش از
پرداخت خمس خوددارى کرده و در ترکه متوفّى براى مخارج خود و ميت و غير آن، تصرّف
مىکنند، خواهشمنديم نظر خود را در رابطه با مسائل زير بيان فرماييد:
1 ـ تصرّف در اموال منقول و غيرمنقول
متوفّى توسط داماد يا يکى از ورّاث او، چه حکمى دارد؟
2 ـ غذا خوردن داماد يا يکى از ورثه در
خانه او چه حکمى دارد؟
3 ـ تصرّفات قبلى اين افراد در اموال
ميت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّى چه حکمى دارد؟
ج: اگر ميّت وصيت کند که مقدارى از
دارايى او به عنوان خمس پرداخت شود يا ورثه يقين پيدا کنند که وى مقدارى خمس بدهکار
است، تا وصيت ميت و يا خمسى را که بر عهده دارد از ما ترک او ادا نکنند، نمىتوانند
در ترکه او تصرّف نمايند، و تصرّفات آنان قبل از عمل به وصيت وى يا پرداخت دين او،
نسبت به مقدار وصيت يادين در حکم غصب است و نسبت به تصرّفات قبلى نيز ضامن هستند.
قرض، حقوق ماهيانه، بيمه، و بازنشستگى
س 865: آيا بر کارمندانى که گاهى
مقدارى مال از مخارج سالانه آنها زياد مىآيد، با توجه به اينکه بدهىهاى نقدى و
قسطى دارند، خمس واجب است؟
ج: اگر بدهى بر اثر قرض کردن در طول
سال براى مخارج همان سال يا خريد بعضى از مايحتاج سال بهصورت نسيه باشد، در صورتى
که بخواهد دين خود را از منافع همان سال ادا نمايد، مقدار دين از باقىمانده درآمد
آن سال استثنا مىشود، و در غير اين صورت، تمام درآمد باقىمانده خمس دارد.
س 866: آيا قرضى که براى حج تمتع گرفته
مىشود بايد خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقىمانده آن براى مخارج
حج پرداخت شود؟
ج: مالى که قرض گرفته مىشود، خمس
ندارد.
س 867: من در خلال پنج سال مبلغى را به
بنياد مسکن جهت گرفتن زمينى به اميد تأمين مسکن پرداخت کردم، ولى تاکنون تصميمى
براى واگذارى زمين گرفته نشده است، لذا تصميم دارم، آن مبالغ را از بنياد مسکن باز
پس بگيرم، با توجه به اينکه قسمتى از آن را قرض گرفتهام و قسمتى را هم از فروش فرش
خانهام و باقىمانده آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهيه کردهام، اميدوارم
به دو سؤال ذيل پاسخ فرماييد.
1 ـ اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگيرم
و آن را فقط براى تهيه مسکن (زمين يا خانه) مصرف کنم، آيا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
2 ـ چه مقدار خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
ج: در فرض مرقوم که پول از راه هديه
يا قرض يا فروش لوازم زندگى تهيه شده، خمس آن واجب نيست.
س 868: چند سال پيش از بانک وام گرفته
و آن را به مدت يک سال به حساب بانکىام واريز کردم، و بدون آنکه موفق به استفاده
از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را مىپردازم، آيا به اين وام، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: خمس آن مقدار از وام مزبور که
اقساط آن را تا سر سال خمسى از منفعت کسب خود پرداخت کردهايد، واجب است.
س 869: اينجانب مبالغى به خاطر ساختمان
منزل بدهکار هستم و اين بدهکارى تا دوازده سال طول خواهد کشيد، خواهشمندم مرا در
رابطه با موضوع خمس راهنمايى فرماييد که آيا اين بدهى از درآمد سال استثناء مىشود؟
ج: اقساط بدهى ساخت مسکن و مانند آن
را هرچند مىتوان از درآمد کسب همان سال پرداخت نمود، ولى در صورت عدم پرداخت، از
درآمد آن سال استثنا نمىشود، بلکه به باقىمانده درآمد سر سال خمسى، خمس تعلّق
مىگيرد.
س 870: کتابهايى که دانشجو از مال پدر
خود يا از وامى که دانشگاه به دانشجويان مىدهد، مىخرد و منبع درآمدى هم ندارد،
آيا خمس دارد؟ در صورتى که بداند پدر خمس پول کتابها را نداده، آيا پرداخت خمس آن
واجب است؟
ج: کتابهايى که با پول وام و يا با
پولى که پدر به او بخشيده، خريده شده است، خمس ندارد مگر آنکه يقين داشته باشد که
عين پولى که پدر به او بخشيده، متعلّق خمس است که در اين صورت پرداخت خمس آن واجب
است.
س 871: اگر شخصى مبلغى را قرض بگيرد و
نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آيا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است يا
قرض گيرنده؟
ج: بر قرض گيرنده خمس مال قرضى واجب
نيست، ولى قرض دهنده اگر مال قرضى را از درآمد ساليانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن
قرض داده است، در صورتى که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگيرد، واجب است که
هنگام رسيدن سال خمسىاش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تا پايان سال
بگيرد، فعلاً پرداخت خمس آن واجب نيست، ليکن هر وقت آن را وصول کرد بايد خمس آن را
بدهد.
س 872: افراد بازنشسته که همچنان حقوق
ماهيانه دريافت مىکنند، آيا بايد خمس حقوقى را که در طول سال دريافت مىکنند،
بپردازند؟
ج: در صورتى که از مخارج سال اضافه
بيايد، پرداخت خمس آن واجب است.
س 873: اسيرانى که به پدر و مادر آنان
از طرف جمهورى اسلامى در طول مدت اسارت، حقوق ماهيانه پرداخت شده و در بانک
پسانداز گشته است، آيا به مال مزبور خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
ج: پول مذکور خمس ندارد.
س 874: من به شخصى مبلغى پول بدهکارم،
اگر سر سال برسد وطلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقدارى از درآمد سالانه که با آن
مىتوانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آيا اين بدهى از درآمد سالانه
استثناء مىشود يا خير؟
ج: بدهى اعم از اينکه بر اثر قرض
گرفتن باشد و يا بر اثر خريد نسيه لوازم خانگى، اگر به خاطر تأمين مخارج سالانه
زندگى همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نمايد، از درآمد سال کسر مىشود، ولى
اگر براى بدهىهاى سالهاى قبل باشد، هرچند مصرف درآمد سالانه براى پرداخت آن جايز
است، ولى اگر تا پايان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمىشود.
س 875: آيا خمس بر کسى که مالى در حساب
سالانهاش باقى مانده، و در حالى سال خمسىاش رسيده که بدهکار است، با توجه به
اينکه چند سال براى پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟
ج: بدهى پرداخت نشده چه بدون مدت
باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمىشود، مگر اين که براى تأمين
هزينههاى سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقدارى را که مىخواهد صرف بدهى خود
کند، استثنا مىشود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلّق نمىگيرد.
س 876: آيا به مالى که شرکتهاى بيمه
بر اساس قرارداد براى جبران خسارت به بيمه شده پرداخت مىکنند، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: پولى که شرکتهاى بيمه به فرد
بيمه شده پرداخت مىکنند، خمس ندارد.
س 877: در سال گذشته مبلغى را قرض
گرفته و با آن زمينى خريدم به اين اميد که افزايش قيمت پيدا کند و بعد از فروش آن و
خانه مسکونى فعلىام، مشکل مسکن خود را در آينده حل کنم، اکنون سال خمسى من فرا
رسيده، سؤال من اين است که آيا مىتوانم آن بدهى را از منفعت کسب سال گذشتهام که
خمس به آن تعلّق گرفته، استثنا کنم يا خير؟
ج: با فرض اين که قرض مزبور جهت
خريد زمين براى فروش آن در آينده بوده است، از منفعت کسب سالى که در آن قرض
گرفتهايد، استثناء نمىشود، و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال
زياد آمده، واجب است.
س 878: من از بانک مقدارى وام گرفتم که
وقت پرداخت آن بعد از تاريخ سال خمسىام فرا مىرسد و مىترسم که اگر آن مبلغ را
امسال نپردازم، سال آينده قادر به اداى آن نباشم، تکليف من هنگام رسيدن سال خمسى ام
در رابطه با پرداخت خمس چيست؟
ج: اگر درآمد سال را پيش از پايان
آن در پرداخت قرض خود مصرف کنيد و قرض هم براى افزايش سرمايه نباشد، خمس ندارد، ولى
اگر قرض براى افزايش سرمايه باشد و يا قصد پسانداز درآمد سالانه را داشته باشيد،
پرداخت خمس آن بر شما واجب است.
س 879: معمول است که براى اجاره خانه
مقدارى پولِ پيش پرداخت مىکنند، اگر اين پول از منابع کسب باشد، و چند سال در نزد
صاحب خانه بماند آيا پس از دريافت بلافاصله بايد خمس آن پرداخت شود و در صورتى که
بخواهد با همان پول در جاى ديگر منزل اجاره کند، چطور؟
ج: خمس تعلّق مىگيرد ولى اگر به
اين پول براى اجاره منزل نياز دارد مىتواند خمس آن را دستگردان کند و پس از رفع
نياز پرداخت نمايد.
فروش خانه، وسا يل نقليه و زمين
س 880: آيا به خانهاى که قبلاً با
مالى که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلّق مىگيرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس،
آيا خمس بر اساس قيمت فعلى محاسبه مىشود يا قيمت زمان ساخت آن؟
ج: اگر خانه از درآمد بين سال براى
زندگى و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس
ندارد، ولى اگر از درآمدى که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولى که در ساخت
آن هزينه شده، بايد پرداخت شود.
س 881: مدتى قبل آپارتمان مسکونى خود
را فروختم. اين معامله هم زمان با رسيدن سال خمسى من بود و چون خود را موظف به اداى
حقوق شرعى مىدانم، بر اثر شرايط خاص زندگىام در اين رابطه با مشکل مواجه شدهام،
اميدوارم مرا در اين رابطه راهنمايى فرماييد.
ج: اگر خانه مسکونى فروخته شده را
با پولى که خمس نداشته و يا با درآمد بين سال خريدهايد، پول فروش آن در هر صورت
خمس ندارد.
س 882: خانه نيمه سازى در يکى از شهرها
دارم که به علت سکونت در ساختمانهاى دولتى نيازى به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را
فروخته و با پول آن ماشينى براى استفاده شخصى بخرم، آيا به پول آن خمس تعلّق
مىگيرد؟
ج: اگر خانه مزبور را از درآمد
سالانه و در بين سال به قصد سکونت در آن ساخته يا خريدهايد، و در همان سال آن
را فروختهايد پول فروش آن اگر در همان سال فروش در مؤونه زندگى مصرف شود، خمس
ندارد، و همچنين اگر بعد از سکونت در آن، در سال بعد آن را فروخته باشيد، پول فروش
آن خمس ندارد.
س 883: تعدادى درب پروفيلى براى خانه
مسکونىام خريدارى کردم، ولى بعد از دو سال به علت عدم تمايل به استفاده، آنها را
فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومينيوم واريز کردم تا به جاى دربهاى قبلى، به
همان قيمت براى من دربهاى آلومينيومى بسازد، آيا به آن پول خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: در فرض مرقوم، پول فروش آن خمس
ندارد.
س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسهاى
پرداخت نمودم تا در آينده زمين مسکونى به من تحويل دهد و الآن يک سال از آن مىگذرد
و از طرفى قسمتى از آن پول مال خودم است و قسمت ديگر را قرض کرده و مقدارى از قرض
را هم پرداختهام، آيا به آن خمس تعلّق مىگيرد؟ مقدار آن چقدر است؟
ج: اگر گرفتن زمين براى ساخت مسکن
مورد نياز متوقف بر پيش پرداخت مقدارى از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد،
حتى اگر از درآمد کسب شما باشد.
س 885: اگر شخصى خانه خود را فروخته و
پول آن را براى استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسى اش فرا برسد، چه
حکمى دارد؟ و اگر اين پول را براى خريد خانه، پسانداز نمايد، چه حکمى دارد؟
ج: اگر خانه را از درآمد سالانه
شغلى براى سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته يا خريده و بعد از سال خمسى آن را
فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.
س 886: آيا به اموالى که به تدريج براى
خريد خانه يا ساير مايحتاج زندگى پسانداز مىشود، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر خريد مايحتاج ضرورى زندگى
برحسب وضع مالى شخص متوقّف بر پسانداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پساندازها را
در آينده نزديک (تا چند روز) صَرف خريد مايحتاج ضرورى زندگى نمايد، خمس ندارد.
س 887: چند سال پيش ماشينى خريدم که در
حال حاضر فروش آن به چندين برابر قيمت ممکن است، با توجه به اينکه پول خريد آن،
مخمّس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قيمت فعلى آن، مىخواهم خانهاى براى
سکونت بخرم، آيا به مجرد دريافت پول، همه آن خمس دارد يا فقط به پولى که با آن
ماشين را خريدهام، خمس تعلّق مىگيرد و مقدار باقىمانده که همان مقدار افزايش
قيمت ماشين است، جزء درآمد سال فروش ماشين محسوب مىشود که اگر تا پايان سال فروش
در مخارج زندگى مصرف نشود، خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر ماشين جزء مؤونه شما باشد و
آن را از درآمد بين سال جهت استفاده شخصى زندگى خريده باشيد، پول فروش آن خمس
ندارد. ولى اگر ماشين را براى کار کردن خريدهايد، در صورتى که با مال قرضى يا نسيه
خريده باشيد، فقط خمس مالى که براى اداى دين صرف کردهايد، واجب است، البته در
مورد تنزل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است و اگر آن را با عين درآمدى که خمس
به آن تعلّق گرفته ولى پرداخت نشده، خريدهايد، بايد خمس تمام پول فروش آن را
بپردازيد.
س 888: من مالک خانه بسيار محقّرى
هستم، و به عللى تصميم به خريد خانه ديگرى گرفتم، ولى به علت بدهى مجبور به فروش
ماشينى که از آن استفاده مىکردم و گرفتن مبلغى وام از بانک استان و صندوق
قرضالحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اينکه ماشين را
قبل از تاريخ سال خمسىام فروخته و پول آن را براى پرداخت مقدارى از بدهىهايم مصرف
کردهام، آيا به پول حاصل از فروش ماشين خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
ج: در فرض سؤال، پول حاصل از فروش
ماشين خمس ندارد.
س 889: خانه، ماشين و لوازم مورد نياز
انسان يا خانواده او که از درآمد سال خريده شده است، اگر در اثر ضرورت و يا به
منظور تبديل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حکمى دارد؟
ج: پول حاصل از فروش چيزى که از
مؤونه بوده، خمس ندارد.
س 890: اگر خانه يا ماشين يا غير آنها
از احتياجات زندگى با پولى که خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصى نه به قصد
استفاده از آنها براى فروش يا تجارت خريدارى شده و سپس به علتى فروخته شود، آيا به
اضافه قيمت آنها که بر اثر افزايش قيمت بازار بوده، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: سود حاصل از افزايش قيمت در فرض
سؤال، خمس ندارد.
گنج، غنيمت و مال حلال مخلوط به حرام
س 891: نظر حضرتعالى درباره گنجى که
افراد در زمينى که مالک آن هستند، پيدا مىکنند، چيست؟
ج: ميزان در اين گونه امور مقررات
نظام جمهورى اسلامى است.
س 892: اگر مقدارى سکّه نقره که تاريخ
آن به حدود صد سال پيش بر مىگردد، از زير خاک ساختمان ملکى شخصى پيدا شود، آيا اين
سکّهها متعلّق به مالک فعلى آن ساختمان مانند وارث قانونى يا خريدار است يا خير؟
ج: حکم گنج را دارد که قبلاً بيان
شد.
س 893: شبهه زير براى ما مطرح شده است:
با توجه به اينکه خمس معادن استخراج
شده در اين زمان نيز واجب است، زيرا وجوب خمس معادن نزد فقهاى گرانقدر از احکام
مسلم است، حکم معادنى که دولت آن را استخراج مىکند با التفات به اينکه مجرد اقدام
دولت به انفاق آن ميان مسلمانان بلاد اسلامى مانع از وجوب خمس نيست چيست؟ زيرا
استخراج معادن يا توسط حکومت بالاصالة صورت مىگيرد و آن را به مصرف ملت مىرساند،
در اين حالت دولت مانند شخصى است که اقدام به استخراج معادن نموده و سپس آنها را به
شخص ديگرى مىبخشد يا هديه مىدهد و يا بر او تصدق مىکند، در هر صورت اطلاق ادله
خمس شامل اين فرض نيز مىشود زيرا دليلى بر تقييد وجود ندارد، و يا اينکه حکومت به
وکالت از ملت، معادن را استخراج مىکند که در اين صورت در واقع استخراج کننده خود
ملت است، در اين فرض پرداخت خمس بر موکّل واجب است، و يا اينکه حکومت با ولايت بر
ملت، معادن را استخراج مىنمايد که در اين حالت استخراج کننده يا خود ولى است يا
اينکه مانند نيابت است که بر اساس آن در واقع مولىّ عليه استخراج کننده است، به هر
حال دليلى بر خروج معادن از عمومات خمس نداريم، همانگونه که خود معدن اگر به حد
نصاب برسد، متعلّق خمس است و مثل ساير درآمدهاى شغلى نيست که با مصرف کردن يا هبه
آن، جزء مؤونه سال محسوب گردد و از وجوب خمس استثنا شود، نظر حضرتعالى درباره اين
مسأله مهم چيست؟
ج: از شرايط وجوب خمس در معادن اين است
که شخص يا اشخاصى با مشارکت با يکديگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اينکه سهم هر
يک به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنى که دولت استخراج
مىکند، نظر به اينکه ملک خاص شخص يا اشخاص نيست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب
خمس را دارا نيست و در نتيجه جايى براى وجوب خمس بر دولت و حکومت باقى نمىماند، و
اين استثنايى بر وجوب خمس در معدن نيست. بله، معادنى که توسط شخص خاصى يا با مشارکت
اشخاص با يکديگر استخراج مىشود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اينکه آنچه آن شخص
استخراج کرده و يا سهم هر يک از اشخاصى که با مشارکت با يکديگر اقدام به استخراج
کردهاند، بعد از کم کردن هزينههاى استخراج و تصفيه، به مقدار بيست دينار طلا يا
دويست درهم نقره يا معادل قيمت يکى از آن دو باشد.
س 894: اگر مال حرامى با مال انسان
مخلوط شود، آن مال چه حکمى دارد و چگونه حلال مىشود و در صورت علم به حرمت يا عدم
علم به آن وظيفه انسان چيست؟
ج: اگر يقين به وجود مال حرام در
اموالش دارد، ولى مقدار دقيق آن را نمىداند و صاحب آن را هم نمىشناسد، راه حلال
کردن آنها اين است که خمس آن را بپردازد، ولى اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با
اموال خود داشته باشد، چيزى بر عهده او نيست.
س 895: قبل از رسيدن سر سال خمسىام،
مبلغى پول به شخصى قرض دادم، آن فرد قصد داشت آن پول را به کار بيندازد و سود آن
بين ما بالمناصفه تقسيم شود، با توجه به اينکه آن مال در حال حاضر در دست من نيست و
خمس آن را هم نپرداختهام، نظر حضرتعالى در اينباره چيست؟
ج: اگر آن مال را قرض دادهايد و سر
سال خمسى قابل وصول نيست، فعلاً خمس آن بر شما واجب نيست، بلکه هنگامى واجب مىشود
که آن را دريافت کنيد، ولى در اين صورت شما حقى در سود حاصل از کار قرض گيرنده
نداريد، و اگر چيزى از او مطالبه نماييد، ربا و حرام است، و اگر آن مال را به عنوان
سرمايه مضاربه به او دادهايد، بر اساس قرارداد، در سود آن شريک هستيد و واجب است
که خمس سرمايه را بپردازيد.
س 896: من در بانک کار مىکنم، براى
شروع به کار از روى اجبار مبلغ پانصد هزار تومان را در بانک به وديعه گذاشتم، اين
مبلغ به اسم خودم و در يک حساب بلند مدت است که هر ماه سود آن به من پرداخت مىشود،
آيا پرداخت خمس اين مال که درحساب بانکى گذاشته شده واجب است؟ قابل ذکر است که اين
پول به مدت چهار سال است که در بانک گذاشته شده است.
ج: اگر پس گرفتن اين مبلغ در حال
حاضر ممکن نيست تا آن را پس نگرفتهايد، خمس آن واجب نيست. ولى سود سالانه آن در
زائد بر مؤونه سال خمس دارد.
س 897: روشى براى سپردهگذارى اموال در
بانکها وجود دارد که براساس آن هيچگاه پول به دست استفاده کننده نمىرسد، ولى به
حساب او در بانک طبق شماره معيّنى واريز مىشود، آيا به اين اموال خمس تعلّق
مىگيرد يا خير؟
ج: اگر مالى را که نزد بانک به
وديعه گذاشتهايد از منافع کسب شما باشد و هنگام رسيدن سال خمسى گرفتن آن مبلغ از
بانک براى شما ممکن باشد، واجب است خمس آن در سر سال خمسى، پرداخت شود.
س 898: آيا خمس مالى که مستأجر به
عنوان رهن به موجر مىدهد، بر عهده مستأجر است يا موجر؟
ج: اگر از منفعت کسب مستأجر باشد،
بر او واجب است که بعد از گرفتن آن از موجر، خمس آن را بپردازد، و خمس آن بر عهده
موجر که آن مال را به عنوان قرض مىگيرد، واجب نيست.
س 899: حقوق ماهيانه کارمندان که
پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخير افتاده، آيا هنگام دريافت، جزء درآمدهاى همان
سال (سال دريافت) محسوب مىشود و محاسبه خمس آن در سر سال خمسى واجب است يا اينکه
به اين مال اصلاً خمس تعلّق نمىگيرد؟
ج: حقوق معوقه از درآمدهاى سال
دريافت آن محسوب مىشود و در مقدار زائد بر مخارج آن سال، خمس واجب است.
مؤونه
س 900: شخصى داراى کتابخانهاى شخصى
است که مدتى از آن کتابها استفاده مىنموده است، فعلاً چند سال است که از آن
استفاده نمىکند، ولى احتمال مىدهد که در آينده از آن بهره ببرد، آيا در مدتى که
از کتابها استفاده نمىکند، به آن خمس تعلّق مىگيرد؟ و آيا در تعلّق خمس، فرقى بين
اينکه خودش خريده باشد يا پدرش، وجود دارد؟
ج: اگر کتابها در زمان خريد آن مورد
نياز او براى مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفى او باشد، خمس
ندارد، حتى اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنين اگر کتابها به او ارث
رسيده و يا از طرف پدر و مادر و يا ديگران به او هديه شده باشد، خمس به آن تعلّق
نمىگيرد.
س 901: آيا به طلايى که شوهر براى
همسرش مىخرد، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن
او باشد، از مؤونه سال محسوب مىشود و خمس ندارد.
س 902: آيا به پولى که براى خريد کتاب
از نمايشگاه بينالمللى کتاب در تهران قبل از تحويل آن پرداخت شده، ولى هنوز کتابها
ارسال نشده است، خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر کتابهاى مزبور، مورد نياز و
به مقدار متناسب با شأن عرفى شخص باشد، خمس ندارد.
س 903: اگر فردى زمين دومى که مناسب
شأن او و مورد نياز جهت ساختمان مسکن براى عائله اوست داشته باشد، ولى در طول سال
خمسى قدرت ساخت آن را ندارد و يا در يک سال نمىتواند آن را تکميل کند، آيا پرداخت
خمس آن بر او واجب است؟
ج: در عدم وجوب خمس، در زمينى که
براى ساخت مسکن بدان نياز دارد، فرقى بين اينکه يک قطعه باشد يا چند قطعه، و يا يک
مسکن باشد يا چند مسکن، وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نياز به آن به مقتضاى
موقعيت و شأن عرفى وى و همچنين وضع مالى او براى ساخت تدريجى آن است.
س 904: يک سرويس ظروف منزل وجود دارد،
آيا استفاده از بعضى از آنها براى عدم تعلّق خمس به آن کافى است؟
ج: معيار عدم تعلّق خمس به لوازم
منزل، صدق عنوان نياز به آن مطابق با شأن عرفى مناسب با انسان است، هرچند در طول
سال از آن استفاده نشود.
س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقاً در طول
سال مورد استفاده قرار نگيرد، ولى براى استفاده ميهمان به آنها نياز باشد، آيا خمس
در آنها واجب است؟
ج: در فرض سؤال خمس در آنها واجب
نيست.
س 906: با توجه به فتواى امام
خمينى(قدّسسرّه) در مسأله جهيزيه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر مىبرد،
اگر در منطقهاى رسم براين باشد که خانواده داماد اقدام به تهيه و تأمين اثاثيه و
لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدريج به تهيه آن لوازم بپردازند و سال بر
آنها بگذرد، چه حکمى دارد؟
ج: اگر تهيه اثاث و لوازم زندگى
براى آينده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.
س 907: آيا استفاده از يک جلد از دوره
کتابى که از چندين جلد تشکيل شده (مانند وسائل الشيعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن
دوره مىشود يا اينکه بايد از هر جلد کتاب يک صفحه خوانده شود؟
ج: اگر مجموع آن دوره مورد نياز
باشد و يا خريد جلدى که به آن احتياج است متوقف بر خريد دوره کامل آن باشد، خمس
ندارد، در غير اين صورت بايد خمس مجلّداتى که الآن مورد نياز نيست، پرداخت شود، و
مجرد خواندن يک صفحه از هر جلد کتاب، براى ساقط شدن خمس کافى نيست.
س 908: داروهايى که از درآمد وسط سال
خريده شده و پول آن توسط سازمان تأمين اجتماعى پرداخت مىشود، اگر بدون فاسد شدن تا
سر سال خمسى باقى بماند، خمس به آن تعلّق مىگيرد يا خير؟
ج: اگر خريد داروها جهت استفاده از
آن در مواقع نياز باشد و در معرض احتياج هم باشد، خمس ندارد.
س 909: شخصى خانهاى براى سکونت ندارد
و براى خريد مسکن يا تهيه مايحتاج زندگى، مالى را پسانداز کرده است، آيا اين مبلغ
خمس دارد؟
ج: مال پسانداز شده از منفعت کسب
اگر براى تأمين هزينههاى زندگى باشد، سر سال خمسى، خمس دارد مگر اين که پسانداز
براى تهيّه لوازم ضرورى زندگى و يا تأمين هزينههاى لازم باشد که در اين صورت اگر
بعد از سال خمسى در آينده نزديک (تا چند روز) در راههاى مذکور مصرف شود، خمس
ندارد.
س 910: همسر من قالى مىبافد که سرمايه
آن متعلّق به خود ماست و براى تهيه آن قرض گرفتهايم، در حال حاضر قسمتى از فرش
بافته شده است و از آنجا که سال خمسى من به پايان رسيده، آيا پس از تمام شدن فرش و
فروش آن براى تهيه احتياجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
سرمايه ما از جهت خمس چه وضعيتى دارد؟
ج: پس از استثناى سرمايه که قرض است
از قيمت فروش قالى، باقىمانده جزء سود سال فروش محسوب مىشود، بنا بر اين اگر در
سالى که بافت قالى تمام و فروخته شده، در مخارج زندگى مصرف شود، خمس ندارد.
س 911: تمام دارايى من ساختمان سه
طبقهاى است که هر طبقه آن دو اتاق دارد. در يک طبقه من زندگى مىکنم و در دو طبقه
ديگر فرزندانم سکونت دارند، آيا به اين خانه در حال حيات من خمس تعلّق مىگيرد يا
اينکه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثهام وصيت کنم که بعد از مردنم خمس آن را
بپردازند؟
ج: ساختمان مورد سؤال خمس ندارد،
البته کسى که حساب سال نداشته است بايد به نحوى مصالحه نمايد.
س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه
مىشود؟
ج: لوازمى که با استفاده از آنها
عين آن باقى مىماند مثل فرش و غير آن، خمس ندارد. ولى از نيازهاى مصرفى روزمره
مانند برنج و روغن و غير آنها، آنچه اضافه بيايد و تا سر سال خمسى باقى بماند، خمس
دارد.
س 913: شخصى خانه ملکى براى سکونت
ندارد، لذا زمينى خريده تا در آن خانهاى براى خودش بسازد، ولى چون پول کافى براى
ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آيا خمس آن واجب
است؟ بر فرض وجوب، آيا خمس پول خريد را بايد بپردازد يا قيمت فعلى زمين را؟
ج: اگر زمين را از منفعت کسب سال،
براى ساخت مسکن مورد نياز، خريده باشد، خمس ندارد.
س 914: در سؤال قبلى، اگر آن شخص شروع
به ساختن خانه کند، ولى قبل از اتمام آن، سال خمسى برسد، آيا خمس آنچه در مصالح
ساختمان مصرف کرده، واجب است؟
ج: در فرض سؤال، خمس ندارد.
س 915: اگر شخصى براى آينده فرزندانش،
با اينکه خودش در طبقه اول زندگى مىکند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آيا با وجود
عدم نياز به آن تا چند سال ديگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج کرده، واجب است؟
ج: اگر ساختن طبقه دوم براى آينده
فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفى وى محسوب شود، آنچه به مصرف
رسانده است، خمس ندارد و در صورتى که اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و
نه فرزندانش به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.
س 916: شما مىفرماييد آنچه از مخارج
سال محسوب مىشود، خمس ندارد، پس شخصى که خانهاى براى سکونت ندارد، ولى مالکِ قطعه
زمينى است که يک سال يا بيشتر بر آن گذشته و او نمىتواند آن را بسازد، پس چرا اين
از مخارج او محسوب نمىشود؟ اميدواريم توضيح بفرماييد.
ج: اگر زمين را براى ساخت مسکن مورد
نياز، در آن، از درآمد بين سال خريده باشد، جزء مخارج کنونى وى محسوب مىشود و خمس
آن واجب نيست.
س 917: سر سال خمسى من اول شهريور است،
معمولاً امتحانات دانشگاهها و مدارس در ارديبهشت و خرداد برگزار مىشود و بعد از شش
ماه، اجرت اضافهکارى ما در ايام امتحانات پرداخت مىشود، خواهشمندم توضيح فرماييد
که اگر اجرت کارى را که قبل از پايان سال خمسى انجام دادهام، بعد از پايان سال
دريافت کنم، آيا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
ج: حقوق معوّقه، جزئى از درآمدهاى
سال دريافت آن محسوب مىشود نه سال اضافهکارى، و اگر در هزينههاى سالِ دريافت
مصرف شود، خمس ندارد.
س 918: گاهى لوازم منزل مثل يخچال به
قيمتى کمتر از قيمت بازار به ما فروخته مىشود، اين لوازم در آينده يعنى پس از
ازدواج مورد نياز ماست، با توجه به اينکه بعد از ازدواج بايد آنها را به چند برابر
قيمت فعلى تهيه کنيم، آيا به آنها که در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است،
خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: اگر آنها را با منفعت کسب سال
براى استفاده در آينده خريدهايد و در سال خريد مورد نياز شما نبوده، بايد خمس قيمت
عادلانه آن را در سر سال خمسى بپردازيد، مگر آنکه به علت عدم توانايى از تهيه يک
باره آن هنگام نياز، ناگزير از تهيه تدريجى و نگهدارى آن براى زمان احتياج باشيد، و
مقدار آن هم به اندازه شأن عرفى شما باشد، که در اين صورت جزء مؤونه محسوب مىشود و
خمس ندارد.
س 919: مبالغى را که انسان براى امور
خيريه مانند کمک به مدارس، آسيبديدگان از سيل و ملت فلسطين و بوسنى، انفاق مىکند،
آيا از مؤونه سال محسوب مىشود و خمس ندارد؟
ج: اين چنين انفاقها از مخارج سال
انفاق محسوب مىشود و خمس ندارد.
س 920: مبلغى را در سال گذشته براى
خريد فرش پسانداز کرديم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشى براى خريد آن مراجعه
نموديم تا اينکه قرار شد يکى از آنان فرش مناسب با ذوق و سليقه ما را فراهم کند،
اين کار تا ماه دوم سال جديد طول کشيد، با توجه به اينکه سر سال خمسى من ابتداى سال
هجرى شمسى است، آيا به آن مبلغ خمس تعلّق مىگيرد؟
ج: مبلغ مذکور و فرش تهيه شده در
فرض سؤال خمس ندارد.
س 921: تعدادى از اشخاص اقدام به تأسيس
مدرسه خصوصى (غيرانتفاعى) کردهاند و بعد از استفاده از سرمايه کمى که اعضا داشتند،
هيأت مؤسسّ تصميم گرفت براى تأمين مخارج آن از بانک وام بگيرد و همچنين مقرر نمود
که براى تکميل سرمايه و پرداخت اقساط بانک، هريک از اعضا مبلغى را بهطور ماهيانه
بپردازد. اين مؤسسه هنوز به مرحله سوددهى نرسيده است، آيا به مبلغى که اعضا ماهيانه
مىپردازند، خمس تعلّق مىگيرد؟ آيا مجموع سرمايه که همان قيمت مؤسسه است، خمس
دارد؟
ج: بر هر يک از اعضا واجب است خمس
سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمايه شرکت مىپردازند، و همچنين خمس آنچه را که در
ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسيس مدرسه دادهاند، پرداخت نمايند، و پس از آنکه
هر يک از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شرکت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه
دوباره خمس ندارد.
س 922: جايى که در آن کار مىکنم، چند
سال است مبلغى به من بدهکار است که تاکنون آن را نپرداخته است، آيا به اين مبلغ به
مجرّد دريافت آن خمس تعلّق مىگيرد يا اينکه بايد يک سال بر آن بگذرد؟
ج: مبالغى که طلب داريد اگر بابت
اجرت کار باشد و سر سال خمسى قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب
مىشود، که اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.
س 923: آيا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه
استفاده از آن در طول سال است يا اينکه نياز به آن در طى سال کافى است، هرچند موردى
براى استفاده از آن پيش نيايد؟
ج: ملاک در امثال لباس و فرش و
مانند آن از چيزهايى که هنگام استفاده، عين آنها باقى مىماند، نياز به آنها است.
ولى معيار در احتياجات مصرفى روزانه زندگى مانند برنج و روغن و غيره، مصرف است که
هر چه از مصرف سالانه آنها زياد بيايد، خمس دارد.
س 924: شخصى براى آسايش و رفع نيازهاى
خانوادهاش اقدام به خريد ماشينى با مال غير مخمّس و سودى که در وسط سال به دست
آمده، نموده است. آيا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتى که ماشين را براى
انجام امور مربوط به کارش و يا به هر دو منظور خريده باشد، چه حکمى دارد؟
ج: ماشين اگر براى انجام امور مربوط
به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولى اگر براى رفع
نيازهاى زندگى و جزء احتياجات مناسب با شأن عرفى او باشد، خمس ندارد. البته اگر به
پول خريد آن خمس تعلّق گرفته بايد پرداخت شود، و در صورتى که براى هر دو منظور
خريده باشد، به نسبت محاسبه شود.
دست گردان، مصالحه و مخلوط شدن خمس با غير آن
س 925: افرادى هستند که خمس بر آنها
واجب است، ولى تاکنون آن را نپرداختهاند و در حال حاضر هم توانايى پرداخت آن را
ندارند و يا بر آنها بسيار دشوار است، حکم آنان در اينباره چيست؟
ج: مجرد عدم توانايى يا دشوارى
پرداخت خمس موجب برائت ذمّه و سقوط تکليف نيست، بلکه اداى آن تا حد امکان واجب است،
چنين افرادى مىتوانند با دست گردانِ مبالغ بدهى خود با ولىّ امر خمس يا وکيل او،
آن را به تدريج برحسب استطاعت خودشان از جهت مقدار و زمان بپردازند.
س 926: خانهاى دارم که داراى وام قسط
بندى شده است و مالک محلى تجارى هستم که در آن کاسبى مىکنم و براى عمل به وظيفه
شرعىام، سال خمسى براى خود تعيين کردهام، اميدوارم لطف فرموده و مرا از پرداخت
خمس آن خانه معاف کنيد. ولى توان پرداخت خمس محل تجارى را بهصورت قسطى دارم؟
ج: خانه مسکونى شما در فرض سؤالکه
نسيه خريدارى شده خمس ندارد، ولى پرداخت خمس محل تجارىتان واجب است، مگر اينکه با
پرداخت خمس کسب با بقيه وافى به هزينه زندگى شما نباشد و يا اينکه کسب با بقيه،
کسبِ مناسب با شأن عرفى شما نباشد.
س 927: شخصى در خارج به سر مىبرد که
خمس اموالش را نمىپرداخته است و خانهاى با مال غير مخمّس خريده که در حال حاضر
مال کافى براى اداى خمس آن ندارد، ولى هرسال مقدارى بيشتر از خمس به جاى خمسى که
بدهکار است مىپردازد، آيا اين کار او صحيح است يا خير؟
ج: در فرض سؤال بايد خمسى را که
برعهده دارد، دست گردان کند تا بعداً آن را به تدريج بپردازد، و در مورد آنچه تا به
حال پرداخته، به يکى از وکلاى ما مراجعه نمايد.
س 928: شخصى چندين سال است که خمس
درآمد سالانه خود را نمىپرداخته، و فعلاً نمىداند چه مقدار بدهى از اين بابت
دارد، او در حال حاضر چگونه مىتواند خود را از خمس برىالذمّه نمايد؟
ج: واجب است تمام اموالى را که خمس
به آنها تعلّق گرفته، حساب کند و خمس آنها را بپردازد، و در موارد مشکوک بايد با
ولىّ امر خمس يا وکيل او مصالحه نمايد.
س 929: من جوانى هستم که با خانوادهام
زندگى مىکنم، پدرم خمس و زکاتش را نمىپردازد، حتى خانهاى را با مال ربوى ساخته
است و حرام بودن غذايى که در خانه مىخورم، آشکار است. با توجه به اينکه نمىتوانم
از خانوادهام جدا شوم، اميدوارم تکليف مرا در اينباره بيان فرماييد.
ج: بر فرض که يقين داشته باشيد که
اموال پدرتان مخلوط با رباست و يا او خمس و زکات خود را نمىپردازد، لازمهاش يقين
به حرمت چيزى که او مصرف مىکند و يا اموال وى که شما در آن تصرّف مىکنيد، نيست، و
تا يقين به حرمت اين اموال پيدا نکردهايد، استفاده از آن براى شما اشکال ندارد.
البته، اگر يقين به حرام بودن آنچه از اموال او مصرف مىکنيد، داشته باشيد، استفاده
از آن براى شما جايز نيست مگر آنکه جدايى از خانواده و قطع رابطه با آنان براى شما،
حرجى باشد که در اين صورت استفاده از اموال مخلوط به حرام آنان اشکال ندارد، ولى
ضامن خمس، زکات و مال ديگران که در اموال مورد مصرف شما وجود دارد، هستيد.
س 930: من اطمينان دارم که پدرم خمس و
زکاتش را نمىپردازد، و وقتى به او تذکر مىدهم، در پاسخ مىگويد که ما مستحق هستيم
و خمس و زکاتى بر ما واجب نيست، حکم اين مسأله چيست؟
ج: اگر پدرتان مالى که خمس و زکات
به آن تعلّق بگيرد، نداشته باشد، خمس و زکات بر او واجب نيست و تحقيق در اين زمينه
بر شما لازم نيست.
س 931: ما با اشخاصى معامله مىکنيم که
خمس نمىدهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خريد و فروش داريم و به ديدن آنان رفته
و با آنان غذا مىخوريم، اين مسأله چه حکمى دارد؟
ج: اگر يقين به وجود خمس در اموالى
داريد که از طريق خريد و فروش از آنان گرفتهايد و يا هنگام رفتن نزد آنان، مصرف
مىکنيد، معامله در مقدار خمس موجود در اموالى که از طريق خريد و فروش از آنان
مىگيريد، فضولى است و احتياج به اجازه ولىّ امر خمس يا وکيل او دارد، و تصرّف در
اموال ايشان براى شما جايز نيست مگر اينکه ترک معاشرت و خوددارى از خوردن غذاى آنان
و تصرّف در اموالشان براى شما حرجى باشد که در اين صورت تصرّف جايز است، ولى ضامن
خمس اموالى که در آنها تصرّف مىکنيد، هستيد.
س 932: اگر شخصى مالى را که خمس آن
داده نشده، به مسجد ببخشد، آيا گرفتن آن مال از او جايز است؟
ج: اگر يقين به وجود خمس در آن مال
دارند، گرفتن آن جايز نيست و در صورت دريافت آن، بايد نسبت به خمس آن، به ولى امر
خمس يا وکيل او مراجعه نمايند.
س 933: معاشرت با مسلمانانى که به امور
دينى بهخصوص نماز و خمس پايبند نيستند، چه حکمى دارد؟ آيا غذا خوردن در خانههاى
آنان اشکال دارد؟ در صورت اشکال داشتن، کسى که چندين بار اين کار را انجام داده، چه
حکمى دارد؟
ج: اگر معاشرت با آنان مستلزم تأييد
ايشان در عدم التزام به امور دينى نباشد، اشکال ندارد، مگر آنکه ترک معاشرت با آنان
مؤثر در اهتمام ايشان به امور دينى باشد که در اين صورت واجب است که معاشرت بهطور
موقت از باب نهى از منکر ترک شود، ولى استفاده از اموال آنان از قبيل غذا و مانند
آن، تا يقين به تعلّق خمس به آن نداشته باشيد، اشکال ندارد.
س 934: يکى از دوستانم مرا زياد به صرف
غذا دعوت مىکند، به تازگى متوجه شدهام که شوهر او خمس نمىدهد، آيا خوردن غذاى
کسى که خمس نمىدهد، براى من جايز است؟
ج: تا علم به تعلّق خمس به غذايى که
در اختيار شما قرار داده مىشود، نداريد، خوردن آن اشکال ندارد.
س 935: فردى براى اولين بار مىخواهد
خمس اموالش را حساب کند، خانه مسکونى که نمىداند با چه مالى آن را خريده، چه حکمى
دارد؟ در صورتى که بداند آن را با مالى که چند سال پسانداز شده، خريده است، حکم آن
چيست؟
ج: خانه مسکونى يا ساير لوازم زندگى
را اگر احتمال مىدهد که با مالى که شرعاً متعلّق خمس نبوده (مانند ارث يا هبه)
خريده باشد چيزى از بابت خمس آن بر او نيست، ولى اگر يقين دارد که آن را با درآمد
کسب خود خريده است، ليکن نمىداند که آيا درآمد کسب را در بين سال صرف خريد آن کرده
است يا پس از پايان سال و پيش از پرداخت خمس درآمد، بايد با يکى از وکلاى ما مصالحه
نمايد و اگر يقين دارد خانه را از درآمد کسبى که چند سال پسانداز کرده است پيش از
پرداخت خمس آن خريده است، بايد خمس آن درآمد پسانداز شده را بپردازد. و در مورد
تنزّل ارزش پول احوط مصالحه با حاکم شرع است.
س 936: عالمى در يکى از شهرها مبلغى را
به عنوان خمس دريافت کرده، ولى براى او انتقال عين آن مال به شما يا دفترتان مشکل
است، آيا مىتواند آن را از طريق بانک حواله کند؟ با توجه به اينکه مالى که از بانک
گرفته مىشود عين مالى که در آن شهر به بانک پرداخت شده، نيست؟
ج: تحويل خمس و ساير حقوق شرعى از
طريق بانک اشکال ندارد.
س 937: اگر زمينى را با مال غير مخمّس
بخرم، آيا نماز خواندن در آن زمين جايز است يا خير؟
ج: اگر زمين با عين مال غير مخمّس
خريده شده باشد، معامله به مقدار خمس، فضولى است و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است
و تا آن را اجازه و تنفيذ نکند، نماز خواندن در آن جايز نيست.
س 938: اگر مشترى بداند که به عين مالى
که خريده، خمس تعلّق گرفته و فروشنده آن را نپرداخته است، آيا تصرّف در آن کالا
براى او جايز است؟
ج: با فرض وجود خمس در کالا، معامله
به مقدار خمس فضولى و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است.
س 939: اگر صاحب مغازهاى نداند که
مشترى که با او معامله مىکند، خمس مالش را پرداخته است يا خير، آيا دادن خمس آن
اموال بر او واجب است؟
ج: تا زمانى که علم به وجود خمس در
پولى که مشترى به او مىپردازد، نداشته باشد، چيزى برعهده او نيست و وظيفهاى هم
نسبت به فحص ندارد.
س 940: اگر مثلاً چهار نفر با هم صد
هزار تومان به عنوان شراکت براى به کارگيرى در يک کار توليدى سرمايهگذارى کنند و
يکى از آنها خمس ندهد، آيا شراکت با او صحيح است يا خير؟ و آيا ديگر شريکان
مىتوانند مال فردى را که خمس نمىدهد به عنوان قرضالحسنه گرفته و به کار
بياندازند؟ و بهطور کلى اگر چند نفر با هم شريک باشند، آيا بر هر کدام از آنها
واجب است خمس درآمد خود را بهطور مستقل بپردازد يا اينکه خمس بايد از صندوق مشترک
پرداخت شود؟
ج: شراکت با شخصى که به سرمايهاش
خمس تعلّق گرفته ولى آن را نپرداخته است، به مقدار خمس مال او فضولى است که بايد
نسبت به آن به ولىّ امر مراجعه شود، و اگر بعضى از شرکاء خمس سهم خود در سرمايه را
نداده باشند، تصرّف در سرمايه مشترک جايز نيست، و هنگامى که شرکاء سود حاصل از
سرمايه مشترک را دريافت مىکنند، هرکدام از آنان مکلّف هستند خمس مازاد بر مؤونه از
سهم خود را سر سال خمسى بپردازند.
س 941: اگر شرکاى من حساب سال خمسى
نداشته باشند، تکليف من چيست؟
ج: بر هر يک از شرکاء واجب است که
حقوق شرعى سهام خود را بپردازند تا تصرّفات آنان در مال مشترک حلال باشد، و اگر
بقيه شريکها آن را پرداخت نمىکنند و انحلال شرکت و جداشدن از آنان براى شما ضررى
يا حرجى باشد، مجاز هستيد به شراکت خود با آنان ادامه دهيد.
سرمايه
س 942: شرکتى از برادران فرهنگى به نام
شرکت تعاونى فرهنگيان چندين سال است که تأسيس گرديده و سرمايه آن از همان ابتدا از
سهم تعدادى از فرهنگيان تشکيل شده بود که هريک صد تومان پرداختند، در ابتدا سرمايه
شرکت کم بود، ولى در حال حاضر با افزايش تعداد اعضا، سرمايه آن بالغ بر هجده ميليون
تومان به اضافه ماشينهاى شرکت است. سود آن بين سهامداران به نسبت سهمشان تقسيم
مىشود، و هريک از آنان براحتى مىتواند سهم خود را دريافت نموده و با شرکت تسويه
حساب نمايد. تاکنون خمس سرمايه و سود آن پرداخت نشده است، آيا با توجه به موقعيت من
به عنوان رئيس هيأت ادارى شرکت، جايز است که اگر خمسى به حساب شرکت تعلّق بگيرد،
اقدام به پرداخت آن کنم؟ آيا رضايت سهامداران در اينباره شرط است؟
س 943: تعدادى از افراد تصميم به ايجاد
صندوق قرضالحسنه بين خود گرفتهاند تا هنگام نياز به يکديگر قرضالحسنه بدهند. هر
عضو علاوه بر مبلغى که در ابتداى تشکيل پرداخته، بايستى هر ماه براى افزايش موجودى
صندوق مبلغى را بپردازد، اميدواريم لطف فرموده چگونگى پرداخت خمس هر عضو را بيان
فرماييد و در صورتى که سرمايه صندوق بهطور دائمى به عنوان قرض در دست اعضا باشد،
اداى خمس آن چگونه خواهد بود؟
س 944: آيا صندوق قرضالحسنه شخصيت
حقوقى مستقلى دارد؟ اگر داشته باشد، آيا به سود حاصل، خمس تعلّق مىگيرد؟ اگر شخصيت
حقوقى مستقلى نداشته باشد، کيفيت پرداخت خمس آن چگونه است؟
س 945: تعداد دوازده نفر از مؤمنين
توافق کردهاند که هريک از آنان هرماه مثلاً بيست دينار در صندوقى بريزند، و در هر
ماه يک نفر آن مبلغ را برداشته و به مصرف هزينههاى شخصى خود برساند، که بعد از
دوازده ماه نوبت به آخرين نفر خواهد رسيد، بدين معنى که او آنچه را در اين مدت
پرداخته که مقدار آن دويست و چهل دينار مىشود، برمىدارد، آيا خمس بر او واجب است
يا اينکه جزء مؤونه وى محسوب مىشود؟ اگر اين فرد سال خمسى معيّنى داشته باشد و
مقدارى از پولى که دريافت شده، پس از پايان سال نزد او بماند، آيا جايز است براى
اين قسمت از آن مبلغ، سال خمسى معيّنى قرار دهد تا از لزوم پرداخت خمس آن رهايى
يابد؟
س 946: خانهاى را با پرداخت مبلغى به
عنوان رهن اجاره کردهام، آيا پس از گذشت يک سال به آن مبلغ خمس تعلّق مىگيرد؟
س 947: ما براى انجام کارهاى عمرانى
احتياج به هزينه زيادى داريم که پرداخت يکباره آن براى ما مشکل است، لذا اقدام به
تأسيس صندوقى براى عمران کردهايم، و هر ماه مبلغى را در آن به وديعه مىگذاريم و
بعد از آنکه مقدارى جمع شد، آن را صرف کارهاى عمرانى مىکنيم، آيا به اين مال
پسانداز شده خمس تعلّق مىگيرد؟
س 948: چند سال قبل اقدام به محاسبه
اموالم و تعيين سال خمسى براى خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس
آنها داده شده بود و همچنين مقدارى پول نقد و يک موتورسيکلت داشتم. چند سال است که
گوسفندان من براثر فروش تدريجى آنها کم شده، ولى پول نقدم زياد شده است. در حال
حاضر شصت رأس گوسفند و مقدارى پول نقد دارم، آيا پرداخت خمس اين پول بر من واجب است
يا اينکه فقط بايد خمس مقدار زيادى آن را بدهم؟
س 949: فردى ملکى (خانه يا زمين) دارد
که خمس به آن تعلّق گرفته است، آيا مىتواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ يا
اينکه واجب است اول خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟
س 950: اموالى را از محل پولى که بنياد
شهيد ماهيانه به فرزندان صغير شهداى عزيز مىپردازد يا از محل سود کارخانه يا زمين
زراعى که ملک بعضى از شهداى عزيز جهت امرار معاش شان بوده، براى فرزندان شهدا
پسانداز کردهايم و گاهى مقدارى از اين اموال پسانداز شده براى تأمين نيازهاى
ضرورى آنان مصرف مىشود. خواهشمنديم بيان فرماييد که آيا اين سودها و حقوق پسانداز
شده خمس دارد يا اينکه تا زمانى که بزرگ نشدهاند، خمس ندارد؟
س 951: آيا به مالى که انسان براى
تحصيل درآمد و انجام معاملات تجارى مصرف مىکند، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
س 953: اگر کسى طلاى مسکوک داشته باشد
و به حد نصاب هم برسد، آيا علاوه بر زکات، پرداخت خمس آن هم واجب است؟
س 954: من و همسرم از کارمندان وزارت
آموزش و پرورش هستيم، همسرم هميشه حقوق خود را به من هديه مىکند، و با مقدارى پول
در شرکت کشاورزى کارمندان آموزش و پرورش که عضو آن هستم، سهيم شدهام، ولى نمىدانم
که آن مبلغ از حقوق خودم بوده يا همسرم، با توجه به اينکه پولى که از حقوق ماهيانه
همسرم تا پايان سال خمسىام پسانداز شده کمتر از پولى است که او در طول سال
مىگيرد، آيا به مبلغ مذکور خمس تعلّق مىگيرد؟
س 955: آيا به پولى که به مدت دو سال
بهصورت قرضالحسنه در بانک بوده، خمس تعلّق مىگيرد؟
س 956: شخصى که برخود يا خانواده تحت
تکفّل خود سخت مىگيرد تا بتواند مقدارى پسانداز نمايد و يا مقدارى قرض مىکند تا
بتواند مشکلات زندگىاش را حلّ کند، اگر مال پسانداز شده و يا مالى که قرض گرفته،
تا سر سال باقى بماند، آيا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
س 957: دو سال است قطعه زمينى را براى
ساخت خانه خريدهام، اگر از مخارج روزمرّه پولى را براى ساختن خانه در آن پسانداز
کنم، زيرا در حال حاضر مستأجر هستم، آيا در پايان سال به آن خمس تعلّق مىگيرد؟
س 958: من تصميم به ازدواج گرفتهام، و
براى کسب درآمد، قسمتى از سرمايه خود را به دانشگاه سپردهام، آيا مصالحه در رابطه
با خمس آن امکان دارد؟
س 959: سازمان حج در سال گذشته اقدام
به خريد همه اثاثيه و لوازم مورد نياز کاروان حج که ملک اينجانب بود، کرد، من پول
لوازم فروخته شدهام را که دويست و چهارده هزار تومان بود، در تابستان امسال دريافت
کردم، علاوه بر آن، مبلغ هشتاد هزار تومان در سال گذشته گرفتهام، با توجه به اينکه
سال خمسى براى خود تعيين کردهام و هر سال خمس زائد بر مؤونه را مىپردازم، و با
توجه به اينکه اثاثيه و لوازم مذکور مورد نياز من در ايام عهده دارى مديريت کاروان
حج جهت اداره حجّاج بوده است، و در وقت فروش آن ترقى قيمت نسبت به قيمت خريد آن
داشته است، آيا پرداخت خمس پول فروش آن يا خمس تفاوت قيمت آن در حال حاضر واجب است؟
س 960: من صاحب مغازهاى هستم که هر
سال پول نقد و جنسهاى خود را محاسبه مىکنم و چون بعضى از کالاها تا آخر سال خمسى
فروخته نمىشود، آيا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است يا اينکه
بايد بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم،
چگونه بايد در سال آينده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قيمت آن تغيير
کند، چه حکمى دارد؟
س 961: سه برادر، خانه سه طبقهاى
خريدارى نموده و در يک طبقه ساکن شده و دو طبقه ديگر را اجاره، دادهاند. آيا به دو
طبقه مورد اجاره خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟ و آيا جزء مؤونه آنها محسوب مىشود؟
س 962: شخصى مالک مقدارى گندم بوده که
خمس آن را پرداخت نموده و هنگام برداشت محصول جديد، همان گندم مخمّس را مصرف
مىکرده و به جاى آن گندم جديد مىگذاشته و چندين سال به همين ترتيب عمل نموده است،
آيا به گندمى که به جاى گندم مصرف شده مىگذاشته، خمس تعلّق مىگيرد؟ و در صورت
تعلّق خمس، آيا همه آن خمس دارد؟
س 963: من به توفيق خداوند هر سال خمس
اموالم را مىپردازم، ولى در طى سالهايى که اقدام به محاسبه خمس اموالم کردهام،
هميشه در حساب آنها شک داشتهام، اين شک چه حکمى دارد؟ آيا واجب است امسال همه
اموال نقد خود را حساب کنم يا اينکه به شک در اين مسأله اعتنا نمىشود؟
س 964: اگر مثلاً فرشى را با مال مخمّس
به قيمت ده هزار تومان بخرم و بعد از مدتى آن را به پانزده هزار تومان بفروشم، آيا
پنج هزار تومان اضافه بر مال مخمّس، جزء منفعت کسب محسوب مىشود و خمس به آن تعلّق
مىگيرد؟
س 965: آيا کسى که براى هر يک از
درآمدهاى خود سال خمس جداگانهاى قرارداده، جايز است خمس سودى را که سر سال خمسى آن
رسيده، از سودهاى ديگرى که سال بر آنها نگذشته است، بپردازد؟ در صورتى که بداند اين
درآمدها بهطور کامل تا پايان سال باقى مىمانند و چيزى از آنها صرف مؤونه نمىشود،
چه حکمى دارد؟
س 966: شخصى مالک ساختمان دو طبقهاى
است، و خودش در طبقه بالا سکونت دارد و طبقه پايين را به شخص ديگرى داده است و به
علت بدهکارى مبلغى از او قرض گرفته بدون اينکه اجارهاى بگيرد، آيا به اين مبلغ خمس
تعلّق مىگيرد؟
س 967: مکانى را براى معاينه پزشکى
بيماران از اداره اوقاف و متولى وقف به مبلغ معيّنى در هر ماه اجاره کردهام و
مبلغى پول هم به عنوان پذيره از من گرفتهاند، با توجه به اينکه در حال حاضر اين
پول از ملک من خارج شده و هيچگاه مالک آن نخواهم شد، آيا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
س 968: شخصى براى احياى زمين موات جهت
کاشت درختان ميوه به اميد استفاده از حاصل آن اقدام به حفر چاه عميق نموده است، با
توجه به اينکه اين درختان بعد از چند سال ديگر ثمر مىدهند و هزينه زيادى هم دارند،
اين شخص مبلغى بيش از يک ميليون تومان صرف آن نموده است. وى تاکنون حساب سال
نداشته، ولى در حال حاضر که تصميم گرفته براى اداى خمس، اموالش را حساب کند،
مىبيند که قيمت چاه و زمين و باغ بر اثر تورم، معادل چندين برابر هزينه اوليه شده
است، بنا بر اين اگر مکلّف به پرداخت خمس قيمت فعلى آنها شود، توانايى آن را ندارد
و اگر مکلّف به دادن خمس از عين زمين و باغ و غير آن شود، در مضيقه و سختى مىافتد،
زيرا خود را به زحمت انداخته و به اميد استفاده از ثمرات آن براى تأمين مخارج زندگى
خود و خانوادهاش متحمل هزينهها و مشکلاتى شده است، تکليف او نسبت به خمس اموالش
چيست؟ چگونه خمس خود را حساب کند تا به راحتى بتواند آن را بپردازد؟
س 969: شخصى حساب سال براى خمس نداشته
و اکنون تصميم گرفته است که حساب سال داشته باشد، وى که از ابتداى ازدواج تا به حال
بدهکار بوده است، خمس خود را چگونه محاسبه کند؟
س 971: آيا سهم
سادات(کثّرهماللهتعالى) و سهم امام(عليهالسلام) به منفعت کسب کودکان تعلّق
مىگيرد؟
س 974: کارمندانى که سر سال خمسى آنها
در پايان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسى مىگيرند تا در
ماه اول سال جديد مصرف کنند، آيا پرداخت خمس آن واجب است؟
س 975: بسيارى از دانشجويان براى حل
مشکلات غيرقابل پيش بينى خود در هزينههاى زندگى صرفهجويى مىکنند و در نتيجه مبلغ
قابل توجهى از کمک هزينه تحصيلى که به آنها پرداخت مىگردد، جمع مىشود، سؤال اين
است که با توجه به اين که اين مبلغ از طريق صرفهجويى در پولى که وزارت آموزش عالى
به آنها مىپردازد، جمع مىشود، آيا به آن خمس تعلّق مىگيرد؟